Türkiye mimarlık tarih yazımının ürettiği 'Suretler': Ayasofya çevirileri
The 'Transcriptions' produced by the architectural historiography of Turkey: Translations of hagia Sophia
- Tez No: 724244
- Danışmanlar: DOÇ. DR. AYŞEGÜL KURUÇ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimari Tasarım Sorunları Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 431
Özet
Batıda Rönesans Dönemi ile birlikte döngüsel zaman kavrayışından çizgisel zaman kavrayışına doğru bir değişim yaşanmıştır. Bu değişim modern öncesi dönemin geçmiş ve geleceği aynı anda içinde barındıran şimdiki zaman anlayışından ve buna bağlı gelişen aşkın, bütünsel anlatılarından, geçmiş, gelecek ve şimdinin ardışık bir biçimde birbirine eklendiği, dünyevi ve parçalı bir zaman anlayışına doğru gerçekleşmiştir. Modern-öncesi dönemde şimdi ve gelecekten ayrı olarak düşünülmeyen 'geçmiş', yaşanan parçalanma sonucunda bu iki kavramdan ayrılarak adeta bir 'öteki/ölü' konumuna yerleştirilmiştir. Tarihyazımı bu anlamda ötekileştirilmiş geçmişle başa çıkma yöntemidir. Şimdide bulunan modern birey hangi 'sureti' ile kendisine musallat olacağını bilmediği geçmişi, bu belirsizliği sona erdirmek adına tarihyazımı aracılığıyla çeşitli 'suretlere' büründürür. Fakat bu noktada kritik olan üretilen 'suretlerden' herhangi birini hakikat olarak kabul edilme tehlikesidir. Bu çalışmada hem geçmişin üretilen 'suretlerinden' herhangi birinin hakikat olarak kabul edilme tehlikesine işaret edebilmek hem de geçmişi başa çıkılması gereken bir 'öteki/ölü' olarak görmek yerine onu iletişim kurulabilecek bir 'yabancı' olarak görmeyi sağlamak amacıyla tarihyazımı-çeviri ilişkisi önerilmektedir. Önerilen tarihyazımı-çeviri ilişkisinde tarihsel olgu, kaynak dil; tarih metni, erek dil ve tarih yazarı ise çevirmen olarak düşünülmektedir. Tarihyazımı-çeviri ilişkisine benzer biçimde mimarlık tarihyazımı-çeviri ilişkisinin kurulduğu bu çalışmada kaynak dil olarak, uzun hayatına farklı imparatorluklar, farklı dinler, işlevler sığdıran, toplumsal, siyasal, kültürel ve bilimsel birçok farklı olaya ev sahipliği ve tanıklık eden ve bu sayede tarihyazımı aracılığıyla çeşitli 'suretleri' üretilen Ayasofya seçilmiştir. Çalışmanın amacı belirlenen 1930-2020 yılları arasında Türkiye mimarlık tarihyazımı ortamında Ayasofya ile ilgili üretilen mimarlık tarihi metinlerinin çeviribilim alanından ödünç alınan 'benzeştirici' ve 'yabancılaştırıcı' çeviriler stratejileri bağlamında incelenmesidir. Tez çalışması giriş bölümünden ayrı üç bölüm olarak kurgulanmıştır. 'Tarihyazımı, Çeviri ve Mimarlık Tarihyazımı' başlıklı ikinci bölümde ilk olarak tarihyazımının bir tür çeviri olarak düşünülmesini sağlayacak yapısı tarihsel süreçte geçirdiği değişimler bağlamında ele alınmıştır. Bu bölümde tarihyazımında anlatının sorunsallaştırılmasının yabancılaştırıcı çeviri stratejilerinden biri olarak düşünülebileceği vurgulanmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde, son bölümde mimarlık tarihi metinleri ile ilgili yapılacak soykütüksel incelemeye altlık oluşturması amacıyla mimarlık tarihi metinlerindeki görsel temsil araçlarının kullanımı tarihsel bağlamda ele alınmıştır. Bu kapsamda ilk olarak Batı'da mimarlık tarihyazımı ortamındaki görsel inşa süreci, mimari bilginin kitaplaştırılması sürecinden başlatılarak tarih yazarlarının hangi görsel temsil araçlarını kullanarak ne tür üretimler yaptıkları bağlamında incelenmiştir. Bu bölümde daha sonra projeksiyon Türkiye mimarlık tarihyazımı ortamına çevrilmiş, çalışmanın dönemsel aralığı olarak seçilen 1930-2020 yılları arasında küresel ölçekte mimarlık tarihyazımı alanındaki gelişmelerin Türkiye'ye yansımaları, ülkenin kendi iç dinamikleri bağlamında ele alınmış ve bu dönemlerde mimarlık tarihi yazarlarının tarih metnini oluştururken hangi görsel malzemeyi nasıl kullandığı araştırılmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise 1930-2020 yılları arasında Türkiye mimarlık tarihyazımı ortamında Ayasofya ile ilgili üretilen mimarlık tarihi metinleri ele alınmış ve her biri Ayasofya'nın birer 'sureti' olarak düşünülen bu tarih metinleri 'benzeştirici' ve 'yabancılaştırıcı' çeviri stratejileri bağlamında değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme kapsamında mimarlık tarihyazımı-çeviri ilişkisi bağlamında erek dil olarak düşünülen mimarlık tarihi metni iki aşamalı olarak yapısöküme uğratılmıştır. Bu kapsamında öncelikle belirlenen tarihsel aralıkta Ayasofya ile ilgili üretilen mimarlık tarihi metinlerinin oluşturduğu topografya kronolojik