Osmanlı modernleşmesi bağlamında İslam borçlar hukukundaki gelişmeler ve riba yasağı
Developments in Islamic obligations law and interest ban in the context of Ottoman modernization
- Tez No: 774685
- Danışmanlar: PROF. DR. MÜRTEZA BEDİR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Hukuk, Tarih, Religion, Law, History
- Anahtar Kelimeler: Osmanlı borçlar hukuku, ticaret kanunu, borç, faiz, riba, Mecelle, banka, murabaha, Meşihat, Ottoman law of obligations, commercial law, debt, interest, riba, Mejelle, bank, usury, Mashhad
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Hukuku Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 445
Özet
Klasik dönemde şer'i mahkemelerin denetimi altında sürdürülen mali işlemler, Ferman'dan yaklaşık yüz yıl sonra pür laik mevzuatla işler hale geldi. İstikraz davalarının şer'i sistemden kopması müstakil borçlar hukukunun ana zeminini oluşturdu. Bu, hukuk mekanizmasının pek çok fıkhi ilkeyi terk etmesi ya da yeniden yorumlaması anlamına geliyordu. Klasik hukuk Hanefi fıkhını esas aldığı için riba yasağı mahkemelerin günlük pratiklerine titizlikle yansıtılıyordu. Akit teorisi riba yasağı merkeze alınarak kurgulanmıştı. Riba başkasının malını karşılıksız sahiplenme anlamına gelen peşin ve vadeli işlemlerin gayr-ı meşru sonucu olarak tanımlanıyordu. Modernleşme döneminde Batı'dan ithal edilen faiz teorisi hukukun her katmanına giderek yayıldı. TK net bir faiz tanımı yapmadığı halde, zamanında tahsil edilemeyen alacaklar veya mal üzerinde usulsüz yetki kullanımı gibi sebeplerle oluşan zararları tazmin için faizi önerdi, hukuk mekanizmasında radikal bir savrulmaya neden oldu. On yıl sonra TK'nın zeyli faizi parasal alacakların standart tazmin unsuru olarak ilan etti, bileşik olsa bile belirli şartları taşıyan faiz mukavelelerini onayladı. TK'dan sonra mali hukuku düzenleyen mevzuat TK ile uyumlu ve onu tamamlayıcı hükümler getirmek zorunda kaldı. Murabaha Nizamnameleri, Mecelle, usul kanunları, banka teşkilat nizamnameleri, muhtelif kredi sandıklarına ait metinler TK gölgesinde tanzim edildi. Meşihat kontrolünde teşkilatlanan Evkaf Bankası ile Eytam Sandıkları dahi faizin hukuka yerleşmesinden nasibini aldı. Devr-i şer'i geleneksel kurumlarda her zaman kredi işlemlerinin standart prosedürü olarak kaldı, fakat günün sonunda tahsilat prosedürleri standart bankalarla benzeşti. Bütün bu gelişmeler yaşanırken fâizin ribadan sayılmamasını vurgulayan yazılar basında yer almaya başladı. Bugün hala toplumun bir kesimi modern banka ve faizli uygulamaların meşruiyetine kanidir. Faiz ile ribayı birbirinden ayrıştıran günümüz söylemleriyle modernleşme dönemi yazıları aynı damardan beslenmekte. Faiz sırf bir fetva sorunu gibi algılanmasına rağmen gerçekte kanunlarla Müslüman toplumun günlük ilişkilerine yerleşen bir hukuk sorunudur. Bu çalışma faizin modernleşme dönemi öyküsünü kanun metinleri, iktisat, hukuk ders kitapları, karar meclislerine ait mazbatalar, Mecelle şerhleri ve kredi kurumlarını düzenleyen metinler üzerinden takip etmekte, Müslüman toplumun riba algısında yaşanan kırılmayı fıkhi bir bakış açısı ile, fakat bir hukuk tarihi meselesi olarak incelemektedir.
