Türk hukukunda makine öğrenmesine dayalı yapay zekada verinin hukuka uygun şekilde kullanılması
Lawful use of data in machine learning-based artificial intelligence under the Turkish law
- Tez No: 702185
- Danışmanlar: DOÇ. DR. FÜLÜRYA YUSUFOĞLU BİLGİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Hukuk, Law
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Galatasaray Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Özel Hukuk Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 385
Özet
Yapay zekâ nedir? Bu sorunun cevabı üzerinde bir uzlaşı yoktur. Bundan 50 yıl önce geliştirilen ve o döneme kadar sadece insanlar tarafından yapılabildiği düşünülen işlemleri gerçekleştirilebilen sistemlere yapay zekâ denmiştir. Ancak geldiğimiz noktada yapay zekâ olarak adlandırılan sistemler o dönemdekilerden hem işleyiş hem de kapasite açısından önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Yapay zekanın günümüzde yoğun şekilde kullanılmasını sağlayan ise makine öğrenmesi adı verilen, büyük veri setlerinin yüksek işlem gücüne dayalı tekniklerle analizi üzerine kurulan ve yapay zekanın bir alt dalı olarak kabul edilen teknolojidir. Makine öğrenmesinin de farklı türleri bulunmaktadır. Ancak, başta gelişmiş derin öğrenme teknikleri olmak üzere makine öğrenmesinin aktif olarak kullanılan neredeyse tüm türlerinde veri temel yakıt olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanların nasıl düşündüğü doğrudan bilgisayarlara kodlanamasa da makine öğrenmesi teknikleri sayesinde insanlar tarafından üretilen çıktılardan yola çıkılarak makineler tarafından, insanlar gibi çıktı üretmek için gerekli olan işlemlerin neler olduğu tespit edilmektedir. Makine öğrenmesinin yüksek veri ihtiyacı hukuki açıdan önemli bir soruyu beraberinde getirmektedir. Uygulamada makine öğrenmesinde kullanılan veri setleri çok farklı türlerde veriler içermekte, bu veriler başta kişisel verilerin korunması ve fikri mülkiyet hukuku olmak üzere farklı alanlarda hukuki düzenlemelerle korunmaktadır. Bu da makine öğrenmesi uygulamaları geliştirirken kullanılan verilerin hukuka uygun şekilde kullanılıp kullanılmadığının incelenmesini gerekli kılmaktadır. Türk hukukunda kişisel veri ya da fikir ve sanat eseri olarak korunmayan, özel düzenlemeye tabi tutulmamış veriler üzerindeki kullanım hakkını düzenleyen özel bir düzenleme mevcut değildir. Veri üretimi ve verilerin işlenmesi yeni bir husus olmamakla birlikte daha önce depolanmayan ve anlamlandırılamayan verilerin çok farklı hukuki kaynaklardan toplanarak depolanması ve işlenmesi sonucu verinin değer kazanması görece yeni bir gelişmedir. Bu sebeple kanımızca kanun koyucunun mevcut düzenlemeleri getirirken bu gelişmeyi öngöremediğini söylemek mümkündür. Özel olarak düzenlenmeyen hususlar için her durumda yeni düzenlemeler getirilmesi gerekli değildir. Mevcut düzenlemeler yeni gelişmelere de uygulanabilmektedir. Türk hukukunda verinin kullanılmasıyla bağlantılı olarak da ilk bakışta ilgili olabilecek bazı düzenlemeler mevcuttur. Bunlar eşya hukuku kapsamında düzenlenen mülkiyet ve ürün kavramlarına ilişkin düzenlemelerdir. Ancak Türk Medeni Kanunu kapsamında hem mülkiyet hem ürün kavramları fiziksel varlık ile bağdaştırıldığından bunlara ilişkin düzenlemelerin veriye uygulanması mümkün değildir. Anayasa'da düzenlenen mülkiyet koruması ise Türk Medeni Kanunu anlamında mülkiyetin kapsamından daha geniş olsa da Anayasa Mahkemesi içtihadına göre bu kavram mevcut olmayan bir hakkın oluşturulması değil, var olan bir hakkın korunması ile bağlantılı olarak değerlendirilmektedir. Özel düzenlemeye tabi tutulmayan veriler üzerinde bir hak Türk