Çoruh havzasında fiziki coğrafya özelliklerinin beşeri ve iktisadi coğrafyaya etkileri
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 26236
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. RAMAZAN ÖZEY
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Coğrafya, Geography
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1993
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Coğrafya Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 151
Özet
117 ÖZET VE SONUÇ Çoruh havzası ülkemizin kuzeydoğusunda büyük bir bölümü Karadeniz bölgesinin Doğu Karadenik bölümünde, bir bölümüde Doğu Anadolu bölgesinin kuzey doğusunda, Erzurum-Kars bölümünde bulunur ve 19.760 km2 yer kaplar. Havza, kabaca, 39° 42* - 42° 35“ doğu meridyenleri ite 39° 52 '-41° 32' kuzey paralelleri arasında yer alır. Kuzey Anadolu orojenik kuşağının doğu bölümünde yer alan araştırma sahası, genel özellikleri ile Alp orojenik kuşağına girmektedir. Tektonik hareketler, bölgenin morfolojisini ve morfolojik evrimini kontrol etmiştir. Çoruh havzasında dağlar ile depresyonlar ite arasında eğimin fazla olması nedeniyle akarsular, dağlık alanları dar, derin vadiler ve boğazlar ite varmıştır. Bölge, yukarı Çoruh havzasında, Bayburt ovası ve çevresi, orta Çoruh havzasında Narman çevresi hariç engebeli ve eğni şartlan kuvvetli bir topografyaya sahiptir. Sahanın, bu günkü topoğrafik özelliklerini kazanmasında, akarsu aşındırmasının önemli etkisi olmuştur. Saha, kuzeyden Kuzey Anadolu dağlan, güney ve doğudan ise Otlukbeli dağları, Kargapazarı, Allahuekber ve Yalnız çam dağlan ile çevrilmiştir. Ortalama yükseltisi oldukça fazla olup, bölgenin en yüksek yeri 3.932 m yüksekliğindeki Kaçkar dağıdır. Yine havza alanının % 67si 1000 m'den daha yüksektir. Planete ve coğrafi faktörlere bağlı olarak bölge iklimi, Doğu Anadolu'nun karasal iklimi ile Doğu Karadeniz iklimleri arasında bir geçiş tipi göstermektedir. Yukarı Çoruh havzası, Bayburt ve çevresinde Doğu Anadolu'nun karasal iklimi, orta Çoruh havzasının alçak kesimlerinde (1000- 1500 m) Akdeniz iklimi ve aşağı Çoruh havzasında Borçka, Muratlı, Murgul çevresinde Karadeniz iklimi görülür. Sahada, yıllık ortalama yağış miktarı 637,5 mm'dir. Ancak, yağış, havza içinde dengesiz dağılmıştır. Muratlı'da 1713,4 mm, Yusufelinde 295 mm, Bayburt'ta 433,4 mm kadardır. Yıllık ortalama sıcaklık havza genelinde 11°C 'dir. Bu ortalamanın en yüksek olduğu yer 15% ite Yusufeli, en düşük olduğu merkez ise 7°C ite Bayburt ve çevresidir. Havzanın en yüksek sıcaklığı, Artvin'de ağustos ayında 43°C en düşük sıcaklığı ise ocak ayında Baybut'ta -26,2°C olarak ölçülmüştür. Yıllık ortalama bağıl nem ise % 65 kadardır. Araştırma sahamızın yukarı Çoruh havzasında Irano-Turaniye flora elemanları, orta Çoruh havzasında Irano-Turaniye ve Akdeniz flora elemanları, aşağı Çoruh'ta ise Avro-Sibirya118 flora elemanları hakimdir. Ancak bölge içerisinde dağılış gösteren bu flora elemanları coğrafi faktörlere bağlı olarak değişiklik arzetmektedir. Çoruh havzasında 1000-1200 m'den aşağı kesimlerde çalı formasyonu yayılış gösterirken, 1200'den 2400 nYye kadar karışık zonlarda geniş yapraklı, iğne yapraklı ormanlar yayılış gösterir. Havzada, 2400 m'den daha yükseklerde Subalpin çayır formasyonu görülür. Sahanın bitki örtüsü bakımından en gür ve ormanlar bakımından en zengin bölümü