Tanzimat dönemi Osmanlı bilim cemiyetleri
Ottomans science society in Tanzimat era
- Tez No: 186942
- Danışmanlar: PROF.DR. MUSA ÇADIRCI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2006
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 380
Özet
Osmanlı Devleti yönetici-aydınları, Karlofça Antlaşması sonrasında Avrupa'nınüstün bir konuma geldiği kanıksanmaya başladılar. Bu durum, Osmanlı bilim ve düşüncehayatında zihinsel yapının, geleneksel sistemden Avrupa merkezli bir yapıya dönüşümününönünü açan bir etki yaptı. XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti, Avrupa'dan uzmanlar getirerek,bir takım yenileşme hareketlerini gerçekleştirmeye çalıştı. Bu arada, geleneksel bilgisisteminin ve zihinsel kalıpların değişim ve dönüşümünün izleri örneğin, Yirmisekiz ÇelebiMehmet'in Sefaretnamesi'nde kendini göstermeye başladı. Ancak XVIII. Yüzyılda OsmanlıDevleti bürokratlarının ve aydınlarının bilincinde, Karlofça Antlaşması kadar derin bir sarsıntıKüçük Kaynarca Antlaşması ile kendini gösterdi. Yüzyılın başında, devletin Avrupa'dan dahageri olduğuna yapılan vurgu nitelik değiştirdi. Artık, Osmanlı Devleti'nin tek başına varlığınıdevam ettirmesinin olanaksız olduğu yolundaki düşünceler, kendisini iyice hissettirmeyebaşlamıştı. Bu tarihe kadar, Avrupa merkezli Dünya Sistemi'nden farklı bir dünya sistemisunan Osmanlı Evren Tasarımı, geleceğini Avrupa Dünya Sistemi'ne ve devletler dengesineeklemlenmekte görmeye başladı. Böylece XVIII. Yüzyılın son çeyreğinde, OsmanlıDevleti'nin kendisine tayin ettiği yön kesinleşmeye başladı. Devletin siyasal, politik,ekonomik vb. yapısı Avrupa sistemine evrilirken, geleneksel kültürel ve düşünsel sistem dedeğişmeye-evrilmeye başladı. Bu noktada, Avrupa ile düşünsel ve bilimsel ilişkilerin sadecedevlet eliyle değil, az da olsa bazı bilimsel örgütlenmeler aracılığıyla da gerçekleştirilmeyeçalışıldığını görmekteyiz.XIX. Yüzyılın başlarında, bir sohbet topluluğu olarak ortaya çıkan Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi, 1851 yılındadevlet tarafından resmi bir kurul olarak kulan Encümen-i Daniş ve1861 yılında, Münif Paşa ve arkadaşları tarafından kurulan, Cemiyet-i İlmiye-yi Osmaniye,bu tür bilimsel örgütlenmeler arasında yer almaktadır. Bu üç bilimsel örgütlenme üzerindenyapılan analizler, bilimsel ve düşünsel zihniyetin değişimine ve bilginin Osmanlı Devleti'ndetoplumsallaşmasına dair önemli tespitlerin yapılmasına katkı yapar niteliktedir.Araştırmanın bütünlüğü içerisinde bakıldığında, XVIII. Yüzyılın başlarından XIX.Yüzyılın sonlarına kadar geçen süreç içerisinde, eski ile yeni arasında bir mücadelenin varolduğunu ve ilk yüz elli yılda yeninin varlığını eskiye eklemlenerek devam ettirmeyeçalıştığını görebiliriz. XIX. Yüzyılın ikinci yarısında ise, eskinin yeninin içerisine sıkışmayabaşladığını ve alanının gittikçe daraldığını görmek mümkündür. Bu bağlamda, BeşiktaşCemiyet-i İlmiyesi geleneksel yönü ağır basan, fakat yeniliğe açık bir bilim ve düşünceörgütlenmesi olarak görülmelidir. Encümen-i Daniş kendisine gelinene kadar mücadelesiverilen yüz elli yıllık Yenileşme ve Avrupalılaşma çabalarının ürünü olarak ortaya çıkan hatırısayılır büyüklükte ve yaygınlıkta yeni bilginin veya yeni bilgi üretme gayretinin sonucuolarak, iki bilgi türünün uzlaştırılmaya çalışıldığı bir kurumdur. Cemiyet-i İlmiye-yiOsmaniye ise, devlet destekli bir örgütlenme olarak, geleneksel Osmanlı bilgisinin tamamendışlandığı ve Avrupa bilgi sistemine yönelişin kesinleştirildiği bir yapıdır.Avrupalılaşma çabalarının XIX. Yüzyılın ikinci yarısına girilirken, devlet katında veönemli ölçüde bürokrat-aydın arasında geleneğe tercih edildiği görülmektedir. Bu süreçiçerisinde geleneksel bilginin taşıyıcısı olan İlmiye gerilerken, yeni bilginin taşıyıcısı vetemsilcisi olan Kalemiye, özellikle Hariciye bürokrasisi öne çıkmıştır. İlmiye'nin gerilemesi,Hariciye'nin öne çıkmasıyla eş zamanlı olarak yürüyen bir diğer olgu da, Arapça'nın düşüşüile Fransızca'nın yükselişi arasındaki ters orantıdır. Arapça, Osmanlı Devleti'nin yöneticiaydınları arasında, birincil konumunu yitirmektedir. Sözgelimi Ali Paşa Fransızca bilen, amaArapça bilmeyen bir sadrazamdır. Bu olgu dahi, Arapça'nın sistemde itilmeye başlandığıkonumu anlatmak için yeterlidir.Sonuç olarak araştırmanın önümüze koyduğu gerçek, geleneksel bilgi ve düşünceetkinliklerinin sürekli etkinlik alanının daralması karşısında, Avrupalı bilgi siteminin sürekliyükselişini bize göstermektedir. Bu durum bize, Osmanlı zihinsel yapısının değişim sürecinin,Kuhn'un ?Bilimsel Devrimlerin Yapısı? adlı çalışmasında ortaya koyduğu teoriyle, önemliölçüde uyuştuğunu göstermektedir.
