Eski Anadolu Türkçesinde edat ve zarf fiillerin fonksiyonları
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 25610
- Danışmanlar: PROF. DR. A. MERTOL TULUM
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1993
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 292
Özet
ÖZET 1. Yapmış olduğumuz bu inceleme ile, bazı edat ve zarf -fi illerin, bilinen; bazılarının hem bilinen hem bilinmeyen fonksiyonlarını belirttiğimiz gibi, bazı edatlarınkini de karşılaştırma yoluyla ortaya çıkarmış bulunmaktayız. 2. İfade bakımından, çekim edatları, bağlama edatları ve zarf -fiiller arasında büyük Ölçüde denklik gözlenmekte; fa kat ünlem edatları, genellikle cümle hükmünde ( duygu cümlesi) olduklarından, farklı konumda bulunmaktadır. 3. Bizce, cümle tahlilinde, cümlede yer alan bağlama edatı, ünlem edatı, ünlem grubu gibi unsurlara“dolaylı cümle unsuru”denmesi yerinde olur. 4. Bir edat, birden çok kategoriye girebilmektedir. Nitekim“bile, birle, çü, çün, dahi, ile, ilen, niteki, nitekim, ta”, hem çekim edatı hem bağlama edatı olarak;“çah”, hem çekim edatı hem ünlem edatı olarak;“hele, pes, uş, ya, yoh”, hem bağlama edatı hem ünlem edatı olarak kullanılmış tır. 5. Türkçe'de normal olarak çekim edatı, yalnızca“son çe kim edatı”olarak görüldüğü halde, tarihi devrelerde nadiren“ön edat”da kullanılmıştır. Taradığımız metinlerde bu şekil de geçen edatlar şunlardır: çak/çah, çü, çün, hem-çü, hem- çün, niteki, nitekim, nitesi kim, ta. Bunlardan“çü”,“çün”,“hem-çü”,“hem-çün”ve“tâ”, doğrudan Parsça 'dan geçmiştir. (1) M. Ergin, yükleme bağlı olmayan bu unsurlara“cümle dışı unsurlar”demektedir(Ergin, 1986, 401).266“çak”, Türkçe olmasına rağmen, Farsça“tâ”nm etkisinde ka larak Hön edat“ olarak kullanılmıştır. ”ni t eki“, ”nitekim“ ve ”nitesi kim“ ise, Türkçe ”nite/nitesi“ ile Farsça ”ki“ ve onun etkisi altında kalan Türkçe ”kim“in teşkil ettiği bir leşik şekillerdir. Bu tür kullanılışlar, Farsça baskısının yoğun olduğu devrelere mahsus iğreti bir durumdur. Türkiye Türkçesinde bunlardan eser kalmamıştır. Burada bugün hiç gö rülmeyen iğreti durumlu bağlama ve ünlem edatlarıyla daha çok karşılaştığımızı da belirtmeliyiz. 6. Çekim edatlarının teşkil ettiği edat grubu, genellikle zarf tamlayıcısı, ikinci olarak tamlayıcı sıfat, üçüncü ola rak da dolaylı tamlayıcı durumunda kullanılmıştır. Zarf tam layıcısı ifadesi taşıyanların yüklem ismi olanları; tamlayı cı sıfat ifadesi taşıyanların da fâil(artug, bigi, gibi), nesne (bigi) ve yüklem ismi olanları vardır. Bazı çekim edat ları pekiştirici olarak bile görülüyor. Pekiş t irilen unsurlar ”-la/ile“, ”berü“, ”değin“, ”-e“ yönelme eki, ”-ınca“lı zarf- fiil ve ”-laym“ eşitlik ekidir. ”-la/ile“, ”bile“ ile; ”be rü“, ”çah“ ile; ”değin“, ”çak/çah“ ve ”ta“ ile; ”-e“ yönelme eki, ”çah“, ”değin“ ve ”karşu“ ile; ”-ınca“lı zarf -fiil, ”dek“, ”değin“ ve ”ta“ ile; ”-layın“, ”bigi“ ile pekiştiril miştir. 7. Bağlama edatlarının büyük bir kısmı sadece cümle bağla yıcısı, bazıları cümle ve isim unsuru bağlayıcısı, bazıları sadece isim unsuru bağlayıcısı, üçü (dahi, hod, hem) hem cüm le hem isim unsuru bağlayıcısı ve pekiştirici, biri (bile) isim unsuru bağlayıcısı ve pekiştirici durumunda kullanıl mıştır. 