Türkiye'de vergi harcamalarının sosyo-ekonomik açıdan incelenmesi ve seçilmiş OECD ülkeleri ile karşılaştırılması
Socio-economic analysis of tax expenditures in Turkey and comparison with selected OECD countries
- Tez No: 713319
- Danışmanlar: PROF. DR. MURAT ÇAK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Maliye, Finance
- Anahtar Kelimeler: Vergi Harcamaları, Vergi Teşvikleri, Vergi Avantajı, Vergi Muafiyeti, Vergi İstisnası, Vergi İndirimi, Tax Expenditures, Tax Incentives, Tax Advantage, Tax Exemption, Tax Exclusion, Tax Relief
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Maliye Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 433
Özet
Literatürde vergi harcamaları sıklıkla kamu harcamaları ile kıyaslanmaktadır. Bu konuda önemli çalışmalar yapan Surrey'in, vergi harcamalarının kamu harcamalarına kıyasla daha etkin olması hâlinde vergi harcamalarının tercih edilmesi gerektiği yönünde görüşleri mevcuttur. Vergi harcamalarının kamu bütçesi üzerindeki etkisinin kamu harcamalarından farksız olduğunu ifade etmek mümkündür. Dolayısıyla etkin olmayan istisna, muafiyet, indirim, vergi ertelemesi, terkin, hızlandırılmış amortisman, vergi kredisi, indirimli vergi oranı, vergi tatili, mahsup ve iade işlemleri, uzlaşma, cezada indirim müessesesi vb. uygulamaların yürürlükte kalması veya vergi aflarına sıklıkla başvurulması kamu kaynaklarının verimsiz alanlarda kullanımına sebebiyet verebilmektedir. Kaynakların vergi harcamaları aracılığıyla özel sektör tarafından kullanımı veya kamu harcamaları yoluyla kamu kesimi tarafından değerlendirilmesi hususunda seçim yapılırken objektif kararlar almak önemlidir. Bu bağlamda ekonomik ve sosyal gerekçelerle oluşturulduğu iddia edilen vergi harcaması niteliğindeki uygulamaların rant kollama ve oy maksimizasyonu faaliyetleri kapsamında ağırlıklı olarak siyasi amaçlara hizmet eder niteliğe dönüşmemesi elzemdir. Diğer yandan Surrey'in görüşüne karşılık, saf kamusal malların bulunması ve bazı saf olmayan kamusal malların da daha geniş kitlelere ulaştırılmasının gerekli olması sebebiyle kamu harcamalarından tümüyle vazgeçmek mümkün gözükmemektedir. Günümüzde otuz sekiz OECD ülkesinden otuz üçünde vergi harcamaları raporu yayınlanmaktadır. Avrupa Birliği (AB) ve G20 ülkeleri de dikkate alındığında vergi harcamaları raporu yayınlayan ülkelerin sayısı artmaktadır. Diğer yandan rapor yayınlama periyodu, yayınlanan raporların niteliği, verilerin karşılaştırılabilir olup olmadığı, metodolojinin açıklanmaması vb. hususlarda bazı olumsuzluklara rastlanabilmektedir. Ayrıca vergi harcamalarının analizinde en önemli sorunlardan biri fayda hesaplamalarının yapılmayıp sadece kamu bütçesine yönelik maliyetlere yer verilmesidir. Araştırmanın kapsamını genişletmemek ve konu bütünlüğüne zarar vermemek için belirli kriterler esas alınmak suretiyle on bir OECD ülkesi seçilmiştir. Bu çalışmada, vergi harcamalarının raporlanması hususunda iyi uygulama özelliği