Sürekli mıknatıslı senkron motorda algılayıcısız kontrol yöntemini geliştirmeye katkılar

Contributions to improve the method of sensorless control of PMSM

PDF İndir

Tez No: 485346
Yazar: GÖKHAN ALTINTAŞ
Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. DERYA AHMET KOCABAŞ
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Elektrik ve Elektronik Mühendisliği, Electrical and Electronics Engineering
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2017
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Elektrik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Elektrik Mühendisliği Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 84

Özet

İnsan hayatının vazgeçilmez bir parçası haline gelen elektrik makineleri en büyük elektrik tüketicisi konumunda olup teorisi, kontrolü, üretimi ve maliyeti konusunda gün geçtikçe ilerlemeler kaydedilmektedir. Elektrik makineleri ana olarak doğru akım, asenkron ve senkron makine olarak üçe ayrılırlar. Asenkron makinelerde stator ve rotor arasındaki etkileşim döner alanın rotorda gerilim endüklemesi sonucu ortaya çıkar. Senkron ve doğru akım makinelerinde ise endüvi alanı ile uyarma alanı arasındaki etkileşim söz konusudur. Senkron makinelerde yuvarlak rotorlu ve çıkık kutuplu makine tiplerinde rotorda bulunan sargılar doğru gerilim ile beslenerek uyarma alanı oluşturulur. Doğru akım makinelerinde ise duran kısımda yerleşik olan uyarma sargıları beslenir, rotora ise fırça-kollektör düzeneği üzerinden ulaşılır. Her iki makine için de uyarma sargıları ve uyarma kayıpları mevcut olup sürtünmeli fırça düzenekleri kullanılmaktadır. Elektrik makinelerinde verimliliğin öneminin artması sonucunda uyarma sargı kayıplarını yok etmek adına mıknatıslı motor teknolojileri ön plana çıkmıştır. Son yıllarda malzeme biliminde yaşanan gelişmeler sonucunda daha kuvvetli ve özel mıknatıslar üretilebilmiş ve daha büyük güçlü mıknatıslı elektrik motorlarının üretilmesinin önü açılmıştır. Uyarma sargısına sahip senkron ve doğru akım makinelerinde mıknatısların kullanılması mümkündür. Bu durum sürütünmeli fırça-kollektör yapısını da ortadan kaldırmaktadır. Mıknatısla uyarılan makinalar mıknatıslı makina, elektronik komütasyona sahip makinalar ise fırçasız makina olarak adlandırılmaktadır. Ancak mıknatıslı yapının kontrol edilmesi için rotorun konumunun bilinmesi gerektiğinden farklı kontrol yöntemlerine ihtiyaç doğmuştur. Sürekli mıknatıslı senkron motor bu gelişen teknolojiye ayak uydurarak ortaya çıkmış bir motordur. Sürekli mıknatıslı senkron motorlar ya da fırçasız doğru akım makinalarının stator yapıları geleneksel üç faz sargı dağılımını barındırırken, rotorlarında mıknatıslar vardır. Endüklenen gerilimin dalga şekli trapezoidal ise fırçasız doğru akım makinası, sinüsoidal ise sürekli mıknatıslı senkron motor olarak adlandırılırlar. Mıknatısları rotorda bulunan motorlarda hava aralığısabit ya da değişken yapılabilir, mıknatıslar farklı şekillerde yerleştirilebilir. Rotor yapısı, mıknatısların konumu ve miktarı motorun karakteristiğini doğrudan etkiler. Elektrik makinalarının verimini artırma, maliyetini düşürme gibi çalışmalar makina genelde tasarlanırken göz önüne parametreler olmakla birlikte, makina tasarlandıktan sonra da dikkate alınması gereken çalışmalardır. Üretim maliyetinin yanı sıra işletim maliyetleri de göz önüne alınmalıdır. Bir makinayı yüksek verimle çalışacağı noktadan uzakta çalıştırmak makinanın verimliliğini düşürür. Dolayısıyla da güç başına maliyet artmış olur ve bu da kullanıcıyı memnun etmez. Verimsiz