Çoklu cevap yüzeylerinin optimizasyonu için doğrusal olmayan bir model önerisi ve ekmek üretim sürecine uygulanması
A non-linear model proposal for multi-response surface optimization and application to bread making process
- Tez No: 421130
- Danışmanlar: PROF. DR. RAMAZAN EVREN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Endüstri ve Endüstri Mühendisliği, Industrial and Industrial Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2015
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Endüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Endüstri Mühendisliği Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 146
Özet
Cevap yüzeyi yöntemi, bir kaç girdi değişkeninin (faktörün) bir ürün veya sürecin cevabını etkilediği durumlarda ve amaç, bu cevabın optimizasyonu olduğunda, kullanılan matematiksel ve istatistiksel tekniklerin bütünüdür. Cevap yüzeyi yönteminde kullanılan teknikler, cevabın ölçülmesini sağlayacak etkin deneylerin tasarlanması, tasarlanan deneye göre toplanan verilere en iyi uyumu sağlayacak modelin kurulması ve optimum cevap değerini veren faktör seviyelerinin belirlenmesini kapsamaktadır. Cevap yüzeyi yöntemi sanayi ve kimya başta olmak üzere bir çok alanda yeni bir ürünün formülasyonuna karar vermek, var olan ürün tasarımının iyileştirilmek ve süreç optimizasyonu amacıyla küresel çapta yaygın olarak kullanılmaktadır. Ürün ve süreç değişkenliğinin indirgenmesi ile sistemlerin daha robüst bir hale getirilmesini, dolayısıyla ürün ve süreç performansının iyileştirilmesini içeren kalite iyileştirmenin hedefleri, cevap yüzeyi yöntembiliminin kullanımı ile çoğu kez gerçekleştirilebilmektedir. Cevap yüzeyi yöntemi uygulamaları genellikle bir ürünün, hizmetin veya komple bir sistemin kalitesini arttırmak, daha yüksek performanslı ve daha düşük maliyetli olmasını sağlamak amacıyla uygulanmaktadır. Bütün bu amaçlar göz önüne alındığında süreç veya ürün iyileştirme çalışmalarında tek bir performans kriterinin iyileştirilmesi yeterli görülmeyerek, kalite ve maliyet temelli birçok kriterin eş zamanlı olarak optimize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle çok yanıtlı cevap yüzeyi problemleri ortaya çıkmış ve araştırmacılar bu problemlere çözüm üretecek yöntemler üzerinde çalışmışlardır. Bu çalışmada öncelikle tek yanıtlı cevap yüzeyi yöntembilimi birinci derece modeller ve ikinci derece modeller başlıkları altında ayrı ayrı ele alınmış, bu modeller için geliştirilmiş farklı deney tasarımları incelenmiştir. Birinci derece modeller için hipotez testleri ve uyum eksikliği testlerine değinilerek, hangi durumlarda ikinci derece modellerin kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Daha sonra çoklu cevap yüzeyleri ele alınmış ve geçmişten günümüze kadar bu problemlerin çözümü için önerilen yaklaşımlar literatür araştırması şeklinde ifade edilmiştir. Çalışmada, çoklu cevap yüzeylerinin optimizasyonu için Derringer ve Suich tarafından önerilen istenebilirlik fonksiyonu yaklaşımı da kullanılarak doğrusal olmayan bir matematiksel programlama modeli önerilmiştir. Oluşturulan bu model farklı birimlere, büyüklüklere ve hedeflere (minimizasyon, maksimizasyon veya istenen bir hedef değer) sahip cevap değişkenlerini eş zamanlı olarak optimize etme imkanı sağlamaktadır. Ayrıca cevap değişkenlerinin ağırlıklandırılabilir olması ve herhangi bir çok yanıtlı cevap yüzeyi problemine rahatlıkla uygulanabilme esnekliğine sahip olması modelin önemli avantajlarındandır. Son olarak, önerilen model ekmek üretimi sürecine uygulanarak, daha kaliteli ekmek üretimi için un özellikleri ve üretim parametreleri belirlenmeye çalışılmıştır. Tekirdağ'da bulunan EKSUN gıda işletmesinde gerçekleştirilen bu uygulama çalışması, kullanılan unun gluten oranı (24%, 32%), alfa amilaz enzim ilavesi (0 ppm, 40 ppm), kullanılan su miktarı (60%, 65%), yoğurma süresi (7 dakika, 11 dakika), fermantasyon sıcaklığı (28(_ ^0)C, 38(_ ^0)C) ve fermantasyon süresi (45 dakika, 75 dakika) olmak üzere altı adet bağımsız değişken (faktör) içermektedir. Ekmek kalitesini belirlemek için seçilen kriterler ise, ekmeğin özgül hacmi, kabuk rengi ve yapısı, şekil düzgünlüğü ve iç gözenek yapısı olmak üzere dört tanedir. Çalışmada incelenen cevap değişkenlerinden özgül hacim, ekmeğin hacmine kütlesi oranlanarak elde edilmiştir. Hacim ölçümü ise, Amerikan Tahıl Kimyagerleri Derneği'nin onaylı metotlarından tohumla ölçme metodu (seed displacement metot) baz alınarak ölçülmüştür. Ekmeklerin kabuk rengi ve yapısı, uzmanlar tarafından incelenmiş ve 1-10 arası bir skala kullanılarak değerlendirilmiştir. Ekmeklerin şekil düzgünlüklerine ise yükseklikleri enlerine oranlanarak karar verilmiştir. Ekmeklerin ne yassı ne de oval olmaması için bu oranın 0,62 olması hedeflenmiştir. Cevap değişkenlerinden gözenek yapısının değerlendirilebilmesi için görüntü işleme tekniğinden yararlanılmıştır. Bunun için öncelikle ekmekler tam ortasından kesilerek gözenek yapılarının bilgisayar ortamına aktarılabilmesi için Hp marka bir tarayıcı da yüksek çözünürlükte (4800 dpi) taranmıştır. Daha sonra bu ekmek resimleri görüntü