Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ne göre 17. yüzyılda ses değişimleri
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 25503
- Danışmanlar: PROF. DR. MERTOL TULUM
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1993
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 335
Özet
314 Özet Bu çalışmada, 17. yüzyıl Osmanlı sahasının önemli eserlerinden biri olan Evliya Çelebi Seyahatnamesi esas alınarak bu devirde Türkçe'nin fonetik yapısı (ses değişmeleri açısından) ortaya konmaya çalışılmıştır. Seyahatnamenin müellif hattı nüshasının ilk üç cildini taramak suretiyle, fonetik gelişme göstermiş Türkçe ve yabancı kelimeler derlenmiştir. Bu kelimelerin Mol., Par., Har. ve Men. 'deki şekilleri de tespit edilerek bu devrin fonetik yapısını aksettiren malzeme bir araya getirilmiş ve bunların topluca değerlendirilebilmesi imkânı elde edilmiştir. Değişik coğrafyalarda çok çeşitli olayların aktarılması, bu olayların Evliya'nın anlatım özelliğiyle zenginleştirilmesi, bu yapılırken de tabii ki çok zengin bir kelime kadrosunun kullanılması, daha da önemlisi Evliya'nın genellikle fonetik bir imlâ uygulaması SN'yi böyle bir çalışma için önemli kılmaktadır. Bu çalışmada, SN'den derlenmiş kelimeleri karşılaştırmak için kullandığımız diğer kaynaklar da bu konuda yararlanılacak önemli eserlerdir. Yabancıların hazırladıkları sözlük ve gramer kitaplarının büyük bir kısmı Latin harfleriyle hazırlanmış olduklarından, eski imlâda çeşitli sebeplerle tespit etme imkânı bulunamayan bazı sesleri (k-/g-, b/p; o/u vb.), bu eserler vasıtasıyla tespit etmek mümkün olmaktadır. Mol. (Latin harfli), Par. (Arap harfli) sözlükleri ve Har. (Latin harfli) konuşma metni ile birlikte, kelimelerin okunuşlarını ve dilde kullanılan yaygın şekillerini gösteren Men. sözlüğü -benzer özellikte başka transkripsiyon metinleri gibi- fonetik çalışmaları için önemli kaynak olma özelliği taşımaktadırlar. Men. 'deki hlk. (halkça) kısaltmasıyla verilen şekiller genellikle SN'deki değişmeli şekillerle birbirine benzemek-314 Özet Bu çalışmada, 17. yüzyıl Osmanlı sahasının önemli eserlerinden biri olan Evliya Çelebi Seyahatnamesi esas alınarak bu devirde Türkçe'nin fonetik yapısı (ses değişmeleri açısından) ortaya konmaya çalışılmıştır. Seyahatnamenin müellif hattı nüshasının ilk üç cildini taramak suretiyle, fonetik gelişme göstermiş Türkçe ve yabancı kelimeler derlenmiştir. Bu kelimelerin Mol., Par., Har. ve Men. 'deki şekilleri de tespit edilerek bu devrin fonetik yapısını aksettiren malzeme bir araya getirilmiş ve bunların topluca değerlendirilebilmesi imkânı elde edilmiştir. Değişik coğrafyalarda çok çeşitli olayların aktarılması, bu olayların Evliya'nın anlatım özelliğiyle zenginleştirilmesi, bu yapılırken de tabii ki çok zengin bir kelime kadrosunun kullanılması, daha da önemlisi Evliya'nın genellikle fonetik bir imlâ uygulaması SN'yi böyle bir çalışma için önemli kılmaktadır. Bu çalışmada, SN'den derlenmiş kelimeleri karşılaştırmak için kullandığımız diğer kaynaklar da bu konuda yararlanılacak önemli eserlerdir. Yabancıların hazırladıkları sözlük ve gramer kitaplarının büyük bir kısmı Latin harfleriyle hazırlanmış olduklarından, eski imlâda çeşitli sebeplerle tespit etme imkânı bulunamayan bazı sesleri (k-/g-, b/p; o/u vb.), bu eserler vasıtasıyla tespit etmek mümkün olmaktadır. Mol. (Latin harfli), Par. (Arap harfli) sözlükleri ve Har. (Latin harfli) konuşma metni ile birlikte, kelimelerin okunuşlarını ve dilde kullanılan yaygın şekillerini gösteren Men. sözlüğü -benzer özellikte başka transkripsiyon metinleri gibi- fonetik çalışmaları için önemli kaynak olma özelliği taşımaktadırlar. Men. 'deki hlk. (halkça) kısaltmasıyla verilen şekiller genellikle SN'deki değişmeli şekillerle birbirine benzemek-316 orijinal imlâlarından farklı, gelişmeye işaret edecek şekilde yazıya geçirilmiş olması daha anlamlıdır. Bu sebeple, çok sayıda 'câme-şûy'a karşılık bir yerde bile 'çamaşır' şeklinin geçmesi bize bu kelimenin aslî imlâsının korunduğunu ancak söyleyişte kelimenin 'çamaşır' halini aldığını göstermektedir. Bunun gibi örnekleri çoğaltmak mümkündür. Bu açıklamalardan sonra şu sonuçlara varmak müm kündür: Eski harfli metinlerde imlâ ile söyleyiş arasında kimi zaman büyük farklılıklar vardır. Dilde belli gelişmeler göstermiş kelimeler kalıplaşmış imlâlarıyla yazıda muhafaza edilmişlerdir. Söz konusu gelişmeler, kelimeler dilde belli kullanım sıklığına eriştikten sonra gelişmeli şekliyle yazıya da geçirilmeye başlanmaktadırlar. SN bu hususta diğer eserlere göre oldukça ileridedir. SN'de imlâ değişikliğini gösteren yazılışlar büyük ölçüde bilinçli işaretlemelerdir. SN ve diğer eserler arasında bir çok kelimenin gelişmeli şekliyle tespit edilmiş olması bakımından bir benzerlik vardır. Bu da göstermektedir ki 17. asır Türkçesi söyleyiş bakımından bu günkü kullanışlardan çok fazla uzak değildir. Bu gelişmeli şekiller konuşma dilinde yaygınlık kazanmış ve yerine göre yazıya da geçirilmeye başlanmıştır.
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâmesi'ne göre Girit: Sosyal ve kültürel hayat
The social and cultural life of Crete as depicted in Evliyâ Çelebi's Seyahatname (Book of travels)
JAMES CLAYPOOL MORRISON
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Tarihİstanbul Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURETTİN GEMİCİ
- Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi'nde şairler
Poets in Evliya Celebi?s Seyahatname
GAMZE ÖZOK
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıYüzüncü Yıl ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. İSMAİL ARIKOĞLU
- Trikkala Osman Şah kompleksi, restorasyonu (Yunanistan)
Restoration of the Osman Şah complex in trikala (Greece)
ARCHİTECT DİMİTRİS TSANTANIS
- Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ne göre 17.yüzyıl Osmanlı Türkçesinde ses benzeşmeleri ve uyumlar
Başlık çevirisi yok
HAYATİ DEVELİ
Doktora
Türkçe
1993
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiYeni Türk Dili Ana Bilim Dalı
PROF.DR. MERTOL TULUM