İsmail Fenni Ertuğrul ve felsefi görüşleri
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 6994
- Danışmanlar: Belirtilmemiş.
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Felsefe, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1989
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 146
Özet
Bu çalışmada, XIX. ve XX. yüzyılları yaşamış bir Türk düşü nürü olan İsmail Fennî Ertugrul'un şahsiyetini, eserlerini ve eserlerinde anlatmaya çalıştığı düşüncelerini, mümkün olabil - difti kadar objektif bir biçimde tasvir etmeye çalıştık. Bu ba kımdan önce, kısa bir giriş bölümü ile Onun yaşadığı dönemlerde yapılan bilimsel ve felsefî çalışmalardan sözettik. iiemen son ra da, Fennî 'nin kısaca hayatını ve bütün ömrü boyunca yaptığı çalışmalarını anlatmaya çalıştık. Gerçek şu ki, İsmail Fennî ve Onun çalışmaları lâyık oldu - $unlsn çok çok az tanınmaktadır. Kendi el yazması olan tercüme ve telif eserler bir yana, basılmış olan eserlerini n bile yete rince incelendiğini ve tanındığını söylemek herhalde çok fazla mübalarta olacaktır. Çünkü, tesbit edebildiğimiz kadarıyla, bu konuda müstakil bir çalışma henüz yapılmamıştır. İsmail Fennî, ekol olarak“vahdet-i vücud”a ballıdır. Fakat 0, çalışmalarını sadece“tasavvuf”çerçevesi ile sınırlandır mamıştır. Gerçi, vahdet-i vücud hakkında müstakil bir eser ka leme almıştır, fakat en önemli kabul edebileceğimiz eserlerini“Lüp;atçe-i Felsefe”ve“Maddiyyün Mezhebinin İzmihlali”ile felsefe, özellikle din felsefesi alanında vermiştir. Bunların içinde basılamamış olan“Büyük Filozoflar”x da sayabiliriz. İsmail Fennî bir kültür ve inanç buhranı içinde gördüğü ce miyetin en çok muhtaç olduğuna karar verdimi, kavramlar üzeri ne çalışmıştır. Bu düşünce ile önce, uzun yıllar toplamış ol duğu“terim”ve“kavram”lan do&u ve batı kaynaklarından fay dalanarak -fakat kendi yorumlarını da katarak- bir sözlük içi ne toplamıştır. Böylece,“...erbab-ı mütalaaya bir hizmet-i nâ- çizânede bulunmuş”tur. (l) (1) Lügatçe-i Felsefe, s. 6.125 Kvren ve Allah üzerinde materyalist ve naturalist fikirlere karşı,“spritualist”bir tavırla yaklaşan Fennî 'nin, deney ve gözlem verilerini de sık sık kullandığı, görulîüökjjedir. Ancak bu tur konulara daha çok maddeci iddialara karşı cevap verir - ken girmekte; sonuçta yine dinin dogma (nass) larına başvura rak“vahiy”ve“ilham”in doğrulamasını yapmaktadır adeta. İsmail Fennî' nin düşüncelerini, genel olarak şu üç ana bö lüm halinde inceledik: Metafizik, din felsefesi ve bilim fel sefesi. Metafizik konusunu tamamlamak düşüncesi ile,“ruh”ko nusunu hemen ondan sonra ele aldık. Bu konuları özet olarak şu şekilde anlatmaya çalışacağız: Birinci bölümde Fennî'ye göre“varlık problemi”incele dik. Bu konuda düşünürün bir düalizm içine- düştüğünü görüyoruz. Çünkü 0, bir taraftan vahdet-i vücud felsefesine bağlı kalarak,“Varlığın Birliği”ni mutlak bir şekilde savunuyor. Diğer yan dan bu fikrin karşılaştığı tenkidler karşısında, varlığı; Zo runlu ve mümkün olmak üzere iki kategoriye ayırıyor. Ancak dü şünür, bu iki izah arasındaki çelişkiden ustaca kurtulmaya ça lışıyor: Zorunlu ve mümkün varlık ayrımı, iki varlığın da mut lak bir vücuda sahip olduğundan yapılmaz. Mutlak olarak var olan sadece, Zorunlu Varlıktır; mümkün varlık ise, insanların duyularına göre -nisbî- bir varlığa sahiptir. 