Özet (Çeviri)
Financial transactions, which were carried out under the control of the Shari'a courts in the classical period, became operational with purely secular legislation about a hundred years after the Edict. The separation of istikraz cases from the shar'i system formed the basis of the law of independent obligations. This meant that the legal mechanism abandoned or reinterpreted many fiqh principles. Since classical law was based on Hanafi fiqh, the prohibition of riba was meticulously reflected in the daily practices of the courts. The contract theory was based on the prohibition of riba. Riba was defined as the illegitimate result of cash and forward transactions, which meant the gratuitous possession of someone else's property. During the modernization period, the theory of interest, imported from the West, gradually spread to every layer of law. Although TK did not define a clear interest, it offered interest to compensate the damages caused by receivables that could not be collected on time or the use of illegal authority on the property, causing a radical drift in the legal mechanism. Ten years later, the TK annex, declared interest as the standard compensation for monetary receivables, and approved interest contracts that met certain conditions, even if compounded. After the TK, the legislation regulating financial law had to bring provisions that are compatible with and complementary to the TK. Murabaha Regulations, Mecelle, procedural laws, bank organization regulations, texts of various credit funds were prepared under the shadow of the TK. Even the Evkaf Bank and Eytam Funds, which were organized under the control of Meşihat, had their share of the settlement of interest in law. Devr-i shar'i has always remained the standard procedure for credit transactions in traditional institutions, but at the end of the day, collection procedures have become similar to standard banks. While all these developments were taking place, fiqh articles emphasizing that interest should not be counted as riba appeared in the press. Today, a part of the society is still convinced of the legitimacy of modern banking and interest-bearing practices. Today's discourses that distinguish interest from riba and modernization period writings are fed by the same vein. Although interest is perceived as a mere fatwa issue, in reality it is a legal issue that is embedded in the daily relations of the Muslim community with laws. This study follows the story of the modernization period of interest through law texts, economics, law textbooks, mandates of decision councils, Mecelle commentaries and texts regulating credit institutions, and examines the break in the Muslim society's perception of riba from a fiqh point of view, but as a matter of legal history.
Benzer Tezler
- Medya ve siyaset bağlamında Türkiye'de İslam referanslı muhafazakâr siyasal kitlenin medyayı dönüştürme politikaları
In the context of media and politics, the policies of the conservative political audience with reference to Islam in Turkey to transform the media
KÜRŞAD ERKAL
Doktora
Türkçe
2022
Gazetecilikİstanbul ÜniversitesiGazetecilik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜVEN NECATİ BÜYÜKBAYKAL
- Ulemanın ıslahatlara yaklaşımı bağlamında Kevkebü'l-Mes'ûd fî Kevkebeti'l-Cünûd adlı eserin metin ve tahlili
The Text and the analysis of the Kevkebü'l-Mes'ûd fî Kevkebeti'l-Cünûd in the context of ulama's approach to the reforms
MAHMUT DİLBAZ
- Türk modernleşmesi ve İran (1890-1936)
Turkish modernization and Iran (1890-1936)
CELAL METİN
Doktora
Türkçe
2006
TarihHacettepe ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF.DR. MUSTAFA YILMAZ
- Osmanlı modernleşmesi bağlamında yeni Osmanlılar hareketinin devlet ve hukuk anlayışı
The state and law understanding of the young Ottoman movement in the context of ottoman modernization
ELİF ÖZDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
HukukErzincan Binali Yıldırım ÜniversitesiKamu Hukuku Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUHAMMET EMİN RUHİ
- Modern Türk kimliğinin inşasında (1930-1939) âdâb-ı muâşeret kitapları ve dinselliğin dönüşümü
Books of good manners and the transformation of religiosity in the construction of modern Turkish identity (1930-1939)
NAZİFE HANDE YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinAnkara Sosyal Bilimler ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HİCRET KİRAZ TOPRAK