çalışma işletme maliyetlerini arttırır. Kontrol yöntemleri zaman ve enerji maliyeti tasarrufunda doğrudan etkilidir. Mıknatıslı makinelerin kontrolünde mıknatıs lar ile diğer sargının yarattığı manyetik alanın etkileşimini sağlamak için rotor konumunu bilmek gerekir. Rotor konumu algılayıcılı ya da algılayıcısız olmak üzere iki şekilde belirlenebilir. Algılayıcılı kontrol, motorun içine yerleştirilen algılama elemanlarının verdiği bilgiye dayanarak yapılır. Bu algılayıcılar hall sensörü, optik kodlayıcı ya da optik çözücü olabilir. Algılayıcılardan konum bilgisi, akım bilgisi gibi büyüklükler alınabilmektedir. Rotorun konum bilgisini verebilmesi için bu algılayıcıların makinanın tasarım aşamasındayken yapıya eklenmesi gerekir. Yapıya eklenecek bu elemanlar maliyeti arttırdığı gibi makinanın bakım ihtiyacını arttırır ve bozulmaları durumunda işletme güvenliğini tehlikeye sokar. Ayrıca bu elemanların da ihtiyaç duyduğu besleme geriliminden dolayı makina yapısı daha da karmaşık hale gelmektedir. Algılayıcılı kontrolde çıkıştan alınan bilgi, gerçek bilgidir ve referans girişle karşılaştırılarak bir hata işareti elde edilir. Bir sonraki geri besleme adımında kontrolör, hata işaretini minimum yapacak şekilde çalışır. Kontrolör parametrelerine göre minimum yapma süresi değişkenlik gösterir. Algılayıcılı kontrolün, maliyeti artırması, makina yapısını karmaşık hale getirmesi gibi etmenlerden dolayı makinayı algılayıcı kullanmadan kontrol etme yöntemlerine yoğunlaşılmıştır. Algılayıcısız kontrol skaler ve vektörel kontrol olarak ikiye ayrılabilir. Skaler kontrol, makinadaki akıyı sabit tutacak şekilde giriş gerilimi ile frekansın oranının sabit tutulmasına dayanır. Anma gerilimine kadar gerilim ve frekans belirli bir oran dahilinde artırılır, bu bölgeye sabit moment bölgesi denir. Anma geriliminin üstüne çıkılmaz ancak frekans artırılmaya devam edilebilir ve bu çalışma bölgesine sabit güç bölgesi denir. Bu yöntemle hız kestirimi yapılır ancak motorun geçici hal performansı yüksek değildir. Yüksek performans ihtiyacı vektör kontrolünü ortaya çıkarmıştır. Alan açısının yani rotor konumunun da kestirimi isteniyorsa vektör kontrolü kullanılır. Vektör kontrolü ile makinanın üç faz gerilimleri ve akımları dq eksen takımına indirgenir. Böylece doğru akım makinasında olduğu gibi moment ve hız iki farklı akım bileşeni ile kontrol edilebilir. Sadece genlik değil akım ile akı arasındaki açı da devreye girdiği için moment kontrolü daha etkin olur ve geçici hal davranışı da daha iyi olur. Alanın konumunu, açısını ölçmek zor olduğu için birçok kestirim algoritması geliştirilmiştir. Bu algoritmaların bazıları açık çevrim, bazıları ise kapalı çevrim çalışmaya uygundur. Açık çevrim kestirim algoritmasına örnek model tabanlı uyarlanabilir kontrol verilebilirken, kapalı çevrim yönteme örnek olarak Kalman filtresi ve Luenberger gözleyicisi verilebilir. Luenberger gözleyicisinin performansı sürekli hal yanıtı olarak Kalman filtresinin gerisindedir. Kalman filtresi 1950'li yıllarda bulunuşundan beri uçak, uzay, makina, elektrik-elektronik alanında sıklıkla kullanılmaktadır. İstatistiksel temele sahip olan bu yöntem geçmişteki değerlerden gelecekteki değeri, ölçülebilen büyüklüklerden ölçülemeyen büyüklükleri kestirmede kullanılabilir. Kalman filtresi, iyi bir geçici hal yanıtı vermesi, bozucu etkileri bastırması gibi avantajlarından dolayı diğer gözleyici tabanlı algoritmaların önünde yer almaktadır. Kalman filtresinin matematiği, kullanılacak olan sistemin durum uzay modeli üzerine