aşağı Çoruh havzasıdır. Araştırma sahamız, Çoruh ırmağı ve kol akarsuları tarafından direne edilir. Çoruh ırmağının saha içerisindeki uzunluğu 442 km'dir. Düzensiz rejimli bir akarsu olup, maksimum akışa bahar aylarında ulaşırken, ağustos ayı ve kış mevsiminde akıttığı su miktarında önemli azalmalar görülür. Irmak, ortalama 200 rr^/sn akıma sahiptir ve yine yılda Karadeniz'e yaklaşık olarak 550 milyon m3 su boşattır. Bölgede, 1990 yılı sayım sonuçlarına göre 481.534 kişi yaşamakta idi. 1975 yılından itibaren nüfusu azalmaktadır. 1975 yılında 518.405 olan bölge nüfusu, 1990 yılına kadar 36.871 kişi azalmıştır. Bu azalış, geçim kaynaklan sınırlı olan araştırma sahasının, göçlerle sürekli nüfus kaybetmesinin bir sonucudur. Sahada km2*ye 24,2 kişi düşer. Türkiye nüfusu ve yoğunluğu ile kıyaslandığında tenha ve seyrek nüfusludur. Şehirleşme oramda ülke geneline göre oldukça düşüktür. Havzadaki nüfusun % 29'u şehirlerde, % 71 'i de köylerde yaşamaktadır. Göçlerden dolayı, genel nüfus içinde kadın nüfusun çok azda olsa fazlalığı dikkati çeker. Havza nüfusunun % 84'û okur yazardır. Ancak, ilkokul dahil bir okul bitiren nüfusun havza nüfusuna oranı % 45-55 dolayındadır. Sahada, 36 lise ve dengi okul (bu sayının 1993 yılında 40 civarına çıkacağı sanılmaktadır), 2 yüksek okul bulunmaktadır. Yörede, aile büyüklüğü 4,5-5 kişi dolayındadır ve sahada yaklaşık 120.383 aile bulunmaktadır. Çoruh havzası, Türkiye yüzölçümünün % 2,42'sini, Türkiye nüfusununda % 0r85”ini oluşturur. Çalışma sahamızda toplam 804 devamlı yerleşme yeri bulunmaktadır. Bunların 17“sini şehir yerleşmeleri oluşturur. Başka bir ifade ile devamlı yerleşmelerin % 2,114'ü şehir yerleşmelerinden, % 97,886'sıda köy ve bucaklardan meydana gelir. Bölgede yerleşmelerin dağılışı ile tarım alanlarının dağılışı arasında bir uyumluluk gözlenmektedir. Nitekim tarım alanlarının vadilerin belirli kesenlerinde sınırlı kalışına bağlı olarak, yerleşmelerde genel olarak vadilerin uzanışını takip etmektedir. Kuruluş yeri olarak yerleşmelerin 170 tanesi ova ve düzlüklerde, 236'sı dağlık alanlarda, 231 'i de dağ ve vadi yamaçlarında, 167si119 ise orman içi ve kenarında yer almaktadır. Araştırma sahasının yukarı Çoruh yöresinde ve orta Çoruh yöresinin Doğu Anadolu'da kalan bölümünde yerleşmeler toplu dokulu, aşağı Çoruh yöresi ite orta Çoruh'un kuzeydoğusunda dağınık dokuludurtar. Toplu yerleşmeler kuruluş yerindeki doğal çevre şartlan ile sosyal ve ekonomik şaroara bağlı olarak belli şekiller kazanmıştır, en çok rastlanan yerleşme şekli, belli bir forma sahip olmayan küme köyleridir. Dağınık yerleşmeler ise daha çok, ya tek tek konutlar şeklinde, ya da toplu mahalle şeklinde olup, mahalleler birbirinden uzak bulunmaktadır. Çalışma sahamızın en yaygın yapı makemesi ise kerpiç, taş ve ahşaptır, özettikte yukarı Çoruh havzasında ve orta Çoruh havzasının bazı bölümlerinde taş ve kerpiç yapılı konutlar yer alırken, orta Çoruh'un kuzeydoğusu ile aşağı Çoruh havzasında ise ahşap yapılı konutlar yoğunluk kazanır. Bölgedeki köy yerleşmelerinin temel geçim kaynağını tarım, hayvancılık ve ormancılık oluşturur. Yerleşmelerin bulunduğu coğrafi özelliklere göre bu faaliyetler değişen ağırlıkta önem kazanır. Genelde, vadi tabanında ve tarım alanlarının geniş olduğu yerlerde, tarım, tarımın olumsuz iklim şartlan ile yapılamayacağı yüksek