hukukunda mevcut olmamakla birlikte uygulamada bu verilerin kullanılmasının çoğunlukla sözleşmeler aracılığıyla yönetildiği görülmektedir. Sözleşme serbestisinin hâkim olduğu hukukumuzda bu sözleşmelerin yapılmasının önünde kanımızca hukuki bir engel bulunmamaktadır. Ancak özellikle cihazlar ve platformlar aracılığıyla toplanan verilerin kullanılmasına ilişkin sözleşmelerde yer alan düzenlemelerin Türk Borçlar Kanunu kapsamında genel işlem şartlarına ilişkin düzenlemeler kapsamında kalabileceği vurgulanmalıdır. Verilerin kullanılmasına dair bir sözleşmenin de bulunmadığı durumda ortada bir hukuk boşluğu mevcuttur. Ancak bu boşluğun özel düzenlemeye tabi olmayan veriler üzerinde kullanım hakkı tanıyan bir düzenlemeyle doldurulması şu aşamada sorun çözmekten çok sorun yaratabilecektir. Uygulamada yerleşen sözleşme odaklı rejime veri kullanımının dinamik şekilde dönüşüm geçirdiği şu dönemde katı bir müdahale kanımızca doğru bir yaklaşım değildir. Eser niteliği taşıyan veriler bakımından ise FSEK'te yer alan düzenlemelerin makine öğrenmesinde verilerin kullanılması için uygun bir çerçeve sunmadığı vurgulanmalıdır. FSEK, eser üretmenin insanlar tarafından gerçekleştirildiği bir dönemde ve eserlerin temelde hususiyetle bağlantılı olarak değer taşıdığı yönünde bir yaklaşımla hazırlanmıştır. Bu itibarla mevcut düzenlemeler makine öğrenmesi modelleriyle insanlar tarafından üretilen eserlerden ayrılamayan ürünlerin üretildiği ve eserler arasındaki benzerliklerin de değer taşıdığı günümüzde yetersiz kalmaktadır. Veri tabanlarına ilişkin düzenlemeler bakımından da benzer durum geçerlidir. Hem eserler hem de veri tabanları bakımından makine öğrenmesinin gelişimini hızlandıracak istisna diğer hukuk sistemlerinde örneği olan veri ve metin işleme istisnasına benzer şekilde kurgulanmalı ancak ticari uygulamaları kapsama almalı, kolayca devre dışı bırakılamamalı, bunu yaparken de eser sahibi ve veri tabanı yapımcılarının menfaatlerini yıkıcı derecede olumsuz etkilememelidir. Makine öğrenmesinde kişisel verilerin kullanılması bakımından ise KVKK'da yer alan geniş şekilde ifade edilmiş, geniş ilkelerle desteklenmiş düzenlemeler yeterlidir ancak bu noktada makine öğrenmesinde işlenen veriler için bu düzenlemelerin nasıl uygulanacağının netleştirilmesi gerekmektedir. Burada KVK Kurumu'nun inisiyatif alarak diğer alanlarda yaptığı gibi rehberler ve karar organı olan KVK Kurulu tarafından alınacak kararlarla bu hususları netleştirmesi mümkündür. Bu çalışmanın yazım tarihine kadar bu yönde atılan tek adım ise KVK Kurumu tarafından yayınlanan tavsiyelerdir ancak bu tavsiyeler içerik bakımından belirsizlikleri çözme noktasında oldukça yetersizdir. Son olarak küresel ölçekte tartışma konusu olan yapay zekâ regülasyonu tartışmalarında da verilerin kullanılması hususu gündeme gelebilmektedir. Bu alanda öne çıkan iki temel kurum Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi bünyesinde oluşturulan CAHAI'dir. CAHAI bir fizibilite çalışması yayınlayarak gelecekte oluşturulacak hukuki metne dair temel ilkeleri benimsemiştir. Avrupa Birliği kanadında ise AB Komisyonu tarafından bir tüzük taslağı yayınlanmıştır. Bunlar içerisinde doğrudan verinin niteliğine dayalı olarak verinin kullanımını etkileyen bir düzenleme yer almamaktadır. Ancak yapay zekâ sistemlerinin insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü üzerinde olumsuz etkiler oluşturmaması için verilerin kullanım aşamasına ve veri kalitesine dair bazı düzenlemeler öngörülmüştür. Genel olarak bakıldığında ise tüzük taslağının mevcut hali muğlak ifadeler içermekte, fiilen uygulanabilir bir çerçeve sağlamamaktadır.