kurulur. Filtre, sistemin gürültülerini ve ölçme gürültülerini de hesaba kattığı için gerçekçi sonuçlar verir. Durum uzay modeline eklenen sistem ve ölçme gürültüleri ortalama değeri sıfır olan beyaz gürültüdür. Bu gürültülerin kovaryans matrisleri olan Q ve R matrislerinin değerleri sistemin başarımına etki eder. Q'nun yüksek değerlerde olması sistem gürültülerinin yüksek olduğunu belirtir; bu da model parametrelerinde belirsizliğe yol açar. R değerinin yüksek olması ise ölçüm gürültülerinin yüksek olmasına tekabül eder. Bir çok uygulamada bu matrislerin değerlerinin bulunması deneme-yanılma yoluyla gerçekleşir. Q, R'den baskın olursa filtenin kazancı yüksek, geçici hal yanıtı iyi olur. R, Q'dan baskın olursa ise filtre kazancı düşük olur. Bu değerlerin çok yüksek ya da çok düşük olduğu durumlarda ise filtrede kararsızlık problemleri çıkar, dolayısıyla bu matrislerin bileşenlerinin en iyi şekilde seçilmesi gerekir. Optimizasyon, işlemi eldeki imkanların en iyi şekilde kullanılması olarak da adlandırılabileceği gibi bir problemi minimum ya da maksimum yapmak olarak da adlandırılabilir. Optimizasyon işlemi yapılacak problem matematiksel bir problem ise klasik cebrik yöntemler her zaman işe yaramayabilir. Dolayısıyla yapay zeka algoritmalarından yararlanılır. Genetik algoritma, evrim teorisine dayanan doğadan esinlenilen bir algoritmadır. Bu algoritma ilgilenilen problemin maksimum ya da minimumunu evrim teorisine benzer şekilde oluşturulmuş adımlarını takip ederek bulur. Optimizasyon işlemi elektrik makinasına uygulanırken optimize edilecek uygunluk fonksiyonu seçilir. Bu seçme işlemi gerçek çıkış ile referans giriş arasındaki farkı baz alan hata işareti temellidir. Hata işareti temelli bu uygunluk fonksiyonları minimum yapılarak aslında çıkış işaretinin referans giriş işaretine olabildiğince yakınlaşması sağlanır. Bu çalışmada bir sürekli mıknatıslı senkron motor üzerine Kalman filtresi yapısı uygulanmıştır. Benzetim çalışmalarında ilk önce Kalman filtresinin rastlantısal Q ve R matrisleri ile çalışma performansı incelenmiştir. Farklı hız referans girişlerinde filtrenin başarımları irdelenmiştir. Daha sonra uygulamada deneme-yanılma yoluyla bulunan R ve Q matris değerleri genetik algoritma kullanılarak optimize edilmiştir. Uygunluk fonksiyonu olarak hatanın karesinin integrali (Integral square error) kullanılmıştır. Optimize edilen yeni R ve Q matrisleriyle benzetimler tekrarlanmış ve başarım performansının arttığı görülmüştür. Benzetim çalışmaları sonucunun başarılı olmasıyla uygulamaya geçilmiştir. Uygulamada 69 W, 3000 d/dk, 24 V anma parametrelerine sahip Hall sensörlü sürekli mıknatıslı senkron motor, sayısal işaret işleyici olarak Texas Instruments firmasının C2000 serisinden TMS28027F işlemcisi kullanılmıştır. Motorun sürme işlemi DRV8301 kartı üzerinden gerçekleştirilmiş olup, Kalman filtresi C dilinde Code Composer Studio geliştirme ortamında yazılmıştır. İstenen büyüklüklerin gözlemlenebilmesi amacıyla geliştirme ortamının eklentisi GUI Composer kullanılmıştır. Yazılan kodla sisteme referans hız girişleri verilmiş olup, gerçek hız çıkışı ise Hall sensörleri üzerinden okunarak filtrenin başarımı test edilmiştir. Optimizasyon sonuçları ile elde edilen R ve Q matris bileşenleri, yazılan kodda kullanılarak filtrenin başarımı gerçek sistemde de ortaya konmuştur. Farklı R ve Q matrislerinin sisteme etki noktasında deneysel sonuçların benzetim sonuçlarıyla örtüştüğü, R ve Q matrislerinin optimize edilmesiyle filtre başarımının arttığı görülmüştür.