0, Zorunlu Var - liftin sadece bir yansıması ya da bir tecellîsidir. Varlıftını da Zorunlu Varlıfta borçludur. İsmail Fennî 'nin, vahdet-i vücud ve Muhyiddîn ibnü'l-Arabî ile ilgili suçlamalara verdiği cevaplarını, bu konu ile ilgili yazdıftı bir eserinde verdiğini görüyoruz. Burada ? Allah-Âlem, Allah-însan ve Zat-Sıfat ilişkileri ile, fiiller ve özellikle irade problemini ele alarak Fennî 'nin düşüncelerini özetlemeye çalıştık. Ayrıca^ vahdefc-i vücud ile bu doktrinin benzeri olan panteizm ve panenteizm arasındaki farklarda^ sözettik.126 Materyalizme karşı, spritualist bir tavırla ortaya çıkan ve“Tanrı”,“Âlem”,“Ruh”gibi problemlere bu acıdan yaklaşan dü şünür, diğer kavramlarla birlikte“ruh”üzerinde de epeyce du ruyor. Ruhun mâhiyeti, ruhun beyinle ilişkisi ve ruhun tezahü rü olan diğer olgular hakkında, materyalistlerin yaptığı“men fi- değerlendirmelere karşı koyuyor. Ona göre, materyalistler; ”ruhun mâhiyeti ve kaynacı konusundaki bilgisizliklerini itiraf etmelerine rağmen, yine de ruhun menşeinin maddi olduğunda ıs rar etmektedirler.“ Fennî ruhu, fizyolojik olguların bir neti cesi olarak gören bu yaklaşımlara şiddetle karşı çıkar. (1) İnsan ile hayvan arasındaki farklara da işaret eden düşünür, bu farkın bazı çağdaş evoluayoncu düşünürlerde olduğu gibi (2) bir ”derece“ farkı olmayıp, ”mâhiyet“ farkı olduğuna inanır. Hayvanlardaki ”iç güdü“ ile açıklanan olayların kaynağında ise Ona göre, ”bir sevk-i ilâhî“ vardır. Bu olayın formel işleyişi hakkında da, ”Biyolojik Mantık“ kavramına başvuran Fennî, bu kavramı kendisinin icad ettiğini belirtiyor. (3) Ruh probleminden sonra, düşünürün ”Din felsefesi“ ne ilişkin düşüncelerini ele aldık. Hemen belirtmek gerekir ki, bu konuda Fennî' nin kendisine özgü düşüncelerinden daha çok, felsefe tari hindeki fikirleri ”eklektik“ bir biçimde tasnif ettiğini ve bun ları kullandığını görüyoruz. Bunu yaparken 0, filozofların dok trinlerine bakmadan kendi işine yarayan taraflarını almıştır. Bir ayrım yapmak gerekirse,.bu deliller ”kelamcıların kullandı ğı deliller“ ve ”filozofların kullandığı deliller“ olmak üzere iki gurupta incelenebilir. Bu konuda düşünürün esas üzerinde durmaya değer düşünceleri; kozmolojik, ontolojik ve teleolojik deliller hakkında yapılan itirazlara verdiği cevaplar olmalıdır. Özellikle Alman filozofu Kant 'ın(kozmolojik ve teleolojik delillerin, ”Bir ve Mükemmel Allah“ fikrini ispat etmeye yetmeye ceği) düşünceleri üzerinde duran Fennî, Kant' m bu tutumunu şid detle eleştiriyor ve Onu sağduyulu hareket etmeye çağırıyor. (4) (1} t. Fennî Ertuğrul, M.M.Î., s. 146. (2) T. Mengüşoğlu, Felsefeye Giriş, s. 140-1 57- (3) t. Fennî ErtuğrûTT M. M. 1.. s.”73. (4) A.g.e., s. 28..127 İsmail Fennî 'ııin en çok önem verdiği problemlerden birisi,“madde”v»“maddeye daya^x yorumlar^jaa cevabxdxr. Bunu, ”Maddiy- yûn Mezhebinin izmihlali“ adxnx verdiği eseriyle de {göstermiştir. 1925 'lere kadar olan tabiat arastxrmalarxndan, fizik, kimya, bi yoloji sahasxndaki keşiflerden haberli olduğu anlasxlan (1) Fen nî; (bilhassa Paul Janet, G.Le Bon, Oliver Lodge, Renouvier, Charles Richet, Maxwel\...v.b. gibi)batxlx arastxrmacxlarxn el de ettikleri bilimsel verileri kullanarak, materyalist madde yorumlarxna şiddetle karşx koyuyor. Maddenin ezelî ve ebedî olduğunu, yaratxlmamxs olduftunu sa vunanlara karşx, radyoaktif elementlerin keşfi ve parçalanmala- rxndan sonra bu iddialarxn tutarsxz olduğunun anlasxldxgxnx ve atomun da parcalanmasxyla büsbütün temelsiz kalacaklarxnx söy lüyor. Ona göre, madde ebedî değildir, -radyumun keşfinden iti baren kabul edildiğine göre de- enerjinin birikmesinden meydana gelmiştir. Lucrece'den Lavoisier 'e gelindeye kadar, maddenin yok olamayacağa, düşüncesi kesin bir hakikat gibi kabul edilmekteydi, adeta. Fakat radyoaktivite alanxnda yapxlan deneyler