Azerbaycan mütefekkirlerinden Salman Mümtaz'ın hayatı, edebiyat tarihçiliği ve eserleri
The life, art and works of Salman Mumtaz, one of the Azerbaijani intellectuals
- Tez No: 967797
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ÜMİT AKIN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 286
Özet
Modern Azerbaycan Edebiyatı, XIX. yüzyıl sonu, XX. yüzyıl başlarında oluşmaya başlamış ve devrin sosyal, içtimai ve ekonomik yapısıyla paralel olarak gerek konu gerekse tür bakımından gelişimini hızlandırmıştır. Farsçanın baskın dil olması sebebiyle kültür ve edebiyat alanında İran tesirinde kalan Azerbaycan, Rusların bölgedeki siyasi otoriteyi kazanmasının ardından Farsçadan nispeten uzaklaşmış ve Azerbaycan'da Rusça bilen münevverlerin sayısı artmaya başlamıştır. Yazar, şair, eleştirmen yani kısaca aydın zümrede ciddi oranda artış görülürken, bu artış benzer seviyede basın hayatında da kendini göstermiştir. Tüm Türk Dünyasını etkileyen 1905 İnkılabı, sağladığı serbestlik ortamında birçok gazete ve derginin çok kısa bir süre içerisinde ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Matbaanın yaygınlaşmasıyla birlikte henüz basılmayan veya taşbasması olarak kalan eserlerin, elyazmalarının vb. materyallerin modern anlamda basılması daha kolay hale gelmiştir. Bu imkanlar neticesinde o yıllara değin tezkirecilik geleneğinin yaygın olduğu Azerbaycan'da, artık modern anlamda edebiyat tarihçiliğinin ilk örnekleri görünmeye başlar. Bu geçiş döneminin ilk yazarlarından olan Salman Mümtaz, 1884 yılında Bakü'de doğmuş, erken yaşta edebiyata heves duymasıyla elyazması nüshalar toplamaya ve onların tetkiklerini yapmaya başlamıştır. İlk yazılarını Molla Nasreddin dergisinde yayımlayan Mümtaz, zamanla kütüphanesindeki edebi eser birikimini arttırmış ve 1920 yılından sonra bu materyallerle ilgili tetkiklerini Kommunist gazetesinde yazdığı makalelerle yapmıştır. Çalışmaları neticesinde Mozalanbey Seyahatnamesi, Azerbaycan Edebiyatının Kaynakları ve El Şairleri adlı eserleri, Azerbaycan edebiyatına önemli bir miras bırakmış ve yeni araştırmalara imkân sağlamıştır. Birçok bilinmeyen veya az bilinen şairi ve elyazması nüshayı açığa çıkaran Mümtaz, Stalin dönemindeki temizlik hareketinin kurbanlarından biri olarak 1941 yılında hayatını kaybetmiştir.
Özet (Çeviri)
Modern Azerbaijani literature began to take form in the late 19th and early 20th centuries, influenced by the evolving socio-political and economic context of the region. Initially shaped under Persian cultural dominance, Azerbaijani intellectual life shifted as Russian political control increased, resulting in the emergence of a new class of Russian-speaking intellectuals. This transformation led to a rise in literary production and critical thought. The 1905 Russian Revolution further accelerated these developments, as the atmosphere of relative freedom allowed for a surge in newspaper and journal publications. With the spread of printing technologies, previously unpublished and lithographically printed works became more accessible. This facilitated a departure from the traditional tezkire (biographical) literary approach and paved the way for modern literary historiography in Azerbaijan. Salman Mumtaz, born in Baku in 1884, stands out as a pioneering figure in this transitional period. Driven by a passion for literature, he collected and studied manuscript copies and began publishing in the satirical journal Molla Nasreddin. From 1920 onward, he continued his scholarly efforts through articles in the newspaper Kommunist. Mumtaz's influential works—Mozalanbey's Travelogue, Sources of Azerbaijani Literature, and El Sairleri—contributed significantly to the foundation of Azerbaijani literary scholarship by introducing forgotten poets and uncovering rare manuscript versions of important works. Tragically, he was executed during Stalin's purges in 1941, yet his legacy remains foundational to Azerbaijani literary historiography.
Benzer Tezler
- Bağımsızlık sonrası Azerbaycan'da Ali Bey Hüseyinzade hakkında yapılan akademik çalışmalar (1991-2015)
Academic studies on Ali Bey Hüseyinzade in post-independence Azerbaijan
MUSTAFA ÇIKMAZ
- Tebriz aşıklık geleneğinde destan söyleme
Telling story in ashiq tradition in Tabriz
NABİ KOBOTARİAN
Doktora
Türkçe
2015
Halk Bilimi (Folklor)Çukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERMAN ARTUN
- Azerbaycan'da doğal gaz tüketiminin yapay zeka yöntemleri ile analizi ve tahmini
Analysis and estimation of natural gas consumption in Azerbaijan with artificial intelligence methods
TAYYAR MADINAYEV
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Endüstri ve Endüstri MühendisliğiBursa Teknik ÜniversitesiAkıllı Sistemler Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYTAÇ YILDIZ
- Azerbaycan halk müziği çalgı topluluklarının icra geleneğindeki heterofonik doku uygulamalarından yola çıkarak bir beste çalışmalası
A composition study based on heterophonic texture practices in the performance tradition of azerbaijan folk music ensembles
YUSIF BAYRAMOV
- Azerbaycanda bütçeleme sistemleri ve modelleri ile bütçe giderlerinin belirlenmesi üzerine inceleme
An examination on budgeting systems and models and determination of budget expenditures in Azerbaijan
TOFİQ BAĞIROV