Osmanlı hukukunda finans temin yöntemleri: XV-XVI. asır Bursa Şer'iyye Sicilleri örneği
Financing methods in Ottoman law: The case of XV-XVI. century Bursa Shariyya Registers
- Tez No: 841104
- Danışmanlar: PROF. DR. KEMAL YILDIZ, PROF. DR. EROL ÖZVAR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Arşiv, Hukuk, Tarih, Archive, Law, History
- Anahtar Kelimeler: Osmanlı Hukuku, Bursa Şer'iyye Sicilleri, XV-XVI. Asır, Finans Temin Yöntemleri, Fıkıh, Ottoman Law, Bursa Judicial Registers, 15th-16th Century, Financing Methods, Jurisprudence
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Hukuku Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 570
Özet
Finans ihtiyacı, her toplumda olduğu gibi Osmanlı toplumunun ekonomik hayatında da var olagelen bir sorundur. Tarihi süreç içerisinde bu sorun farklı yöntemlerle çözülmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada; klasik dönem Osmanlı toplumunda finans temininde kullanılan yöntemlerin tespiti ve incelenmesi esas alınarak bu yöntemler kapsamında pratikte fıkhın işlerliği, belli bir zaman aralığında hukukun uygulamadaki farklılıkları ve ekonomik gelişiminin gözlemlenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda yaklaşık 146 yıllık bir dönem (1455-1601) Osmanlı şer'iyye sicilleri üzerinden incelenmiştir. Çalışmada, günümüze ulaşan sicillerin en erken tarihlisi olan 1455-1456 tarihli sicili içeren ve XV. yüzyıla ait olan sicilleri günümüze ulaşabilen İslam dünyasının yegâne sicil koleksiyonu olup Osmanlı adlî ve idarî bürokrasisinde defter ve sicil geleneğinin teşekkülü hususunda önemli bir konumda olan Bursa Sicilleri esas alınmıştır. Bursa Sicilleri arşivinde incelenen dönemle ilgili 199 adet sicilin mevcut olduğu tespit edilmiştir. Bu sicillerin tamamının kısıtlı bir süre zarfında incelenmesi zor olduğundan söz konusu döneme dair bir fikrin oluşması için belirli kriterlere göre 9 adedi seçilerek incelenmiştir. XV-XVI. yüzyıl Bursa Sicillerinde bey' bi'l-vefâ, bey' bi'l-istiğlâl, karz-ı hasen, muâmele-i şer'iyye, icâre (kira), mudârebe, müsâkât ve selem usullerinin finans temininde kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu yöntemlerin, meşruiyetleriyle ilgili en ciddi tartışmaların yapıldığı dönemde en yaygın şekilde kullanıldığı görülmektedir. Sicillerde söz konusu yöntemlere ilişkin elde edilen bulgular; çalışma hedeflerine bağlı olarak araştırılan dönemde en çok başvurulan klasik fıkıh kitapları, Osmanlı hukuk düşüncesini etkileyen başlıca kaynaklar, söz konusu dönemde telif edilen fıkhî kitaplar, fetvalar, tarihî kitaplar ve doğrudan çalışma konusuyla ilgili yazılan çalışmalar esas alınarak tahlil edilmiştir. Uygulamalara bakıldığında Osmanlı Devleti'nin; ulemanın öncülüğünde şer'î ve örfî hukuk çerçevesinde dönemin şartlarını dikkate alarak toplumun, ihtiyacı olan finansı temin edebilmesi için hukukî yollar aradığı anlaşılmaktadır. Çalışma giriş, dört bölüm, sonuç ve ekler kısmından oluşmaktadır: Girişte; çalışmanın konusu, önemi, amacı, kaynakları ve yöntemi ele alınmıştır. Birinci bölümde, siciller farklı yönleriyle tanıtılarak hukukî değerlendirmesi yapılmış, finans temininde kullanılan yöntemler tespit edilerek uygulama sayısı tablo ve grafiklerle veri olarak gösterilmiş ve finans temin yöntemleri ile yapılan akitlerde kullanılan para birimleri üzerine durulmuştur. İkinci bölümde bey' bi'l-vefâ ve uzantısı bey' bi'l-istiğlâl, üçüncü bölümde karz-ı hasen ve muâmele-i şer'iyye ve dördüncü bölümde icâre ile sınırlı sayıda uygulamalarına rastlanan diğer yöntemlerin üzerinde durulmuştur. Sonuç kısmında, ulaşılan sonuçlara, konuya ilişkin bundan sonra yapılabilecek çalışmalara ve eklerde ise finans temin yöntemleri ile alakalı olan kayıtların tablolar halinde özetlerine, sicillerdeki kayıtların dilini ihtiva eden tablolara ve sicillerin ilk ve son varaklarına yer verilmiştir.