yerlerde hayvancılık ön plana çıkarken, orman içi yerleşmelerde ise hayvancılık, ormancılık ve tarım sırasıyla önemli uğraşlardır. Araştırma sahamızda geçici yerleşmelerin (köyartı yerleşmeler) büyük çoğunluğunu oluşturan yaylalar, nüfusun azalması mera alanlarının verimsiz ve yetersizliği ile sürdürülen faaliyetlerin ekonomik olmayışı gibi nedenlere bağlı olarak önemini kaybetmektedir. Bölgede, önemli ve büyük 53 yayla yerleşmesi bulunmaktadır. Her geçen yıl bu yaylalara çıkan hane sayısında azalmalar olmaktadır. Bölge yüzölçümünün % 10,63”ünü tarım alanları, % 1 8,55“ini ormanlar (kerestelik, baltalık), % 49,35'i çayır ve meralar ve % 21,47si de tarım dışı kayalık, taşlık alanlardan oluşur. Sahada ekifi-dikili alanların % 47sini tarla arazisi oluşturur. Yine ekili-dikili alanların % 17,35'ini sadece buğday ekili alanlar oluşturur. Yetiştirilen diğer önemli tarım ürünleri ise arpa, şekerpancarı, patates, çay, zeytin, turunçgiller, tütün, meyve ve sebzelerden elma, armut, erik, şeftali, kiraz, vişne, dut, kaysı, soğan, lahana, biber, patlıcan, salatalık en yaygın yetiştirilenleridir. Havza tarımı geleneksel metotlar ite ekstansif yöntemler uygulanarak yapılır. Bölgenin coğrafi ve ekonomik özelliklerinden dolayı tarımsal faaliyetlerde makine ve modem usûller120 kullanılamamaktadır. Aynı durum bölge hayvancılığı için de geçerlidir. Birim başına ve hayvan başına alınan verin Türkiye geneline göre düşüktür. Çoruh havzasında, 1991 yılı itibarı ile 389.745 büyükbaş, 975.892 küçükbaş ve 18.738 yük ve çeki hayvanı bulunmaktadır. Buna göre bölge hayvan varlığının % 70”ini küçükbaş hayvanlar, % 26'ini büyükbaş hayvanlar, % ?sini de yük ve çeki hayvanları oluşturur. Yük ve çeki hayvanlarının sayısı her geçen gün azalmaktadır. Bölge hayvancılığı çayır ve mera hayvancılığı şeklindedir. Dolayısı ite hayvancılık alanlarının dağılışı ile çayır, mera alanlarının dağılışı arasında bir uyumluluk söz konusudur. Araştırma sahası iyi sayılabilecek bir orman potansiyeline sahiptir. Bölge yüzölçümünün % 18,55*ini ormanlar oluşturmaktadır. (365.600 hektar) Ormanlar daha çok orta ve aşağı Çoruh yörelerinde toplanmıştır. Bölgede en yaygın ağaç türleri, ladin, kayın, göknar, çam'dır. Geniş yapraklılar içinde kayın, iğne yapraklılar içinde göknar ve ladin en yaygın türlerdir. Çoruh havzası ormanlarının toplam taşıdığı ağaç serveti, 41.233.282 m3tür. (Kerestelik dikili gövde) Yılda bu ormanlardan 419.965 m3 kerestelik ağaç ekte edilir. Ayrıca bölgede orman sanayi kuruluşları da bulunmaktadır. Artvin Lif-Levha fabrikası, Borçka ve Şavşat kereste fabrikaları bunlardandır. Çoruh havzasında zengin sayılabilecek bir maden potansiyeli bulunmakla birlikte işletmeye açılmış olanları sadece, bakır, linyit, manganez, tuz ve oltu taşı gibi madenlerdir. Sahada çıkarılan bakır madeninin tahmini rezervi 850 milyon ton ve 67,5 milyon ton da görünür rezervi bulunmaktadır. Havzada dört ayrı yataktan çıkarılan linyit madeninin 17 milyon ton görünür rezervi ve 2.115.000 ton da yıllık üretimi bulunmaktadır.