sayılabilecek; kullanılan metodolojinin belirtilmesi, periyodik yayın, raporların bütçe süreci ile sıkı bir şekilde ilişkilendirilmesi, gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ayrımı ile beraber coğrafi, ekonomik veya siyasi yapı itibariyle birbirine benzeyen veya birbirinden farklılaşan ülkeler belirlenmiştir. Bu bağlamda çalışmada Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kanada, Almanya, Fransa, İtalya, Macaristan, Letonya, Danimarka, İsveç, Norveç ve Avustralya'ya ait vergi harcamaları verilerine yer verilmektedir. Seçilmiş OECD ülkeleri ile kıyaslandığında Türkiye'de toplam vergi harcamalarının GSYH içerisindeki payı yüksek sayılmamaktadır. Örneğin 2019 yılında Türkiye'de söz konusu oran %4,14 iken İsveç'te %5,24, ABD'de %6,97, Norveç'te %7,07, Letonya'da %7,65, Avustralya'da %8 ve Kanada'da %16 oranında tahmin edilmektedir. Diğer yandan vergi harcamaları Fransa'da %4,12, İtalya'da %3,41, Danimarka'da %2,26, Macaristan'da %2,14 ve Almanya'da %1,69 oranında hesaplanmaktadır. Araştırmada dikkat çeken bir başka unsur, Türkiye'de toplam vergi harcamalarının GSYH içerisindeki payının 2006'da %1,08 oranında iken Küresel Finans Krizi'nin giderilmesi amacıyla uygulandığı ileri sürülebilen genişletici maliye politikası bağlamında 2009'da %1,46'ya yükselip 2014'te %1,16 oranında hesaplandıktan sonra Türkiye'de genel seçimlerin tekrarlandığı yıl olan 2015'te %3,39'a ulaşmasıdır. İlaveten 2015-2019 yılları arasında siyasi gündemi, ulusal güvenliği ve ekonomiyi ilgilendiren gelişmeler hükümetin vergi harcamalarına yönelimini artırmıştır. Bu bağlamda toplam vergi harcamalarının GSYH içerisindeki payı 2019'da %4,14'e yükselmiştir. 2021 yılında ise %3,87 seviyelerinde tahmin edilmektedir. Ancak vergi harcamaları tahminleri belirli bir gecikme süresi içerdiğinden dolayı çalışmada özellikle Covid-19 Küresel Salgını sebebiyle uygulanan vergi harcaması tutarlarına yer verilememiştir. Bu durum araştırmanın kısıtları arasında gösterilebilmektedir. Diğer yandan Türkiye'de yasal zorunluluk bulunmaksızın yayınlanan vergi harcamaları raporlarında vergi harcamaları; vergi matrahı, fonksiyonel ve sektörel hesaplama yöntemlerine göre tahmin edilmektedir. Ayrıca vergi harcamalarının mali etkisi hesaplanırken, seçilmiş OECD ülkelerinde olduğu gibi Türkiye'de de vazgeçilen gelir yöntemi kullanılmaktadır. Ancak Türkiye'de yayınlanan raporlarda, vergi harcamalarının hesaplanmasına yönelik metodoloji paylaşılmamaktadır. Bu çalışmada vergi harcamalarının sosyo-ekonomik etkileri üzerinde durulacaktır. Ayrıca bahsi geçen vergi harcamaları sebebiyle vazgeçilen gelir, hangi alanlarda değerlendirilmiş olsaydı daha yararlı olabilirdi sorusuna da yanıt aranmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda Ek-1'de her yıl yayınlanabilecek ve nispeten özet biçiminde olan vergi harcamaları listesi ile Ek-2'de iki-üç yıllık periyotta yayınlanabilecek vergi harcamaları rapor önerisi sunulmaktadır.
