Antropomorfist Tanrı tasavvuruna karşı Fahreddin er-Râzî'nin tenzih anlayışı
Fakhr al-din al-Râzî's tanzih understanding against to anthropomorphist god thought
- Tez No: 531168
- Danışmanlar: DOÇ. DR. AHMET AKGÜÇ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2018
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dicle Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 379
Özet
Tanrının insana ya da insanın Tanrıya benzetilmesi esasına dayalı olan antropomorfizm inancı, sadece Sami dinlere has çözüm bekleyen teolojik bir sorun değildir. Bu açıdan farklı nüvelerine hemen hemen tüm felsefi doktrinlerde, mistik ya da ilahi dinlerde rastlanılan insan biçimci Tanrı tasavvuru insanlık tarihi kadar kadim bir problemdir. Felsefi terminolojide Tanrı-beşer benzerliğine dayalı antropomorfizmin İslam düşüncesindeki karşılığı olsa olsa tecsim ve teşbihtir. İslam kelam tarihinde zuhur eden ve kimi zaman zatında kimi zaman sıfatlarında öngörülen bu benzerliğin beraberinde farklı Tanrı tasavvurlarını getirdiği bir gerçektir. Bu bakımdan kadim dinî ve felsefi doktrinlerdeki kadar yoğun olmasa da İslam düşünce tarihinde de kimi ekollerin Tanrı tasavvurları antropomorfiktir. Bu tasavvurların ortaya çıkmasına kaynaklık eden harici nedenler farklı olsa da en önemli dâhili neden ilahi hitabın dil yapısıdır. Zira Allah'ın kendi kendini betimlediği Kur'an dilinde zatını hem aşkın hem de kişisellik arz eden bir yapı çerçevesine yerleştirmesi, İslam düşünce tarihinde zuhur eden antropomorfizm probleminin odak noktasını oluşturmuştur. Bu münasebetle kadim ilahi dinlerden tevarüs eden literatür ve yabancı kültürlerin etkisi ile nassta Allah'a atfedilen antropomorfik niteliklerin literal okunması bu tasavvurun en önemli dayanaklarından sayılmıştır. Yerli antropomorfistler diye isimlendirdiğimiz tecsimci ve teşbihçi ekollerin en önemli Tanrı tasavvuru Allah'ı cisim ve cismani varlıkların nitelikleri ile muttasıf bir varlık olarak tasvir etmeleridir. Bu tasavvurlara kaynaklık eden en önemli dâhili etken de hiç kuşkusuz Allah'ı niteleyen antropomorfik dildir. Bu dil literal okunduğu oranda antropomorfik, tenzih karakterli olduğu nispette de aşkın ve münezzehtir. Allah'ı betimleyen dilin beşerî yönüne ağırlık verenler onu antropomorfik bir kişiliğe hapsederken dili salt tenzih zaviyesinden yorumlayanlar da Allah'ı agnostizme varacak kadar aşkınlaştırıp soyutlaştırmıştır. Bu iki uç yaklaşım arasında yani tenzih-teşbih arası bir orta çözüm yolu önerenlerin başında da Fahreddin er-Râzî gelmektedir. Râzî, sahip olduğu tenzih anlayışıyla ne salt tenzihi ne de salt teşbihi benimsemiştir. Belki o, İslam inancının odak noktasını oluşturan Allah tasavvurunu, Kur'an'dan elde edilmiş bir yöntemle çözmeye çalışmıştır. Râzî'nin muhalefet doktrinine dayalı olan bu tenzih kuramında, Allah'a atfedilen bütün antropomorfik nitelikler tenzih kuramına temel yapılan ve ontolojik farklılığın en ayırıcı vasfı sayılan temel öncüller ışığında değerlendirilmiş ve akabinde literal okunmalarıyla insan biçimci bir Allah tasavvurunun tasvirine yol açan antropomorfik nitelikler dilin imkânları ölçüsünde te'vile tabi tutulmuştur. Bu münasebetle Râzî, tenzih kuramını üzerine inşa ettiği öncüller ışığında ilahi hitapta Allah'a atfedilen fizyolojik organ, beşerî eylem ve insani duygu nitelikli sıfatları tenzih kapsamında anlamlandırmış ve neticede sistematize ettiği tenzih teolojisini, tenzih-teşbih karışımı bir dengenin temeli üzerine inşa etmiştir. Anahtar Sözcükler Antropomorfizm, Fahreddin er-Râzî, teşbih, tecsim, antropomorfik nitelikler, tenzih.
