Hacı Arif Bey'in nihavend ve hicaz makamındaki eserlerinin biçim çözümlemeleri
Formal analyses of the works of Hacı Arif Bey in the nihavend and hicaz maqams
- Tez No: 960143
- Danışmanlar: DOÇ. DR. CEM ÇIRAK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Müzik, Music
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel Sanat Eğitimi Ana Sanat Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 153
Özet
Geleneksel Türk müziği tarihinde hanendeliği, besteciliği, hocalığı ve özellikle şarkı türüne getirdiği yeniliklerle başlattığı akımla önemli bir yer tutan Hacı Arif Bey eserlerinde ilgili çevrelerce başarılı bulunan estetik müzik fikirleriyle günümüze önemli eserler kazandırmıştır. Hacı Arif Bey'in şarkı türüne nasıl ve ne çeşit özellikler getirdiği, bu türde hangi biçimleri kullandığı, hangi usul-vezin ilişkisi için hangi düzenlemeleri tasarladığı gibi sorular bu çalışmanın odak problemlerini oluşturmuştur. Bu problemlere bestecinin Nihavend ve Hicaz makamındaki eserleri sınırlılık olarak alınarak yapısal ve işlevsel incelemeler aracılığıyla cevaplar aranmıştır. İncelemelerde tespit edilen bulgular, Hacı Arif Bey'in güftelerin mısra miktarları için çeşitli besteleme senaryoları geliştirdiğini ve bu formülleri eserlerinde tekrarladığını veya estetik ihtiyaçlarına göre şekillendirdiğini göstermektedir. Bestecinin en belirgin davranışları arasında dört mısralı şarkı biçimlerine (abcb) çalgısal bölümler veya terennümler eklemesi ve dörtten fazla mısralı şarkılarda ikinci bir bölüm ekleyerek muhtemelen kendisinin nevzemîn adını verdiği kurguyu kullanması yer almaktadır. Usul-vezin ilişkileri ve cümle yapıları açısından da bestecinin geliştirdiği şablonlar tespit edilerek incelemeler boyunca görselleştirilmiştir. Şarkıların genellikle zeminde tasarlanan kurguya uygun biçimlerle devam cümlelerinin bestelendiği belirlenmiştir. İkişer ölçüden oluşan cümlecikler, baskın olarak dörder cümlecikten oluşan cümleler ve dört cümleli şarkı biçimleri ortaya çıkmıştır. Bestecinin aynı veya benzer usul-vezin ilişkisine sahip eserlerde yapısal olarak benzer örüntüleri takip ettiği görülmüştür. Hacı Arif Bey'in yapısal kurguların yanı sıra işlevsel besteleme davranışları da tespit edilmiştir. Özellikle küçük biçimli güfteleri bestelerken yaratıcılığını ortaya koyabilmek veya ölçü/cümlecik miktarlarını çift sayıya tamamlamak amacıyla bazı hecelere uzun ezgiler bestelediği, hatta hece tekrarları kullandığı gözlemlenmiştir. Cümle içi ve cümleler arası benzerlik ilişkileri kurmak için aynı müzik cümlecikleri tekrar ettiği durumlar da belirlenmiştir. Bestecinin müzik cümlelerini güfte anlamına, tef'ilelere veya tasarladığı ezgilere göre çeşitli şartlar belirleyerek şekillendirdiği anlaşılmıştır. Makam kullanımı açısından ise Hacı Arif Bey'in makam kullanımı güncel kuramlar uyumlu görülmüştür. Bu çalışmanın, Hacı Arif Bey'in şarkı türüne getirdiği yeniliklere ve besteleme davranışlarına dair bulgular sunarak, geleneksel Türk müziğinde bestecilik ve eser incelemeleri alanlarına katkılar sağlaması amaçlanmıştır.
Özet (Çeviri)
Hacı Arif Bey holds a significant place in the history of traditional Turkish music due to his contributions as a vocalist (hanende), composer, teacher, and especially for the new movement he initiated in the song genre. His compositions, enriched with aesthetic musical ideas, have bequeathed important works to the present day. This study focuses on questions such as how and what kind of features Hacı Arif Bey introduced to the song genre, which forms he utilized, and what arrangements he designed for specific usul-vezin relationships. To address these problems, structural and functional analyses were conducted on the composer's works in the Nihavend and Hicaz makams, which served as the study's limitations. The findings indicate that Hacı Arif Bey developed various compositional scenarios for the number of lines in the lyrics (güfte), repeating these formulas in his works or adapting them according to his aesthetic needs. Among his most distinctive practices were adding instrumental sections or terennüms to four-line song forms (abcb), and incorporating a second section into songs with more than four lines, likely using what he referred to as the“nevzemîn”structure. The templates he developed for usul-vezin relationships and phrase structures were also identified and visualized throughout the analyses. It was determined that the continuation phrases of the songs were generally composed in forms consistent with the initially conceived structure. Two-measure sub-phrases, and more predominantly, phrases consisting of four sub-phrases, along with four-phrase song forms, were prominently observed in the analyzed works. The composer consistently followed similar structural patterns in pieces sharing the same or similar usul-vezin relationships. Beyond structural designs, Hacı Arif Bey's functional compositional behaviors were also identified. Particularly when composing short lyrics, he extended melodies over certain syllables, and even used syllable repetitions, to enhance his creativity or to complete the number of measures/sub-phrases to an even number. Instances where he repeated the same musical sub-phrases to establish intra-phrase and inter-phrase similarity relationships were also identified. It was understood that the composer shaped his musical phrases by setting various conditions based on the meaning of the lyrics, the poetic feet (tef'ile), or his designed melodies. In terms of makam usage, Hacı Arif Bey's makam application was found to be consistent with contemporary theories. This study aims to contribute to the fields of composition and work analysis in traditional Turkish music by presenting findings on Hacı Arif Bey's innovations and compositional behaviors in the song genre.
Benzer Tezler
- Hacı Arif Bet'in çeşitli makamlardaki aksak, curcuna ve Türk aksağı usullerindeki 50 şarkısının prozodik tahlili
The Prosodic analysis of Hacı Arif Bey's fifty songs in various tunes and in style of aksak, curcuna and Türk aksağı
NURDAN TAN SUNAT