Özet (Çeviri)
What is artificial intelligence? There is no consensus on the answer to this question. Systems that have been developed 50 years ago, which could perform operations that were thought to be done only by humans until that time are called artificial intelligence. However, currently, the systems labelled as artificial intelligence differ significantly from those of that period in terms of both functionality as well as capacity. The factor that enabled artificial intelligence to be used commonly and intensively today is the technology called machine learning, which is established on the analysis of large data sets with techniques relying on high processing power. There are different types of machine learning techniques. However, in almost all types of machine learning techniques actively used, especially advanced deep learning techniques, data is the main driving component. Even though the process through which people think cannot be hard coded, outputs, which are similar to those that have been traditionally produced by humans can still be produced with machine learning. The high-volume data requirement of machine learning comes with an important legal question. In practice, data sets used in machine learning contain very different types of data, and these data are protected by legal provisions under different fields of law, the most prominent of which are the protection of personal data and intellectual property law. This makes it necessary to examine whether the data used to train machine learning models are used in a manner that is compliance with the law. Under Turkish law, there is no general provision concerning the right to use data that is not protected via a special regime. Although data production and data processing are not novel issues, it is a relatively new development that data gains value as a result of collecting, storing and processing data that has not been stored and interpreted before from many different sources. For this reason, in our opinion, it is reasonable to argue that the Turkish lawmaker could not have foreseen this development while introducing the current regulations. It is not necessary to introduce new legislation for every single issue that is not specifically regulated. Existing regulations can also be applied to new developments. There are some provisions that may be relevant at first glance in connection with the use of data under the Turkish law. These are the provisions on the concept of the property and product. However, since the concepts of both property and product are associated with physical assets within the scope of the Turkish Civil Code, it is not possible to apply the provisions regarding these to the data. Although the protection of property regulated under the Constitution is wider than the scope of property in the sense of the Turkish Civil Code, this concept is considered in connection with the protection of an existing right, not the creation of a new one according to the case-law of the Constitutional Court. Although there is no special right on data under Turkish law, it seems that the use of this data in practice is mostly managed through contracts. Turkish contract law embraces the freedom of contract is and there is no legal obstacle to the conclusion of such contracts in our opinion. Still, it should be emphasized that the arrangements in the contracts regarding the use of data collected through devices and platforms may remain within the scope of the regulations regarding standardized terms under the Turkish Code of Obligations. In the absence of a contract regarding the use of data, there may be a legal gap. However, filling this gap with a provision providing a general right to use data may cause more problems than that it solves at this stage. In our opinion, a strict intervention is not the right approach in this period when data usage is dynamically transforming. More economical and behavioural research and data are needed to identify the correct approach without stifling the data-economy. It should be emphasized that the provisions under Law No: 5846 (“FSEK”) do not provide a suitable framework for the use of data in machine learning in terms of copyrighted data. FSEK was prepared in a period when the production of works was carried out by people and with the approach that the works had value in relation to their originality or creativity. In this respect, the existing provisions are insufficient since, in today's world, there are machine learning applications generating works that cannot be separated from the works produced by humans. The same is true for the provisions on databases. The exception, which will accelerate the development of machine learning in terms of both works and databases, should be constructed similar to the data and text mining exception but should cover commercial applications, should not be easily disabled, which is the case in the European Union law. In terms of the processing of personal data in machine learning, the broadly drafted rules and principles provided under the Law No: 6698 (“KVKK”) are sufficient but