Özet (Çeviri)
The need for finance, as in any society, has been a persistent issue in the economic life of Ottoman society. Throughout history, this issue has been tried to be solved by various methods. In this study, the identification and examination of the methods employed for securing finances in the classical period Ottoman society form the basis. It aims to assess the practical efficacy of Islamic jurisprudence regarding these methods, observe variations in legal application over a specific time frame, and examine economic development. In this context, a period of approximately 146 years (1455-1601) has been examined through the lens of Ottoman shariyya registers. The study primarily focuses on the Bursa Registers dating back to 1455-1456, which are the earliest surviving registers and the sole collection available from the 15th-century Muslim world. As the only collection that has reached the present day, the Bursa Registers hold a significant place in the establishment of the ledger and register tradition in the Ottoman judicial and administrative bureaucracy. In the Bursa Registers archive, it has been determined that there are 199 records related to the examined period. Since a comprehensive analysis of all these records within a limited timeframe is challenging, 9 of them have been selected and examined based on specific criteria to form an understanding of the relevant period. It has been identified in the Bursa Registers that various financing methods such as bay bi al-wafa, bay bi al-istighlal, qard hasan, muamala al-shariyya, ijara, mudaraba, musaqat and bay al-salam were utilized for securing finances in the 15th and 16th centuries. These methods are observed to be most widely used when the most serious debates regarding their legitimacy took place. The findings related to these methods in the registers were analyzed based on the objectives of the study. The most commonly referenced classical jurisprudence books during the researched period, the principal sources influencing Ottoman legal thought, the books of Islamic jurisprudence written in the period, fatwas, historical books, and studies directly related to the subject of the research were taken as the basis for analysis. When examining the practices, it is understood that the Ottoman State, under the leadership of religious scholars, sought legal means within the framework of both Sharia and customary law, taking into account the conditions of the period. This was done to ensure that the society could secure the necessary finances in accordance with legal principles and the prevailing conditions. The study consists of an introduction, four chapters, conclusions, and appendices. In the introduction, the subject, significance, objectives, sources, and methodology of the study are discussed. The first chapter introduces registers from various aspects, and their legal assessment is conducted. The methods utilized in financial procurement are identified, and the application frequencies are presented as data through tables and graphs. Additionally, attention is paid to the currencies used in the agreements made through financing methods. In the second chapter, bay bi al-wafa and its extension, bay bi al-istighlal, are discussed. The third chapter focuses on qard hasan and muamala al-shariyya, while the fourth chapter emphasizes a limited number of applications related to ijara and other methods encountered. In the conclusion section, the attained results are presented, along with suggestions for future studies on the subject. In the appendices, summaries of records related to financing methods are provided in tabular form, tables containing the language of entries in the registers, and the first and last folios of the registers.
Benzer Tezler
- Modern finansman aracı olarak sukuk ve iktisat tarihi içerisindeki kökenleri
Sukuk as a modern finance instrument and its origins in economic history
İSMAİL ERİŞ
- İslam ve Osmanlı Hukukunda İmam Birgivi ve Ebussuud Efendi'nin para vakfı tartışmaları
Discussion of İmam Birgivi and Ebussuud Efendi about Cash Waqfs in Islamic And Ottoman Law systems
ŞULE ÖNDER
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
DinSelçuk ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF.DR. MUSTAFA UZUNPOSTALCI
- İslam hukukunda karz akdi ve bazı günümüz uygulamaları
Loan contract (qard) in Islamic law and some contemporary applications
AYŞE KARAÇAM
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ABDULLAH ACAR
- İslam borçlar hukukunda Bey'u'l-îne
Bay al inah in Islamic contrat law
İBRAHİM HALİL DEMİR
Doktora
Türkçe
2022
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET YAMAN
- Mudarebenin kurumsallaşması: Vakıf olarak uygulanma potansiyeli
Institutionalization of mudarabah: Potential for implementation as a foundation
FEYZA NUR ÜSTÜN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
BankacılıkAksaray Üniversitesiİslam İktisadı ve Finansı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FATMA ZİŞAN KARA