göstermiş tir ki, madde zaman içinde yok olmaktadxr. Ancak bu çözülme ve dap;xlma çok yavaş olduğu için ancak çok ince hesaplar ile anla- sxlabilmektedir. (2) Böylece madde, zaman içinde ”entropi“ ile, maddelikten cxkarak enerjiye dönüşmektedir. Pozitif bilimlerin verilerine dayanarak, metafizik bir sonu ca ulaşan bazx çağdaş akxmlarx da tenkid eden Fennî, bunlardan, bilhassa pozitivizm ve monizm ile her ikisinin de temelinde ya tan materyalizmin, tutarsxzlxklarxnx gösteriyor. Bu doktrinler Ona göre, ilme dayandxklarxnx iddia ederek, sonuçta ”negatif bir felsefeîiye ulaşmxşlardxr. Bunun için diyor Fennî:“Comte'un felsefesi ”pozitif felsefe“ değil ”negatif felsefe“ olarak ka bul edilmelidir.”(3) Tekâmül doktrinlerine gelince, Fennî, bunlar arasxnda bir ay- rxm yapxlmasx gerektiğine inanxr. Ona göre, Insanx her hangi bir canlx organizmanxn tabiî gelişmesi sonucunda ortaya çxkmxş, (1) H.Z. Ülken, Türkiyede Çağdaş Düşünce Tarihi, s. 289. (2) î. F. Ertugrul, M.M.I., s. 253-372. (3) 1. F. Ertugrul, Lügatçe-i Felsefe, s. 531.128 ileri seviyede komplex bir varlık“ olarak gören evrimci düşün celer kabul edilemezler. Bu tarzda bir evrimciliği savundukları sanılan, Lamarck ve Darwin adlı tabiat araştırıcıları ise aslın da Fennî'ye göre: ”yaratıcı, kudret ve irade sahibi“ bir Allah'ı kabul ederler, (l) Biyolojik anlamda bir evolotionizmi bir ”vak'a olarak“ ortaya koyan bu araştırmacılar, felsefî bir anlamda ele alınabilecek transformizmi savunan Spencer' den ayrılmaktadırlar. Tekâmül olgusu, reddedilemeyecek kadar kuvvetli bir hakikat tir Fennî' ye göre. Ancak öna göre: ”Tekâmül, bir türden başka bir türün meydana gelmesi şeklinde olmaz. Her türün kendi içinde bir gelişme göstermesi sözkonusudur. Tekâmülü etkileyen en önemli fak törler ise, çevre, ihtiyaç ve seleksiyondan daha da çok,“ırsî”faktördür. (2) Pelsefe-din ilişkisine gelince; düşünüre göre, felsefe insan oğlunun fikrî gelişiminde en önemli bir unsurdur. Felsefe ile uğraşmak, düşünen insanlar için kaçınılmaz bir faaliyettik. Ancak felsefenin bu önemi ile birlikte, -eğer uyanık olunmaz ise- teh likesi de o derece büyüktür. Her şeyden önce, felsefe ile uğraş maya başlamadan önce, insanın kuvvetli bir inanca sahip olması gerekir. Bu itikadın hür düşünmeye engel olmayacağını da belir tiyor Fennî. (3) (1) Î.F.Krtnfrrul. M.M.I... s. 115*140.. (? ) A»g-ft', s. 440-441. m I.F.Ertuftrul. Iımatçe-i Felsefe, s. 3-6.
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- İsmail Fenni Ertuğrul'un materyalizme eleştirel yaklaşımı
İsmail Fenni Ertugrul's critical approach to materialism
YUSUF DAŞDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
DinSelçuk ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. NAİM ŞAHİN
- İsmail Fenni Ertuğrul'a göre Allah'ın varlığı [İsbât-ı vâcib]
This is the existence of Allah according to Ismail Fenni Ertugrul
SACİDE HAMİDİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RAMAZAN ALTINTAŞ
- İsmail Fenni Ertuğrul (hayatı ve tasavvufi görüşleri)
Başlık çevirisi yok
YAŞAR CELEP
Yüksek Lisans
Türkçe
1988
FelsefeMarmara Üniversitesiİslam Felsefesi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA ÇAĞRICI
- İsmail Fennî Ertuğrul'un Tanrı anlayışı
İsmail Fenni Ertugrul's understanding of God
ALPASLAN ARSLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
FelsefeAkdeniz ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KEMAL SÖZEN
- İsmail Fenni Ertuğrul'un Büchner'in materyalizm anlayışına eleştirisi
İsmail Fenni Ertuğrul's criticism on Buchner's ideas about materialism
BERAT KİTAPÇI