it is necessary to clarify how these provisions would be applied for the personal data processed for machine learning. Here, it is possible for the Turkish Data Protection Authority (“TDPA”) to take the initiative and clarify these issues, as it does with respect to some other questions. The only step taken in this direction so far is the recommendations published by TDPA, but these recommendations are quite insufficient in terms of resolving the current uncertainties. Finally, the issue of using data is related to the debate of the regulation of artificial intelligence. The two main institutions that stand out in this field are the European Union and the Council of Europe's CAHAI. CAHAI published a feasibility study in which it adopted basic principles for a future legal instrument. In the European Union, a draft regulation has been published by the EU Commission. In this draft, there is no provision that is directly addressed to the use of data. However, in order for artificial intelligence systems not to have adverse effects on human rights, democracy and the rule of law, some provisions have been put in place regarding the data quality. In general, the current version of the draft regulation contains vague statements and does not provide an applicable framework. Qu'est-ce que l'intelligence artificielle ? Il n'y a pas de consensus sur la réponse à cette question. Les systèmes qui ont été développés il y a 50 ans, qui pouvaient effectuer des opérations que l'on pensait être effectuées uniquement par des humains jusqu'à ce moment-là, sont appelés intelligence artificielle. Cependant, actuellement, les systèmes étiquetés comme intelligence artificielle diffèrent considérablement de ceux de cette période en termes de fonctionnalité et de capacité. Le facteur qui a permis à l'intelligence artificielle d'être utilisée de manière courante et intensive aujourd'hui est la technologie appelée apprentissage automatique, qui repose sur l'analyse de grands ensembles de données avec des techniques reposant sur une puissance de traitement élevée. Il existe différents types de techniques d'apprentissage automatique. Cependant, dans presque tous les types de techniques d'apprentissage automatique activement utilisées, en particulier les techniques avancées d'apprentissage en profondeur, les données sont le principal élément moteur. Même si le processus par lequel les gens pensent ne peut pas être codé en dur, les sorties, qui sont similaires à celles qui ont été traditionnellement produites par les humains, peuvent toujours être produites avec l'apprentissage automatique. L'exigence de volume élevé de données de l'apprentissage automatique s'accompagne d'une importante question juridique. Dans la pratique, les ensembles de données utilisés dans l'apprentissage automatique contiennent des types de données très différents, et ces données sont protégées par des dispositions légales dans différents domaines du droit, dont les plus importants sont la protection des données personnelles et le droit de la propriété intellectuelle. Il est donc nécessaire d'examiner si les données utilisées pour former les modèles d'apprentissage automatique sont utilisées de manière conforme à la loi. En droit turc, il n'existe pas de disposition générale concernant le droit d'utiliser des données qui ne soit pas protégée par un régime spécial. Bien que la production et le traitement des données ne soient pas des problèmes nouveaux, il s'agit d'un développement relativement nouveau que les données gagnent en valeur en raison de la collecte, du stockage et du traitement de données qui n'ont pas été stockées et interprétées auparavant à partir de nombreuses sources différentes. Pour cette raison, à notre avis, il est raisonnable de soutenir que le législateur turc n'aurait pas pu prévoir cette évolution lors de l'introduction de la réglementation actuelle. Il n'est pas nécessaire d'introduire une nouvelle législation pour chaque question qui n'est pas spécifiquement réglementée. Les réglementations existantes peuvent également être appliquées aux nouveaux développements. Certaines dispositions peuvent être pertinentes à première vue en ce qui concerne l'utilisation des données en vertu de la loi turque. Il s'agit des dispositions relatives à la notion de propriété et de produit. Cependant, étant donné que les concepts de propriété et de produit sont associés aux actifs physiques dans le champ d'application du Code civil turc, il n'est pas possible d'appliquer les dispositions les concernant aux données. Bien que la protection de la propriété régie par la Constitution soit plus large que le champ d'application de la propriété au sens du Code civil turc, ce concept est considéré en relation avec la protection d'un droit existant, et non la création d'un nouveau selon le cas. - loi de la Cour constitutionnelle. Bien qu'il n'y ait pas de droit spécial sur les données en droit turc, il semble que l'utilisation de ces données dans la pratique soit principalement gérée par le biais de contrats. Le droit turc des contrats embrasse la liberté de contracter et il