Özet (Çeviri)
After the Treaty of Carlowitz (Karlofça) , between the administrators-intellectualsof the Ottoman Empire, Europe?s dominant position was burst. This situation, had made aneffect on the Ottoman science and thought life, as changing the mental structure fromtraditional system to Europen centered structure. In XVIII. century, Ottoman Empire tried torealize several renewals by bringing experts from Europe. Meanwhile, impressions of thetraditional knowledge system and changing of mental structures showed themselves in theTwenty Eight Çelebi Mehmet?s Travel Book. But, in XVIII. century with the Treaty of LittleKaynarca, which was a big deep shock like Treaty of Carlowitz (Karlofça) had made a bigeffect in the mind of Ottoman State?s bureaucrats and intellectuals. At the beginning of thecentury, emphasis about State was at back of the Europe has changed its property. Now, denseideas about Ottoman State was, that is impossible to continue its presence alone. Till this date,Ottoman Universe Concept was presented as a world system different from World Systemcontrolled by Europe, but Ottoman State started to think their future would be good byconnecting to Europan World System and to the states equilibrium. Thereby, at the lastquarter of XVIII. century, direction that the Ottoman State had selected, started to be moreclear. Political, economical etc. structure of the State started to change in European system,and also within this changes traditional cultural and mental system started to change too. Atthis point, we can see ideational and scientific relations with Europe, not only with thegovernment and also with the scientific organizations.At the beginning of XIX. century, Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi, which has appearedas a conversation group and established by the government; and on 1851, Encümen-i Danişwhich was established as an official committee; and on 1961, Cemiyet-i İlmiye-yi Osmaniyewhich was established by Münif Pasha and his friends; are some examples for the scientificorganizations. Analysis made from these tree organizations, are contribute to make importantdetermines about the changes of ideational and scientific mentality and socializing of theknowledge in Ottoman State.When we look at the whole of the study, within the time passed from the beginningof XVIII. century to the end of the XIX. century, we can see a struggle between the new andthe old and within two hundred and fifty years time we can see efforts to continue theexistence of new by adding to the old. And in the second half of the XIX. century, it can beseen that the old started to get jammed in the new and its field became scanty. From this pointof view, Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi should be seen as a scientific and thought organizationwhich is traditional but open to the reforms. Ercümen-i Daniş is an establishment that tries toconciliate two species of the knowledge; till coming to the foundation of itself many strugglewas made for it and it was appeared as a result of new knowledge and efforts of newknowledge; and appeared as product of becoming modern and becoming European effortsduring one hundred and fifty years time. But Cemiyet-i İlmiye-yi Osmaniye is a structureknown as an organization which is supported by the government, and it excludes Ottomanknowledge and incline to the European knowledge system.It can be seen that the efforts of becoming European is prefered to tradition ingovernmental recourses and between the bureaucrats and intellectuals in the XIX. century?ssecond half. Within this period, İlmiye which is the carrier of traditional knowledge receded;and Kalemiye which is the carrier and representative of the new knowledge, especiallybureaucracy of Hariciye became popular. With the recession of İlmiye, and the popularity ofHariciye, other fact that comes with same time was the reverse balance between the recessionof Arabic and popularity of French. Arabic had lost its primary condition between intellectualadministrators of the Ottoman State. For example Ali Pahsa is a grand vizier who knowsFrench but does not know Arabic. This fact is enough to tell the exclusion of Arabic in thesystem.As a result, this study shows us the continuously rise of European knowledge systemversus the cotinuously decrease of traditional knowledge and thought activities in the activityfields. This condition shows us, the changing period of Ottoman mental structure is harmonizewith the theory of Khun in his study which is called ? Structure Of Scientific Revolution?.
Benzer Tezler
- İstanbul'da Helenizm: Sosyo-kültürel örgütlenmeler (1908-1922)
Hellenizm in İstanbul: Socio-cultural organizations (1908-1922)
ÇAĞLA DERYA TAĞMAT
Doktora
Türkçe
2015
SosyolojiAnkara ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TEMUÇİN FAİK ERTAN
- 20. y. y. başlarında Osmanlı sosyal ekonomik hayatında kadın cemiyetleri; Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti örneği
In the begining of the 20th century, the associations of the women in the economic and social life of ottoman; the example of Ottoman Women Rights Advocacy
SÜMEYRA ÇAKIR
- Osmanlı Devleti'nde askere sivil yardımın gelişimi ve Çanakkale Cephesi örneği
The development of civilian aid to the military in the Ottoman Empire and the example the Çanakkale Front
DİDEM İLKEM CUMALI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
TarihÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiDisiplinlerarası Askeri Tarih Araştırmaları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜNEŞ ŞAHİN
- Bir Tanzimat bürokratı ve diplomatı olarak Aleksandır Karatodori Paşa (1833- 1906)
As a Tanzimat bureaucrat and diplomat Alexander Charatheodory Pacha (1833- 1906)
MAHMUT AKPINAR
- Helen Filoloji Derneğinin 1861-1911 yılları arası arkeoloji çalışmaları ve bazı üyelerin biyografileri
The archeological studies of the Greek Philological Society between 1861-1911 and biographies of some members
IREM NAZ EMVER OGLOU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Arkeolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BİLGE AR