işleme programı ImageJ 1.48v yazılımında incelenerek ekmeklerin gözeneklerinin dağılımı değerlendirilmiştir. Çalışmada doğrusal etkilerin yanında kareli etkileri de inceleyebilmek için ikinci derece bir model kullanılmıştır. Oldukça ekonomik olan ve ikinci derece modeller için yaygın şekilde kullanılan Box-Behnken deney tasarımı tercih edilmiş ve veriler bu deney desenine göre toplanmıştır. Rassallığın etkisini ortadan kaldırmak ve daha sağlıklı sonuçlar elde etmek amacıyla deneyler rassal bir sıra ile gerçekleştirilmiş ve her bir deneme kombinasyonu için üç adet tekrar yapılmıştır. Deney desenine göre veriler elde edildikten sonra her bir cevap değişkeni ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiyi ifade eden ikinci derece denklemler aşamalı regresyon analizi kullanılarak elde edilmiştir. Kurulan modeller ve tahmin edilen katsayılar için anlamlılık testleri yapılarak istatistiksel olarak anlamsız terimler modelden çıkarılmıştır. Bu analizler için Minitab® paket programının 17.1.0 versiyonundan yararlanılmıştır. Analizler yapılıp her bir cevap değişkeni için bağımsız değişkenlere (faktörlere) bağlı anlamlı birer regresyon denklemi elde edildikten sonra, cevap değişkenleri için istenebilirlik fonksiyonları tanımlanmış ve nihayetinde toplam istenebilirlik değerini en büyükleyecek doğrusal olmayan bir programlama modeli kurulmuştur. Kurulan bu model GAMS adlı paket programın 24.1.3 versiyonu kullanılarak çözülmüş ve böylelikle faktörlerin optimum seviyeleri elde edilmiştir. Çalışma sonunda gluten oranı için 28.748%, alfa amilaz enzimi ilavesi için 34.018 ppm, su yüzdesi için 62.471%, yoğurma süresi için 9.714 dakika, fermantasyon sıcaklığı için 34.988 C ve fermantasyon süresi için 65.273 dakika seviyeleri optimum seviyeler olarak elde edilmiştir.
Özet (Çeviri)
Response surface methodology is a bunch of mathematical and statistical techniques used when multiple factors affect the outcome of a product or process and the aim is to optimize that outcome. The techniques in the response surface methodology are comprised of designing experiments to measure the outcome, development of a model that fits best to the data collected in the experiments and determination of the optimum factor levels that give the optimum outcome. Response surface methodology is used widely around the world especially in production and chemical industry to improve the design of a product, to decide on the formulation of a new product and for process optimization. By using the response surface methodology which makes the systems more robust by decreasing product and process variability, the purposes of quality improvement are satisfied for products and processes. In our country, experimental design and response surface methodology, a special branch of experimental design, are not widely used yet. This is because many industrial organizations don't have sufficient laboratoires to apply these techniques and also they are not known well in the industrial organizations. The aim of this study is to support the users as well as making a contribution to the scientific environment of our country. In response surface methodology models are built by the help of the regression analyze. Regresion coeffıcients are used to find out main and interaction effects of factors on response. In these methods, first step is to determine factors and its levels affect response. To decide most suitable experimental design these two criteria are used. Response surface methodology is generally applied to increase the quality of a product, service or whole system and to increase its performance while decreasing its cots. When all these purposes are considered together, optimizing one performance criterion is not enough; many criteria derived from quality and cost should be simultaneously optimized. Response surface methdology emerged to satify that need and researchers have been working to solve these kinds of problems. Several techniques based on statistics and operations research are used for multi response surface problems; desirability function approach, loss function approach, basic component analysis, distance function approach, multi regression model, linear programming approach, restricted optimization and heuristics. In the study, single response surface methodology is divided into two sections; first degree and second degree models. Several commonly used experimental designs developed for these techniques are investigated. For first degree models, hypothesis testing and lack of fitness tests are mentioned and the situations in which second degree models should be used are expressed. Then, multi-response surfaces are considered and the proposed approaches in the literature for these problems are given as a review. In the study, a non-linear programming model is also proposed by using desirability function approach recommended by Derrringer and Suich for multi-response surface optimization. The developed model enables to simultaneously optimize the response variables that have different units, amounts and objectives (minimization, maximization or a goal value). Additionally, the model has big advantages as the flexibility of being able to modified for different multi-response surface problems easily and allowing to weight different response variables. Lastly, by applying the proposed model into the bread production process, flour characteristics and production parameters are determined for a better-quality bread production. The application is made in EKSUN food organization located in Tekirdag. There are six independent variables in the study; gluten ratio of the flour (24%, 32%), alfa amilaz enzyme addition (0 ppm, 40 ppm), water amount used (60%, 65%), knead duration (7 minute, 11 minute), fermentation temperature (28(_ ^0)C, 38(_ ^0)C) and fermentation duration (45 minute, 75 minute). The four selected criteria for bread quality are; specific volume of bread, peel color and structure, shape uniformity calculated by height and width and inner pore structure. Spesific volume is calculated by dividing the volume of the bread with its weight. Volume measurement is done based on seed displacement method, one of the certified methods of American Grain Chemists Association. The peel color and structures of the breads are evaluated by experts using a 1-10 scale interval. The shape unfiormity is found by dividing the height of bread with the width. The goal value for that variable is decided to be 0.62 to avoid flat or oval shaped breads. Image processing technique is used to rate the pour shape, one of the response variables. For that, the breads are first cut from the middle and scanned with a HP brand scanner in a high resolution (4800 dpi). Later on, by investigating these bread images in image processing software ImageJ 1.48v, the pour distribution of breads are determined. To be able to investigate the squared effects along with linear effects, a second degree model is also used. Box-Behnken experimental design which is highly economical and used widely for second degree models is selected and the data is collected according to this experimental design. To eliminate the effect of randomness and to get better results, the experiments are conducted in a random order and each experiment is replicated 3 times. After getting the data according to the selected experimental design, hierarchical regression analysis is used to find second degree equations representing the relationsship between each response variable and independent variables. By making significance tests for the developed models and estimated coefficients, insignificant parameters are discarded from the model. For these analysis, Minitab v. 17.1.0 is used. After making all the analysis and getting a significant regression equation depended on independent variables for each response variable, desirability functions are defined for response variables. Finally, a non-linear programming model is constructed to optimize the total desirability level. The developed model is solved by GAMS v. 24.1.3 and optimum levels of the factors are obtained. The optimum levels are found as 28.748% for gluten ratio, 34.018 ppm for alfa amilaz enzyme addition, 9.714 minutes for knead duration, 34.988 (_ ^0)C for fermantation temperature and 65.273 minutes for fermantation duration. With determined factor levels, values for response variables are expected as 5.398 milliliter for specific volume, 6.986 for peel color and structure, 0.652 for shape uniformity and 158.663 for inner pore structure.
Benzer Tezler
- Kinetik mimari cephe tasarımına bütünleşik bir yaklaşım: Üretken tasarım araçları ile çok kriterli optimizasyon ve karar destek sistemlerine dayalı bir yöntem önerisi
An integrated approach to kinetic architecture facade design: A method proposal based on multi-criteria optimisation and decision support systems via generative design tools
ABDUL SAMET ENGİN
- Investigation of graphene/hopg system and uhv system development for the study of germanium surfaces with atomic wires
Graphene/hopg sisteminin incelenmesi ve ge yüzeylerinin atomik teller ile çalışılması için uyv sistem geliştirilmesi
DİLEK YILDIZ
Yüksek Lisans
İngilizce
2014
Bilim ve Teknolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiFizik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. OĞUZHAN GÜRLÜ
- Mixed-anion photochromic yttrium oxyhydride and gadolinium oxyhydride: Research and applications
Karışık-anyon fotokromik itriyum oksihidrat ve gadolinyum oksihidrat: Araştırma ve uygulamaları
ELBRUZ MURAT BABA
Doktora
İngilizce
2021
Bilim ve Teknolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiNanobilim ve Nanomühendislik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ESRA ZAYİM
DR. SMAGUL KARAZHANOV
- Teknolojik gelişmelerin etkisi ile yüzeylerde malzeme kullanımı: Akıllı malzemeler
The use of materials on surfaces with the effect of technological developments: Smart materials
SEÇİL YAĞLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
İç Mimari ve DekorasyonHacettepe Üniversitesiİç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BİLGE SAYIL ONARAN