yapısı bağlamında ele alınmıştır. Eskiden yeniye doğru yapılan bu kronolojik serim mimarlık tarihi metnini tarih yazarının kimliği, metnin Ayasofya ile birincil ya da ikincil düzeydeki ilgisi, metnin türü -kitap, kitap bölümü, makale ve gazete yazısı- ve metnin dili bağlamında detaylandırılmasını dolayısıyla bir bütün olan tarih metninin belirli ölçüde parçalanmasını sağlamıştır. Metinlerin bu şekilde kronolojik yapıda ele alınması kullanılan temsil araçlarındaki ilkler, tekrarlar ve görsel manipülasyonların açığa çıkartılmasına da yardımcı da olmuştur. İlk aşamada gerçekleştirilen kronolojik okumanın ardından ikinci aşamada tarih metinleri bir anlamda zaman-mekânsal bağlamlarından kopartılarak bir tür soykütüksel incelemeye alınmıştır. Bu inceleme esnasında metnin onu oluşturan daha küçük ve gömülü parçalara ayrılması ve bu parçalar ile ilgili yapılan arkeolojik çalışma tarih yazarının metni üretirken kurduğu ilişkilerin dışında, kronolojik olmayan yeni ilişkilerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. [Tesir eden], [araştırma nesnesi], [müze], [kendisinden öğrenilen], [hasta yapı], [uyarlanabilir yapı], [model], [rakip] ve [yok sayılan] Ayasofya çevirileri bu yeni ilişkilerin birer sonucudur.
Özet (Çeviri)
Along with the Renaissance Period in the West, there was a change in time conception from non-linear to linear. This change has happened from the pre-modern times' understanding of present which includes future and past at the same time and the transcendent and holistic narrative which develops according to that understanding, through the temporal and fragmented time conception of which includes past, future and present consecutively. In pre-modern time, 'past' used to be thought as a part of future and present, but as a result of fragmentation, 'past' is separated from future and present and started to be thought as the 'other/death'. Historiography is a way of coping with the past that othered. The modern individual who lives in present transforms the unknown past into various 'transcriptions' in order to remove the uncertainty of the past by using the historiography. But at this point, the critical thing is the danger of one of the 'transcriptions' can be accepted as truth. In this study, historiography – translation relationship is proposed both in order to point out the danger of accepting any of the produced 'transcriptions' of the past as truth and in order to see the past as a 'foreign' which can be communicated instead of seeing it as an 'other/death' to be coped with. In the proposed historiography – translation relationship, historical fact is considered as the source language, historical text, target language and historian are considered as the translator. Hagia Sophia, which filled different empires, different religions and different functions to its long life, hosted and witnessed many different social, political, cultural and scientific events, and as a result of these a lot of different 'transcriptions' of it were produced through historiography, was chosen as the source language of this study in which architectural historiography-translation was established similar to the historiography-translation relationship. The purpose of this study is to examine the architectural history text produced about Hagia Sophia in the context of domestication and foreignization strategies in translating, in the environment of Turkey's architectural historiography during the time between 1930- 2020. Examining the architectural history text in the selected time interval in the context of domestication and foreignization strategies in translating necessitates an examination of the structure of the historical text which is considered as the target language. In the scope of the thesis, an examination has been made on the visual representation tools which is among the written and visual representation tools that compose the structure of the historical text. This examination which is carried out in two stages in the scope of the thesis, can be think as the deconstruction of the historical text. The thesis has been built in three chapter apart from introduction. In the second chapter titled 'Historiography, Translation and Architectural Historiography', the structure of historiography which enable it to be considered as a kind of translation is discussed in the context of changes during the historical process. In this chapter, it is emphasized that the problematization of the narrative in the historiography is considered