Özet (Çeviri)
Anthropomorphism, based on assimilating God to human beings and vice versa, is not only a theological problem of Sami religions. In this respect, anthropomorphist God conception which its soul occurs in almost all philosophical doctrines and mystical or divine religions is as much an old problem as human history. Tajsim (materialisation) and tashbih (assimilation) are the terms in Islamic thought history that are appropriate to anthropomorphism based on the assimilation of God and human beings in philosophical terminology. This assimilation which occasionally occurs in Islamic though history and foreseen in God's entity or attributions is a fact that accompany different conceptions of God. In this respect, although it is not as dense as the ancient religions and philosophical doctrines, the God conceptions of some schools in the history of Islamic thought are anthropomorphic. Although the external causes, leading to the emergence of these conceptions are different, the most important internal reason is the structure of the divine language. In the Qur'anic language, because, the fact that Allah reveals in his own entity in both transcendental and personal structure, has been the central point of the problem of anthropomorphism, occurring in the history of Islamic thought. In this connection, the literal reading of the anthropomorphic characteristics, which have been attributed to Allah by the influence of the literature, inherited from the ancient divine religions and foreign culture is considered as of the most important foundations of this conception. The most important god conception of the schools of tajsim and tashbih, we call them local anthropomorphism, describing Allah as a matter or entity with material characteristics. The most important internal factor that originates in these conceptions is, of course, the anthropomorphic language, attributing Allah. This language is anthropomorphic while literally read but is transcendental and freed while it is on tanzihi (transcendental) character. While those who have emphasized the human aspect of the language, attributing of Allah, are who limit Him to an anthropomorphic personality, those who have interpreted the language only from the aspect of tanzih, have transcended and abstracted Allah as nearly as agnosticism. Fakhr al-Din al-Râzî is the leading of those who propose a middle course between the two extremes, tajsim and tashbih. Al-Râzî, embraces neither pure tanzih nor pure tashbih by adopting his own tanzihi idea. Perhaps he endeavours to analyse the conception of God, forming the centre of Islamic belief, with a method derived by the Qur'an. In al-Râzî's tanzih sense, based on mukhalafah (opposition) doctrine, the entire anthropomorphic characteristics, attributed to God are evaluated in the light of the basic premises, made the basis of tanzih sense and considered the most distinctive qualities of the ontological difference and then these anthropomorphic characteristics, leading an anthropomorphic Allah conception by the literal reading, are interpreted within the bounds of language. Al-Râzî, then, interprets the physiologic organs, human actions and attributions with humanistic emotions in a tanzih sense and he builds, as a result, his tanzihi theology on the basis of the balance between tanzih and tashbih. Keywords Anthropomorphism, Fakhr al-din al-râzî, Tashbih, Tajsim, Anthropomorphic Characteristics, Attributions, Tanzih.
Benzer Tezler
- İslam mezhepler tarihinde mücessime
Mujassima in history of Islamic sect
İLYAS SEVİCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinHitit ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖZDEN KANTER AKBAŞ
- 7-12 yaş arası çocuklarda Tanrı tasavvuru Kırşehir/Çiçekdağı ilçesi örneği
The concept of God among the children between age of 7-12 a case study in Kırşehir/Çiçekdağı
ÇİĞDEM YILDOĞAN
- İlk İmami Şiilerde antropomorfik düşünce
Anthropomorphic thought in early Imami Shiites
AYETULLAH HANSU
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinBingöl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İLHAN BARAN
- Hint dinlerinde antropomorfik Tanrı: Ganesha örneği
Anthropomorphic God in Indian religions: Specific to Ganesha
SEVGİ ÖZDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinOndokuz Mayıs ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MERVE AR
- Kur'an'da Allah'ın isimleri-cahiliye din kültüründen ilk dönem kelam tartışmalarına uzanan süreçte bir değerlendirme
The names of Allah in the Qur'an -an evaluation extending from the jahiliyyah's religion culture to early kalam discussion
EMRE KÖKSAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
DinSüleyman Demirel ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDÜLGAFFAR ASLAN