Geri Dön

Заманизм жана кыргыз маданиятынын трансформациясы

Zamanizm ve Kırgız kültürünün dönüşümü

  1. Tez No: 615566
  2. Yazar: GÜLZAT NURDİN KIZI
  3. Danışmanlar: PROF. DR. OSMONAKUN İBRAİMOV
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Zaman, dönüşüm, sömürge, kara ır, mesnevi
  7. Yıl: 2015
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 175

Özet

XIX кылым көчмөн кыргыз маданиятынын өнүгүү багытынын бурулушу болду. Аталган кылымдын экинчи жарымында орус колониялык саясаты өлкөдө экономикалык, саясий􀀀социалдык жана маданий маселелердин келип чыгышын шарттады. Бир эле учурда мындай, көбүнчө терс көрүнүштөргө толгон ар тараптуу маселелердин келип чыгышы кыргыз элин депрессияга кабылткан. Элдин пессимисттик көз караштары, саясий􀀀социалдык жана маданий кризистен чыгуу жолдорун издөө жана улуттун келечегине кабатыр болуу сыяктуу аталган доордун духу чыгармалардын өзөк маселесине айланды. Мындай чыгармалар «заман», «доор» маселесине арналып, кыргыз адабиятында жаңы тенденция келип чыкты. Бул илимий изилдөөдө аталган «заманаы» ырлар теориялык аспектиден талдоо алынат. Биринчи бөлүмдө «замана» ырларынын изилдениши хронологиялык тартипте берилип, жанрдык табияты жана багыты туурасындагы талаш маселелер талдоого алынат. Экинчи бөлүмдө «Замана» идеялык агымынын келип чыгышын шарттаган, саясий􀀀социалдык жана маданий факторлор талдоого алынат. Аталган поэзиянын кыргыз маданиятындагы орду жана мааниси белгиленет. Үчүнчү бөлүмдө замана поэзиясынын адабий спецификасы, көркөм эстетикалык мааниси, стили жана мазмуну иликтенет.Заманчы акындардын; Калыгулдун «Акыр заман», Арстанбектин «Тар заман», Молдо Кылычтын «Зар заман», Алдаш Молдонун «Хал заман» жана Молдо Нияздын «X санат дигараст» деген 5 чыгармаларынын поэтикасы иликтенип, аларды бириктирип турган жалпылыктар анализге алынат. Бул изилдөө ишинде «социалдык􀀀тарыхый», «тарыхый􀀀 функционалдык», «тарыхый􀀀генетикалык жана теориялык» методдор жана жалпы логикалык усулдар колдонулду. Изилдөөнүн ар бир бөлүмү боюнча кыскача жыйынтык катары төмөнкүлөрдү белгилөөгө болот: «замана ырлары» мазмуну, структурасы жактан оозеки адабияттын салттарын улаган. Бирок айрымдарында жазма адабияттын алгачкы элементтери бар. Айталы, «Зар заман» чыгыш адабиятындагы месневинин калыбына салынган. «Замана поэзиясы» көркөм эстетикалык наркы бийик чыгармалар. XIX кылымдагы саясий-социалдык проблемалар «замандын бузулушу» деген өзөк идеянын тегерегинде топтолгон жана ал проблемалардын ички биримдиги бекем. Өз доорунун адабий эстетикалык талаптарына жогорку деңгээлде жооп бере алган, синхрондук гана мейкиндикте калбастан, диахрондук мейкиндикке да көтөрүлө алган маданий мурастар. «Замана поэзиясы» элдин коомдук аң􀀀сезиминин өсүшүнө зор таасир тийгизген. Ошондой эле кыргыз элинин улуттук кыртышынан жаралган, көөнөргүс маданий мурастар. Ачкыч сөздөр: заман, замана агымы, трансформация, колония, кара ыр, месневи.

Özet (Çeviri)

XIX yüzyıl konargöçer Kırgız kültürünün gelişim istikametinin dönüm noktasını teşkil eder. Rusya'nın bu yüzyıldaki sömürü siyaseti ülkede ekonomik, siyasi 􀀀sosyal ve kültürel problemlerin ortaya çıkmasına zemin oluşturur. Öyle ki bu zaman diliminde çeşitli problemlerle karşı karşıya kalan Kırgız halkı arasında bu gelişmeler infial ve buhrana sürüklenmesine yol açar. Halkın kötümser düşünceleri, sosyo-siyasi ve kültürel bunalımdan kurtulma yollarının aranması ve ulusun geleceğinden endişe duyulması gibi sebepler edebi eserlerin ruhuna yansır ve ana konuları haline gelir. Bu eserler“zaman ve devir”problemlerini ele almasıylaKırgız edebiyatında yeni eğilimleri ortaya çıkarır. Söz konusu bilimsel araştırmada“Zamanа akımı”teorik açıdan tahlil edilmeye çalışılmıştır. Birinci bölümde“Zamanа”şiirlerinin araştırılma tarihçesi, türü ve akımıyla ilgili tartışmalar ele alınır. 7 İkinci bölümde“Zamana fikir akımının”ortaya çıkmasını sağlayan, siyasî 􀀀sosyal ve kültürel etkenler tespit edilerek sözü edilen şiirlerin Kırgız kültüründeki yeri ve önemihakkında bilgi verilir. Üçüncübölümde“Zamanа”şiirlerinin edebiyata özgül özellikleri, estetik değeri, üslubu ve içeriği incelenir. Zamana şairlerinden; Kalıgul'un“Akır Zaman”, Arstanbek'in“Тar Zaman”, Moldo Kılıç'ın“ Zar Zaman”, Moldo Niyaz'in“X sanat Digarast”ve Aldaş Moldo'nun“Hâl Zaman”adlı eserlerinin şiirselliği üzerinde durulur, bunların ortak noktaları tahlil edilir. Bu araştırmada, sosyal tarihi, tarihî 􀀀fonksiyonel ve tarihî􀀀 genetik ve teorik metodlar ve genel mantıksal usuller kullanıldı. Araştırmanın her bölümüyle ilgili olarak kısaca şu sonuçlara varmak mümkündür.“Zamana”şiirleri içerik ve şekil bakımndan halk edebiyatının geleneklerini devam ettirmiştir. Ama bazıları yazılı edebiyatın unsurlarını bünyesinde bulundurur. Örneğin,“Zar Zaman”şiiri yapı olarak mesnevi türünde yazılmıştır.Bu şiirler lirik􀀀 epik türün özelliklerini taşırlar.“Zamana”şiirleri estetik bakımından eksiksiz eserlerdir.“Zamanın bozulmasını”ana fikir olarak almış bir biriyle sıkı ilişki içinde olan yapıtlardır.Kendi devrinin edebî estetik gereksinimlerini oldukça iyi karşılayabilen, kendi zamanının alanıyla sınırlanmadan, zamansal sahada da yükselen kültürel mirastır.“Zamana”şiirleri halkın toplumsal bilincinin gelişmesine büyük bir katkı sağlamıştır. Zira bunlar Kırgız halkının milli şuurunan doğmuş olan, eskimeyen kültürel mirastır.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    823084

    Günümüzdeki Kırsal Alandaki Kırgızların GünlükHayatındaki Eski İnanışların İzleri (Toktogul Bölgesi Örneği

    Азыркы элеттик кыргыздардын күнүмдүк турмушундагы байыркы ишенимдердин издери(Токтогул районунун мисалында)

    AYZAT CILDIZBEK KIZI

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2023

    TarihKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. KAYRAT BELEK

Geri Dön