18 ve 19. yüzyıllarda, İstanbul'da üretim ve ticaretin denetiminde İhtisap Kurumu'nun yeri
The place of Ihtisap Foundation in terms of controlling production and trade in Istanbul in 18th and 19th century
- Tez No: 327851
- Danışmanlar: PROF. DR. GÜLFETTİN ÇELİK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: İhtisap Kurumu, Muhtesip, İhtisap Nezareti, Ihtisap (municipal police force) institution, Muhtesip, Minister of İhtisap
- Yıl: 2012
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İktisat Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 207
Özet
Osmanlı toplumsal sistemi, iktisadi, siyasi, sosyal gibi pek çok alana nüfuz etmiş kurumlarla örülü bir yapıya sahiptir. Gerek klasik dönemde, gerekse de dönüşüm yüzyılları olarak nitelenen 18 ve 19. yüzyıllarda, kurumların ihtiyaçlar dahilinde sistemi organize etme çabası incelenmeye değerdir. Bu amaçla, özellikle Osmanlı İstanbul'unda üretim ve ticaretin denetimi hususunda İhtisap Kurumu'nun rolü, çalışmamıza konu teşkil etmiştir. İhtisap kurumu, diğer pek çok kurum gibi kökeni İslami öğretiye dayanan ve Osmanlı'nın kendinden önceki devletlerden devraldığı bir kurumdur. Temel düsturu; iyiliğin emredilip, kötülükten uzaklaştırılması olan bu kurumun başında muhtesip bulunmaktadır. Beş vakit namazın cemaatle kılınmasını sağlamak gibi dini vazifelerinin yanında, kısmen de olsa adli yetkilere sahip olan muhtesip, esas itibariyle siyasi otoritenin beledi işlerdeki yetkili deneticisidir ve şehir hayatının vazgeçilmez bir unsurudur. Her ne kadar devlet kademelerinde esnaf birliklerinden sorumlu yetkili kişi kadı gibi görünse de, kadının görev yeri mahkeme, onun yardımcısı olan muhtesibin ise çarşı ve pazarlardır. Klasik olarak esnafın nizamlara uymasını, ölçü ve tartılarda hileye başvurmamasını, belirlenen narhın dışında satış yapılmamasını sağlamak ve tüm bu süreci denetlemek muhtesibin görevleri arasındadır.1826 yılında İhtisap Nezareti'nin kurulmasıyla muhtesip, İhtisap Nazırı olarak anılmaya başlamıştır. İşte üretim ve ticaretin denetimi hususunda yeri bu aşamada belirginleşmiştir. Özellikle ruhsat tezkiresi sistemine geçilmesiyle birlikte muhtesibin, şehir içindeki varlığına ek olarak hammaddenin üretildiği bölge ile de bizzat teması sağlanmaktadır. Taşrada kurulan İhtisap Müdürlükleri ile merkez-taşra koordinasyonu sağlanırken, İhtisap Kurumu da ticaretin denetiminde etkinleştirilmiştir. Ancak 1845'te kurulan Polis Teşkilatı ve 1846 yılında kurulan Zaptiye Müşiriyeti, muhtesibin pek çok yetki ve vazifelerini devralmıştır. Neticede İhtisap Nezareti bir süre daha faaliyetlerine devam ederek sadece narh işi ve esnafın denetimi ile ilgilenmiş ancak 1854'te lağvedilmiştir. Tanzimat'tan sonra ilan edilen meşrutiyet rejimi ile de Fransa örneği üzerinden Avrupa belediye teşkilatı Osmanlı'ya entegre edilmeye çalışılmışsa da bu sistem başarılı olamamıştır. Bir daha hiçbir kurum, klasik anlamdaki muhtesibin Osmanlı toplumsal sisteminde doldurduğu yeri ve görevlerini tek başına üstlenemeyecektir.
Özet (Çeviri)
Ottoman social system has an instutituional structure which permeates many areas like economic, political, social spheres. Both in classical era and in 18th and 19th centuries, which are considered to be transformational centuries, the effort of the institutions to organize the system is worth studying. Therefore, especially the role of ihtisap (municipal police force) institution in the audit of production and trade in Ottoman Istanbul constitutes the subject of the study. İhtisap institution, like so many other institutions, is based on islamic teachings and is an institution that Ottomans took over from predeccessor states. The instutition was ruled by muhtesip and the main principal is to command being good and avoiding the evil. Having partial legal authority, Muhtesip was the indispensable part of urban life who is basically the auditor of municipal affairs of political authority as well as ensuring some religious duties such as practise of five times daily prayers in congregation. Although it may seem like judge (kadi) was in charge of trade unions, judge was working in courts, whereas Kadi's deputy muhtesip, was responsible of bazaars and markets. Traditionally to ensure merchants to comply with the rules, not to attempt fraud in measurement, not to sell goods out of designated price and to audit all this process, were among his duties. In 1826 with the establishment of the Ministry of İhtisap, Muhtesip began to be known as the Minister of İhtisap. At this particular stage, Muhtesip's role became distinctive in terms of the auditing production and trade. Especially, with the adoption of license tezkire system Muhtesip, could personally in contact with the raw materials-produced region in addition to his presence in the city. Thanks to ihtisap offices established in provinces, central-provincial coordination provided and under the audit of trade, ihtisap institution became activated. Established in 1845 and 1846 Police Organization and Zaptiye Musiriyeti, however, respectively took over many powers and duties of Muhtesip. As a result, Ihtisap Ministry continued to operate for a while its activities such as auditing merchants and pricings and only officially was abolished in 1854. Together with the Mesrutiyet Regime which was established after the declaration of Tanzimat, Ottoman Empire attempted to integrate European Municipal system through French example, but this system eventually failed. No other institution by itself will be able fill the gap of classical role and duties of muhtesib in Ottoman social system.
Benzer Tezler
- Alanya Kalesi kazılarında çıkan Avrupa porselenleri
The European porcelains found in the excavations of Alanya Castle
ÖZLEM ORAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
El SanatlarıAnkara ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZİYA KENAN BİLİCİ
- Türkiye'de tabii deri sanayisinin coğrafi dağılışı
The geographical distrubition of natural leather industry in Turkey
MURAT KARTAL
- Muğla'nın Karya bölgesi sınırları içindeki yörelerde eski çağlarda ve günümüzde zeytinyağı üretiminin ekonomik ve sosyo-kültürel boyutu ile incelenmesi
The research of olive oil production in classical antiquity and today within the borders of Caria region of Muğla in terms of its socio-cultural and economical aspects
GÜLSÜM OYBAK
- İstanbul Kentiçi kara toplu ulaşım hizmetlerinin başlaması ve gelişimi: 1850 - 1900
Intrıduction and evolution of public trans portation sector in Istanbul: 1850 - 1900
İBRAHİM MURAT BOZKURT