(1988) Ayrıca Oltu yöresinde 300 ayrı ocaktan 40-50 teneke kehribar çıkarılmaktadır. Çoruh havzasında büyük kapsamlı, yörenin hammadde ve işgücü kaynaklarını değerlendirecek ölçüde sanayi tesisleri kurulamamıştır, önemli sanayi tesisleri, Artvin Lif-Levha fabrikası, Borçka kereste fabrikası ve Borçka Muratlı çay fabrikasıdır. Bu kuruluşlarda 1250 devamlı işçi ve memur, 2000'e yakın mevsimlik işçi çalışmaktadır. Bu kapasite, bölgedeki işsizlik sorununu çözmekten uzaktır. Çalışma sahamız, doğal ve kültürel turizm değerleri bakımından yüksek bir potansiyele sahiptir. Ancak, başta ulaşım olmak üzere, konaklama, donatım ve altyapı hizmetlerinin yetersizliği ve bölgenin tanıtımındaki yetersizlikler nedeni ile bu turizm potansiyeli henüz121 değertertdirilememektedir. Çoruh havzası vadisi, tortum gölü ve şelalesi, buzul gölleri, Şavşat ve Borçka'da yer alan Karagüller, Artvin, Şavşat, Ardanuç kaleleri, Vank kilisesi, Kocabey ve Cevizli köyü kiliseleri, Artvin ilinde bulunan tarihi çakatura dolgu konutlar yüzlerce turistik değerlerden bazılarıdır. Bölgede ulaşım, yeryüzü şekillerinin ve iklimin olumsuz etkisi altında kalmış, gerektiği gibi gelişememiştir. En önemli ulaşım sektörü karayolu ulaşımıdır. Hava ve demiryolu ulaşım ağı henüz bölgeye girmemiştir. Sahanın denize kıyısı olmadığından dolayı deniz yolu ulaşımı da söz konusu değildir. Sahaya en yakın denizyolu ulaşım ağı Hopa limanı, hava yolu ise Erzurum ve Trabzon havaalanları, en yakın demiryolu ağı ise Erzurum ilinde yer almaktadır. Karayolları genelde akarsu vadilerini takip etmektedir. Ulaşım sisteminin yetersiz, şehirleşmenin düşüş oluşu bölgede ticaretin gelişmesinide engellemiştir. Erzurum ve Trabzon illeri bölgeye en yakın yöre nüfusunun ihtiyaçlarını karşılayan önemli ticaret merkezleridir. Çoruh havzasının fiziki coğrafya şartlan, beşeri ve iktisadi yapısını doğrudan etkilemekte ve yönlendirmektedir. Arazinin dağlık ve yüksek oluşu iklimi, iklim de bitki Örtüsünü etkilemektedir: Bitki örtüsü de tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin karakterini ortaya koyar. Tarım ve hayvancılık ise bölge halkının sosyo-ekonomik yapısını şekillendirmektedir. Kısaca havzanın bütün beşeri ve iktisadi faaliyetleri fiziki coğrafya özelliklerinin olumsuz denetimi altındadır. Sonuç olarak Çoruh ırmağı havzası, temel ekonomisi tarım, hayvancılık ve ormancılığa dayanan geçim kaynaklarının çok sınırlı oluşu nedeniyle göç veren ve nüfusu sürekli azalan fiziki coğrafya özelliklerinin olumsuzluğundan dolayı, beşeri ve iktisadi hayatında büyük sorunları olan, kaynakları gerektiği gibi değerlendirilemeyen, sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik problemleri çözüm bekleyen ve kalkındırılması için belirli hizmet, yatırımlara ihtiyaç duyan, az kalkınmış bölgelerimizden biridir.
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- Devrez havzasının beşeri ve ekonomik coğrafyası
The Devrez basin human and economic geography
B. ÜNAL İBRET
- Berta (Okçular) Çayı havzasının fiziki coğrafyası
Physical geography of Berta (Okçular) stream basin
RAMAZAN SEVER
Doktora
Türkçe
2001
CoğrafyaAtatürk ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. MUSTAFA GİRGİN
- Çorum Çayı havzası'nın uygulamalı jeomorfolojisi
Applied geomorphology of the river basin of Çorum
İNCİ DEMİRAĞ TURAN
- Aşağı Barhal Çayı Havzası'nın (Taşkıran bucağı-Yusufeli arası) jeomorfolojisi
Lower Barhal Stream Basin (Between Taşkıran subdistrict-Yusufeli) geomorphology
FARUK KENAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
CoğrafyaOndokuz Mayıs ÜniversitesiCoğrafya Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ TAMER ÖZLÜ