Özet (Çeviri)

Electrical machines that become indispensible for human life are the greatest energy consumer in electrical networks and advances in its theory, control, manufacturing and cost are reached day by day. Electric machines are mainly divided into three as direct current, induction and synchronous machines. In induction machines, the interaction between the stator and the rotor results in the voltage induction by rotating field. In synchronous and direct current machines, the interaction between the armature field and the excitation field is the subject. In synchronous machines, the windings on the rotor namely round rotor and salient pole are fed with the direct voltage to create the excitation field. In direct current machines, the excitation windings located in the stationary part are fed and the rotor is connected via brush-collector arrangement. For both machines, excitation windings and excitation losses exist and brush assemblies with friction are used. As a result of increased attention for importance of efficiency in electrical machines, magnet motor technology has come to forefront in order to eliminate excitation winding losses. In recent years, as a result of developments in materials science, stronger and more special magnets could be produced and the production of greater power electric motors is available. It is possible to use magnets in the motors which include excitation windings such as synchronous and direct current machines. This situation also removes the brush-collector structure. Magnetically excited machines are called magnet machines and machines with electronic commutation are called brushless machines. However, since the position of the rotor is to be known in order to control the motor, different control methods are required. The permanent magnet synchronous motor is a motor that was born related to fastly developing technology. The stator structures of permanent magnet synchronous motors or brushless direct current machines have a conventional three-phase winding distribution, while the rotors have magnets. If the induced voltage wave is trapezoidal it is called brushless direct current machine, if the wave is sinusoidal it is called permanent magnet synchronous motor. In the motors, rotors including magnet, the air gap length can be constant or variable, the magnets can be placed to different positions. The rotor structure, position and size of the magnets affect the characteristics of the motor directly. Increasing the efficiency of the electric machines, lowering the cost, etc., are generally considered when the machine is designed, but it must also be taken account after the machine has been manufactured. In addition to the production cost, operating costs should also be considered. Operating a machine away from highest efficiency, reduces the efficiency of the machine. Therefore, the cost per power is increased and this does not satisfy the user. Inefficient operation increases operating costs. Control methods are directly influential on time and energy cost savings. In the control strategy of the magnet machines, it is necessary to know the position of the rotor in order to ensure the interaction between magnets and the magnetic field generated by the other windings. The rotor position can be determined in two ways namely sensored and sensorless. The sensored control is based on the information provided by the sensing elements placed in the motor. These sensors may be hall sensors, optical encoders or optical decoders. From sensors, position information and current information can be obtained. These sensors must be added to the structure while the machine is in the design phase so that the rotor can give position information. Attaching these elements to the structure increaseses the cost as well as the maintenance needs of the machine and in case of corruption, it will endanger the operational security. Moreover, due to the supply voltage required by these elements, the machine structure becomes more complex. The information from the output in the sensored control is the actual signal and an error mark is obtained by comparing it with the reference input. In the next feedback step, the controller runs to minimize the error mark. The running time for minimizing varies according to the controller parameters. Since sensored control has disadvantages such as increasing cost, complicating machine structure, researches are focused on the methods of controlling the machine without using a sensor. The sensorless control can be divided into scalar and vector control. The scalar control is based on keeping the ratio of input voltage to frequency constant so as to keep the flux in the machine constant. The voltage and frequency are increased within a certain ratio up to the nominal voltage, which is called the constant moment operation. It can not be increased over the rated voltage, but the frequency can continue to be increased and this operational section is called the constant power operation. Speed estimation is performed by this method, but the transient state performance of the motor is not high. The high performance requirement leads way to vector control. Vector control is used if estimation of field angle or rotor position is also desired. With vector control, the machine's three-phase voltages and currents are transformed to dq axis reference frame. Thus, torque and speed can be controlled by two different current components, as in DC machines. Not only the amplitude but also the angle between the current and the flux are taken into consideration, so the moment control becomes more effective and the transient behavior is improved. Since the position of the field angle is difficult to measure, many estimation algorithms have been developed. Some of these algorithms are open-loop, others are closed-loop. An example model-based adaptive control can be given to the open loop estimation algorithm while the Kalman filter and the Luenberger observer can be given as closed loop method examples. The performance of the Luenberger observer lies behind the Kalman filter in terms of steady state response. Since its founding in the 1950's, the Kalman filter has been widely used in aircraft, space, machinery, and electronics. This method, which has a statistical basis, can be used in estimating the future value from past values and estimating the quantities that can not be sensed from measurable quantities. The Kalman filter comes before other observer-based algorithms because of its advantages such as good transient response, disturbance rejection effects, etc. The mathematics of the Kalman filter is based on the state space model of the system to be used. The filter gives realistic results since it considers the system and measurement noises. System and measurement noises are white noises with an average value of zero added to the state space model. The values of the Q and R matrices, which are the covariance matrices of these noises, affect the performance of the system. Higher values of Q indicate that system noises are high; which leads to uncertainty in the model parameters. The higher the R value, the higher the measurement noises. In many applications, the values of these matrices are found through trial and error method. If Q is dominant to R, the gain of the filter is high, transient response is good. If R is dominant to Q, the filter gain is low. In cases where these values are too high or too low, problems of instability in the filter arises, so that the components of these matrices must be optimized. Optimization can be called the best way to use the facilities available, or it can be called a minimizing or maximizing problem. If the problem of optimization is a mathematical problem, classical algebraic methods may not be always sufficient. Therefore, artificial intelligence algorithms are used. The genetic algorithm is a natural-inspired algorithm based on the theory of evolution. This algorithm finds the maximum or minimum of the problem concerned by following the steps which are similar to the evolution theory. When the optimization process is applied to the electric machine, the fitness function to be optimized is selected. This selection is based on the error signal based on the difference between the actual output and the reference input. These error functions based on the error signal are minimized to make the output signal as close as possible to the reference input signal. In this study, a Kalman filter structure was applied on a permanent magnet synchronous motor. In simulations, firstly Kalman filter's performance is evaluated with random Q and R matrices. The performances of the filter in different speed reference inputs are examined. Then, R and Q matrix values which are found by trial and error method in the application were optimized by using genetic algorithm. Integral square error was used as the fitness function. Simulations with new optimized R and Q matrices were repeated and performance was improved. Since the result in the simulations are successful, practical case was initiated. In the application, hall sensored permanent magnet synchronous motor with the parameters of 69 W, 3000 rpm, 24 V and TMS28027F processor of C2000 series of Texas Instruments as digital signal processor were used. The driving was performed by the DRV8301 card, and the Kalman filter was written in the C language in the Code Composer Studio development environment. GUI Composer was used as an extension of the development environment so that the desired sizes can be observed on the graphic user interface. The reference inputs were given to the system with the code written and the actual speed output was read through the Hall sensors and the filter performance was tested. The R and Q matrix components obtained by the optimization process were used in the code and the filter performance was also evaluated in the real system. It was shown that the simulations results substantially match up with the experimental results and the filter performance was improved by optimizing the R and Q matrices.

