Ulaşım planlamasında sürdürülebilir erişilebilirlik yaklaşımı ve karar destek sistemi önerisi: İstanbul örneği
A sustainable accessibility approach and decision support system proposal in transportation planning: The case of Istanbul
- Tez No: 960126
- Danışmanlar: PROF. DR. KEVSER İSMET ÜSTÜNDAĞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ulaşım, Şehircilik ve Bölge Planlama, Transportation, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Şehircilik Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 161
Özet
Bu çalışmada, hareketliliği merkeze alan geleneksel ulaşım planlaması yaklaşımlarının, sosyal kapsayıcılık ve çevresel sorumluluk ilkeleri doğrultusunda yeniden yapılandırılması gerektiği savunulmakta ve bu amaçla“Sürdürülebilir Erişilebilirlik”kavramı merkeze alınmaktadır. Literatürde erişilebilirlik, yalnızca bir noktadan diğerine ulaşmanın fiziksel kolaylığı olarak değil; bireylerin istihdam, eğitim, sağlık gibi temel kentsel hizmetlere ulaşabilme kapasitesini sosyal, ekonomik ve mekânsal boyutlarıyla birlikte değerlendiren çok boyutlu bir kavram olarak ele alınmaktadır (Geurs ve van Wee, 2004; Bertolini ve diğ., 2005). Bu yaklaşım, ulaşım sistemlerinin performansının ötesine geçerek, kentsel yaşam kalitesini artırmayı hedefleyen daha kapsayıcı ve bütüncül planlama ilkeleriyle uyum içindedir. Tez kapsamında, erişilebilirliğin ulaşım altyapısı, arazi kullanım, bireysel özellikler ve zamansal sınırlılıklar gibi dört temel bileşeni dikkate alınmış; İstanbul kenti özelinde“Kümülatif Olanaklar”yöntemiyle erişilebilirlik analizleri gerçekleştirilmiştir. 1307 adet TAB düzeyinde, 30, 60 ve 90 dakikalık süre eşiklerinde iş olanaklarına erişim hesaplanmış; bu analizler hem 2022 yılı mevcut durumu hem de 2040 yılı ulaşım projeksiyonları çerçevesinde karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular, İstanbul'da erişim düzeylerinin merkezî bölgelerde yüksek olduğunu, buna karşılık kentin çeperinde kalan birçok alanın toplu taşımayla istihdama ulaşımda önemli ölçüde dezavantajlı konumda bulunduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, kentsel mekânda yetersiz erişim özelliklerinin sürdüğüne ve mevcut yatırımların bu eşitsizlikleri gidermede sınırlı kaldığına işaret etmektedir. 2040 senaryosu kapsamında önerilen raylı sistem yatırımlarının bazı bölgelerde erişimi anlamlı ölçüde artırdığı gözlemlenmiş; ancak kentin daha az gelişmiş çevre bölgelerinde bu yatırımların etkisinin sınırlı kaldığı tespit edilmiştir. Bu analizler ışığında geliştirilen Karar Destek Sistemi (KDS), planlama sürecine entegre edilebilecek, çok boyutlu analiz yeteneğine sahip bir araç olarak yapılandırılmıştır. Sistem, veri analizi, erişim hesaplaması, senaryo değerlendirmesi, yatırım önceliklendirme ve sürdürülebilirlik takibi gibi işlevsel modüllerden oluşmakta; ulaşım plancıların hem mevcut durumu değerlendirmesine hem de ileriye dönük stratejik planlama yapmasına imkân sağlamaktadır. KDS, karar süreçlerinde sayısal temellere dayalı ve mekânsal duyarlılığı yüksek analizler yoluyla sosyal kapsayıcılığı ve çevresel sürdürülebilirliği destekleyen yönetsel kapasitenin geliştirilmesine katkı sunmaktadır. Sonuç olarak bu çalışma, İstanbul gibi büyük ve çok merkezli kentlerde, ulaşım sistemlerinin yalnızca fiziki kapasite artırımı değil, toplumsal erişim hakkı, çevresel sürdürülebilirlik ve bölgesel denge açısından da değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadır. Geliştirilen model, sürdürülebilir erişilebilirlik ilkelerinin karar alma süreçlerine entegre edilmesini sağlayacak sistematik bir araç sunmakta; böylece hem akademik literatüre katkı sağlamakta hem de yerel yönetimler ve planlama otoriteleri için uygulanabilir bir politika geliştirme aracı niteliği taşımaktadır.