n'y a à notre avis aucun obstacle juridique à la conclusion de tels contrats. Néanmoins, il convient de souligner que les dispositions des contrats concernant l'utilisation des données collectées par le biais d'appareils et de plates-formes peuvent rester dans le champ d'application de la réglementation concernant les conditions standardisées en vertu du Code turc des obligations. En l'absence de contrat concernant l'utilisation des données, il peut y avoir un vide juridique. Cependant, combler cette lacune par une disposition prévoyant un droit général d'utilisation des données peut poser plus de problèmes qu'elle n'en résout à ce stade. À notre avis, une intervention stricte n'est pas la bonne approche en cette période où l'utilisation des données se transforme dynamiquement. Des recherches et des données plus économiques et comportementales sont nécessaires pour identifier la bonne approche sans étouffer l'économie des données. Il convient de souligner que les dispositions de la loi n° 5846 (« FSEK ») ne fournissent pas un cadre approprié pour l'utilisation des données dans l'apprentissage automatique en termes de données protégées par le droit d'auteur. FSEK a été préparé à une époque où la production d'œuvres était réalisée par des personnes et avec l'approche selon laquelle les œuvres avaient de la valeur par rapport à leur originalité ou à leur créativité. À cet égard, les dispositions existantes sont insuffisantes car, dans le monde d'aujourd'hui, il existe des applications d'apprentissage automatique générant des œuvres qui ne peuvent être séparées des œuvres produites par l'homme. Il en est de même pour les dispositions relatives aux bases de données. L'exception, qui accélérera le développement du machine learning en termes à la fois d'ouvrages et de bases de données, devrait être construite de manière similaire à l'exception de data mining et de text mining mais devrait couvrir les applications commerciales, ne devrait pas être facilement désactivée, ce qui est le cas dans l'Union européenne loi. En ce qui concerne le traitement des données personnelles dans le cadre de l'apprentissage automatique, les règles et principes généraux énoncés dans la loi n° 6698 (« KVKK ») sont suffisants, mais il est nécessaire de clarifier comment ces dispositions seraient appliquées aux données personnelles traitées pour apprentissage automatique. Ici, il est possible pour l'Autorité turque de protection des données (« TDPA ») de prendre l'initiative et de clarifier ces questions, comme elle le fait pour d'autres questions. La seule étape franchie dans cette direction jusqu'à présent sont les recommandations publiées par la TDPA, mais ces recommandations sont assez insuffisantes pour lever les incertitudes actuelles. Enfin, la question de l'utilisation des données est liée au débat sur la régulation de l'intelligence artificielle. Les deux principales institutions qui se distinguent dans ce domaine sont l'Union européenne et le CAHAI du Conseil de l'Europe. Le CAHAI a publié une étude de faisabilité dans laquelle il a adopté les principes de base d'un futur instrument juridique. Dans l'Union européenne, un projet de règlement a été publié par la Commission européenne. Dans ce projet, il n'y a aucune disposition qui traite directement de l'utilisation des données. Cependant, afin que les systèmes d'intelligence artificielle n'aient pas d'effets négatifs sur les droits de l'homme, la démocratie et l'État de droit, certaines dispositions ont été mises en place concernant la qualité des données. En général, la version actuelle du projet de règlement contient des déclarations vagues et ne fournit pas de cadre applicable.
Benzer Tezler
- Development of experimental captive and free-running manoeuvring systems and their cross-validation
Çekme ve takip modlu manevra deney sistemlerinin geliştirilmesi ve bunların kıyaslamalı doğrulaması
MÜNİR CANSIN ÖZDEN
Doktora
İngilizce
2021
Gemi Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiGemi İnşaatı ve Gemi Makineleri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER GÖREN
PROF. DR. KADİR SARIÖZ
- A challenge to copyright: Text and data mining
Telif hukukunda metin ve veri madenciliği
ESMA MUHEYNE DOĞAN
Yüksek Lisans
İngilizce
2024
Hukukİstanbul Medeniyet ÜniversitesiÖzel Hukuk Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CAHİT SULUK
- Telif hakkı kapsamında yapay zekâ ürünlerinin eser niteliği
The nature of the work of artificial intelligence products under copyright law
AYŞENUR MAMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
HukukAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiÖzel Hukuk Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAYRİ BOZGEYİK
- Türk bireysel iş hukukunda yabancı işçilerin iş sözleşmeleriyle çalışma izinlerinin ilişkisi
La relation entre le permit de travail et le conrat de travail des ouvriers etrangers dans le droit de travail individuel Turc
MEMET NEJAT ŞEN
- Borcun taksitle ödenmesine yönelik taahhüt ve sözleşmeler ile hükümleri
Commitment and contractual intending for paying by installments of debt with terms
EMRAH KIZILHİSAR