one of the foreignization strategies. In the third chapter of the study, the use of visual representation tool in the architectural history text is discussed in historical context in order to form a basis to the genealogical research about the architectural history text in the last part of the study. In this content, firstly, the visual construction process in the architectural historiography environment in the West was discussed in the context of which representation tools was used by the history writers to do what kind of production from the beginning of the book based architectural knowledge. Then, in this chapter the projection was turned through the environment of Turkish architectural historiography, the reflections of the development in the global environment of architectural historiography on Turkey, between 1930 – 2020 which were chosen as the time interval of the study, were discussed in the context of Turkey's own internal dynamics. The emphasis in this study is the effect of the change in visual understanding and representation in Turkey on the architectural historiography. In this context, the time interval which were chosen for the study were separated into three sections according to the developments in the architectural historiography and in this period, it has been researched which visual representation materials were used how by the architectural historian while creating the historical text. In the last chapter of the study, the architectural history texts about Hagia Sophia which produced between 1930 – 2020 in the architectural historiography of Turkey are discussed and these history texts that each of them was considered as one of the 'transcriptions' of Hagia Sophia were discussed in the concept of domestication and foreignization strategies in translating. Within the scope of this evaluation, the architectural history text was considered as the target language in the concept of the relationship between architectural historiography and translation was deconstructed in two stages. In this context, first of all, the topography created by the architectural history texts produced about Hagia Sophia in the selected time interval is discussed in the context of its chronological structure. This chronological exposition, which is made from the old to the new, provided the detailing of the architectural history text in the context of the identity of the historian, the primary or secondary relevance of the history text to Hagia Sophia, type of the text – book, section of a book, article, newspaper article – and the language of the text, and therefore the fragmentation of the history text which is a whole. Considering the texts in a chronological structure is also important in terms of helping to reveal the firsts, repetitions and visual manipulations in the representation tools used. After the chronological reading in the first stage, history texts were taken into a genealogical research by being detached from their time – spatial contexts in the second stage. During this examination, breaking up the text smaller and embedded parts that formed it and the archaeological study which is conducted for these parts were enabled the emergence of new non-chronological relations apart from the relations that historiographers established while producing the text. The result of these new relationships are translations of Hagia Sophia: [Influencer], [research subject], [museum], [learned from itself], [sick building], [adaptable building], [model], [rival], [ignored].
Benzer Tezler
- Turkey's jewish heritage revisited: architectural conservation and the politics of memory
Türkı̇ye'nı̇n yahudı̇ mı̇rasını yenı̇den sahnelemek: Mı̇marı̇ koruma ve hafıza polı̇tı̇kaları
ROYSİ OJALVO
Doktora
İngilizce
2016
Antropolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. İPEK AKPINAR
- A reading of Reşad Ekrem Koçu's İstanbul Encyclopaedia
Reşad Ekrem Koçu'nun İstanbul Ansiklopedisi'ni okumak
BÜŞRA ÖNCÜL
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
MimarlıkTOBB Ekonomi ve Teknoloji ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SELDA BANCI
- İki şehir arasında bir mimar: Constantinos Panagiotis Kyriakıdes
An architect between two cities: Constantinos Panagiotis Kyriakides
MERVE ÇİZMECİOĞLU YÜCETÜRK
- A Restitutive approach to the architect A. H. Koyunluoğlu's public buildings in Ankara
Başlık çevirisi yok
NİLGÜN ÇUHA
Doktora
İngilizce
1989
MimarlıkOrta Doğu Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMÜR BAKIRER