Özet (Çeviri)
This study argues that traditional mobility-based transportation planning should be restructured in line with the principles of social inclusion and environmental responsibility. For this purpose, the concept of Sustainable Accessibility is brought to the center. In the literature, accessibility is defined not only as the physical ease of moving from one place to another, but also as a multi-dimensional concept that includes people's ability to reach essential urban services such as jobs, education, and healthcare, in terms of social, economic, and spatial factors (Geurs & van Wee, 2004; Bertolini et al., 2005). This approach supports more inclusive and holistic planning principles that aim to improve the overall quality of urban life. Within the scope of the thesis, four main components of accessibility—transport infrastructure, land use, individual characteristics, and time constraints—were considered. Accessibility analyses were conducted using the Cumulative Opportunities method in the case of Istanbul. Job accessibility was calculated for 1307 Traffic Analysis Zones (TAZ) within 30, 60, and 90-minute travel time thresholds, and these analyses were compared across the current state (2022) and future projections (2040). Findings show that accessibility levels are high in central areas of Istanbul, while many peripheral zones remain disadvantaged in terms of reaching employment by public transport. This indicates that spatial inequalities in access still persist and current investments are limited in solving them. It was observed that some of the proposed rail investments for 2040 will significantly improve accessibility in certain areas, but their impact remains limited in less developed outer zones. Based on these analyses, a Decision Support System (DSS) was developed. This system is designed as a tool that can be integrated into the planning process with multi-functional modules, such as data analysis, accessibility calculation, scenario testing, investment prioritization, and sustainability monitoring. It allows urban planners to both assess the current situation and plan strategically for the future. The DSS supports the development of planning capacity that is data-driven and spatially sensitive, promoting social inclusion and environmental sustainability. In conclusion, this study emphasizes that in large, polycentric cities like Istanbul, transportation systems should be evaluated not only in terms of physical capacity but also from the perspectives of access rights, sustainability, and spatial equity. The developed model offers a systematic tool for integrating sustainable accessibility principles into decision-making processes, contributing both to academic knowledge and to practical policy development for local governments and planning authorities.
Benzer Tezler
- Development of a spatial model on nuclear power plant accidents based on vulnerability and evacuation plans
Kırılganlık ve tahliye planlarına dayalı nükleer santral kazaları için mekansal bir modelin geliştirilmesi
MARYNA BATUR
Doktora
İngilizce
2025
Jeodezi ve Fotogrametriİstanbul Teknik ÜniversitesiGeomatik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. REHA METİN ALKAN
- Urban agriculture site selection in Beylikduzu, İstanbul
İstanbul Beylikdüzü'nde kentsel tarım alan seçimi
AYŞE BURCU KISACIK
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TURGAY KEREM KORAMAZ
- Mekanik otopark tesislerinin yer seçimi ve boyutlandırılması için genetik algoritma tabanlı bir yaklaşım
A GA based approach to location selection and dimensioning of automated parking facilities
TOLGA KARASAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrolİstanbul Teknik ÜniversitesiBilişim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MİNE ÖZKAR KABAKÇIOĞLU
- A new model and approach for assessing equity in public transport
Toplu taşımada eşitliğin değerlendirilmesi için yeni bir model ve yaklaşım
KAYA KASIMOĞLU
Doktora
İngilizce
2024
Ulaşımİstanbul Teknik ÜniversitesiUlaştırma Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MURAT ERGÜN
- Yolculuk davranışlarına sosyal yapının etkisi: Kocaeli merkez ilçe örneği
The effect of social structure on travel behaviour: The case of Kocaeli central district
ÖZGE İREM ALTUNAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Ulaşımİstanbul Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HÜSEYİN ONUR TEZCAN