Benzer Tezler

Tez No
601107
Sürekli mıknatıslı senkron motorun FPGA ile konum tahmin yöntemi ile alan yönlendirmeli kontrollü sürücü tasarımı ve gerçeklenmesi
Design and implementation of pmsm driver controlled by field oriented control method with using FPGA and position estimation method
ALİCAN YILDIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Elektrik ve Elektronik Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Elektrik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MURAT YILMAZ
Tez No
486555
A performance improvement study of a permanent-magnet assisted synchronous motor used in washers
Kalıcı mıknatıs destekli senkron relüktans motorlarda performans artırmaya yönelik bir çalışma
LJIRIDON DJELADINI
Yüksek Lisans
İngilizce
2017
Elektrik ve Elektronik Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. LALE ERGENE
Tez No
223854
Sürekli mıknatıslı senkron motorların mekanik algılayıcısız konum kontrolü
Mechanical sensorless position control of permanent magnet synchronous motors
BOĞAÇ HAN ER
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Elektrik ve Elektronik Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Elektrik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. METİN GÖKAŞAN
Tez No
284714
Matris çevirici ile beslenen sürekli mıknatıslı senkron motor sürücü tasarımı ve algılayıcısız hız denetimi
Design of permanent magnet synchronous motor drive fed by a matrix converter and sensorless speed control
ÖMÜR AYDOĞMUŞ
Doktora
Türkçe
2011
Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Fırat Üniversitesi
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEDAT SÜNTER
Tez No
557974
Contributions to reduce rotor harmonic losses in solid rotor induction machine for high speed drive applications
Yüksek hızlı tahrik sistemleri için kütlesel rotorlu aenkron motorun rotor harmonik kayıplarını azaltmaya yönelik katkılar
MEHMET ONUR GÜLBAHÇE
Doktora
İngilizce
2019
Elektrik ve Elektronik Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Elektrik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DERYA AHMET KOCABAŞ

Geri Dön