Özet (Çeviri)
In the literature, tax expenditures are often compared with public expenditures. Surrey, who has made important studies on this subject, has opinions that tax expenditures should be preferred if tax expenditures are more efficient than public expenditures. It is possible to state that the effect of tax expenditures on the public budget is no different from public expenditures. Therefore, ineffective exceptions, exemptions, discounts, tax deferrals, cancellations, accelerated depreciation, tax credits, reduced tax rates, tax holidays, deductions and refunds, reconciliation, reduction in penalties, etc. The fact that the implementations remain in force or the frequent use of tax amnesties may cause the use of public resources in inefficient areas. It is important to take objective decisions when making choices about the use of resources by the private sector through tax expenditures or their utilization by the public sector through public expenditures. In this context, it is essential that the tax expenditure practices allegedly created for economic and social reasons do not turn into those that mainly serve political purposes within the scope of rent-seeking and vote maximization activities. On the other hand, contrary to Surrey's view, it does not seem possible to completely abandon public expenditures because there are pure public goods and some impure public goods need to be delivered to wider masses. Today, tax expenditures reports are published in thirty-three out of thirtyeight OECD countries. When the European Union (EU) and G20 countries are taken into account, the number of countries that publish tax expenditures reports is increasing. On the other hand, the reporting period, the nature of the published reports, whether the data are comparable, the methodology is not disclosed, etc. There are some negative aspects. In addition, one of the most important problems in the analysis of tax expenditures is not making benefit calculations, but only including costs for the public budget. Eleven OECD countries were selected based on certain criteria in order not to broaden the scope of the research and not to harm the integrity of the subject. In this study, it can be considered as a good practice feature in reporting tax expenditures; Countries that are similar or different from each other in terms of geographical, economic or political structure have been determined, together with the specification of the methodology used, periodic publication, tight association of reports with the budget process, distinction between developed and developing countries. In this context, tax expenditure data of the United States (USA), Canada, Germany, France, Italy, Hungary, Latvia, Denmark, Sweden, Norway and Australia are included. Compared to selected OECD countries, the share of total tax expenditures in GDP is not considered high in Turkey. For example, while the said rate was 4.14% in Turkey in 2019, 5.24% in Sweden, 6.97% in the USA, 7.07% in Norway, 7.65% in Latvia, and Australia. 8 and estimated at 16% in Canada. On the other hand, tax expenditures are calculated as 4.12% in France, 3.41% in Italy, 2.26% in Denmark, 2.14% in Hungary and 1.69% in Germany. Another striking factor in the research is that while the share of total tax expenditures in GDP was 1.08% in 2006, it increased to 1.46% in 2009 and increased to 1.46% in 2014 in the context of the expansionary fiscal policy, which can be claimed to be implemented to overcome the Global Financial Crisis. After calculating at the rate of 1.16% in , it reached 3.39% in 2015, the year in which the general elections were held in Turkey. In addition, developments concerning the political agenda, national security and economy between 2015-2019 increased the government's orientation to tax expenditures. In this context, the share of total tax expenditures in GDP increased to 4.14% in 2019. It is estimated at 3.87% in 2021. However, since the tax expenditure estimates include a certain delay period, the tax expenditure amounts applied especially due to the Coronavirus Disease (Covid-19) Pandemic could not be included in the study. This situation can be shown among the limitations of the research. On the other hand, tax expenditures in tax expenditure reports published without legal obligation in Turkey; tax base is estimated according to functional and sectoral calculation methods. In addition, while calculating the financial impact of tax expenditures, the income forgone method is used in Turkey as well as in selected OECD countries. However, in the reports published in Turkey, the methodology for calculating tax expenditures is not shared. This study will focus on the socio-economic effects of tax expenditures. In addition, it will be tried to find an answer to the question of which areas could be more useful if the income that was given up due to the mentioned tax expenditures was evaluated. In this context, a list of tax expenditures that can be published every year and in a relatively summary form in Annex-1 and a tax expenditures report proposal that can be published in a two-to-three-year period in Annex-2 are presented.
Benzer Tezler
- İstikrar politikaları ve Türkiye ekonomisinin (1980-1990) dönemi dış ticaret yapısının genel bir değerlendirmesi
Başlık çevirisi yok
JALE YALINPALA
- Küreselleşme çerçevesinde Türkiye'de bankacılık ve BDDK
In accordance with globalization of banking system and BDDK in Turkey
SANİYE ŞEHNAZ ESER
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
BankacılıkDicle ÜniversitesiMaliye ve Ekonomi Ana Bilim Dalı
PROF.DR. SELİM ERDOĞAN
- Küresel iktisat politikaları ve Türkiye ekonomisi
Global economic policies and the Turkish economy
MEHMET ZEKİ AK
- Türkiye'de yerel yönetim harcamalarının illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesine etkileri
Effects of local government expenditures on provinces' socio-economic development levels in turkey
MEHMET ÖKSÜZ
Doktora
Türkçe
2021
MaliyeÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiMaliye Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SELÇUK İPEK