8. a) Ünlem edatlarının bir kısmı asıl ünlem, bir kısmı isim menşeli, bir kısmı fiil menşeli, bir kısmı da birleşik tir. b) Ünlem edatlarının çoğu(menşei ne olursa olsun), bulun-267 duğu cümle hükmüne denklik göstermekte, bir kısmı bulunduğu cümleye mâna yahut vurgu nüansı katmakta (Yer yer cümleden etkilenenler de görülmekte), bir kısmı da pekiştirici duru munda bulunmaktadır. 9.”-a,,lı,“-ı”lı,“-uMlu, ”-ubanMlı ve“-up^lu zarf -fiil ler, hem zarf hem de ulama zarf -fiili olarak; diğerleri ise sadece zarf olarak geçmektedir. Ulama zarf -fiili olarak en çok- öteden beri olduğu gibi- ”-upMlu zarf -fiil kullanılmış tır. İkinci sırada“-uban'»lı zarf-fiil, en son sırada da ”-ıM- lı zarf-fiil yer alıyor. 10. Çalışmamızın konusu edat ve zarf -fiillerin fonksiyon ları olduğu için tabiatıyla gereğini yerine getirirken, bu nunla yetinmeyerek şu hususlara da temas ettiğimizi belirte lim: a) Yer yer etimolojik izahlara yöneldik. b) Edat olarak kullanılan kelimelerle zarf-fiil eklerin- den(yahut zarf -fiillerden) farklı türde kullanılışları olan ları örneklendirdik. c) Zarf-fiil ekleriyle edatların (gene 11 iki e çekim edatla rının) bir kısmının, Türkçe'nin incelediğimiz sahasından başka sahalarında da- aynen veya az çok değişik olarak- bu lunduklarına dair kaynaklarda rastladığımız bilgileri değer lendirdik? yani bir çok yerde bu hususla ilgili olarak bazı eserlere atıfta bulunduk. 11. Taradığımız metinlerden elde ettiğimiz hiç bir örneği atmadık. Her bir edat yahut zarf-fiili incelerken, fonksiyon lara geçmeden önce, kaçar yerde geçtiklerini belirttik? her bir fonksiyon için' yeteri kadar örnek verdikten sonra da, Settik' varsa, geri kalan örneklerin sayfa ve Jııgjpî numaralarını yazdık.268 12. Çeşitli kaynaklara atıfta bulunurken kısaltma kullan dık. Kısaltma, yazarın soyadını ve eserin basılış tarihini belirtmek suretiyle yapılmış; şayet eser tercümeyse, ba sılış tarihi sonuna çizgi çekilerek tercüme edenin soyadı ilâve edilmiştir. Bu kısaltmalar, diğer kısaltmalarla birlik te“kısaltmalar”bölümünde açıklanmıştır. 13.“Giriş”bölümünde edat ve zarf -fiillerin mahiyeti, ge nel olarak Türkçe'deki yeri, Eski Anadolu Türkçesindeki du rumu üzerinde kısa bir değerlendirme yapılmıştır. 14.“Edat/ zarf -fiil - ifade indeksi”, eserin kullanılışlı olması maksadıyla hazırlanmıştır. 15. Eski Anadolu Türkçesi(Eski Türkiye Türkçesi) devresine ait taradığımız eserler şunlardır: Âşık Paşa'nın Garibnâme*- si(ilk 2000 beyit);, Hoca Mes'ud b. Ahmed» in Süheyl ü Hevba- har»ı, Şeyyad Hamza'nın Yusuf u Zeliha'sı.
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- Risâle-i Esrâr-ı Cevâhir-i Rabbanî: Giriş-metin-sözlük-tıpkıbasım
Ri̇sâle-i̇ Esrâr-i Cevâhi̇r-i̇ Rabbanî
TUNCAY BİLİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıKarabük ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SERHAT KÜÇÜK
- Yunus Emre Divanı'nda edatlar
The postpositions in the Divan of Yunus Emre
SENA YİĞİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıOndokuz Mayıs ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEDİHA MANGIR
- Oruç Beg Tarihi Manisa Nüshası (inceleme-metin-dizin)
The Manisa Manuscript Of The History of Oruç Beg (analysis-text-index)
SELAMİ KARADUMAN
- Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde iyelik ve hâl ekleriyle birleşen çekim edatlarının incelenmesi
Examination of prepositions combined with possessive and case suffixes in old Anatolian Turkish texts
İSA TAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıKarabük ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ NİMET KARA KÜTÜKÇÜ