Diyarbakır Mardin kapı-yeni kapı arası sur duvarlarındaki tuğla malzemenin kullanım alanları ile fiziksel-mekanik özelliklerinin tespiti ve değerlendirilmesi
The identification and evaluation of the usage areas, physical, and mechanical properties of brick materials on the walls between Diyarbakir Mardin gate and new gate segments of the city walls
- Tez No: 878219
- Danışmanlar: DOÇ. DR. NURSEN IŞIK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dicle Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yapı Bilgisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 194
Özet
Geçmiş dönemlerde insanlar yaşadıkları coğrafyaya göre temin edebildikleri malzemeleri yapı inşa etmek amacıyla kullanmışlardır. Taş ve ahşap herhangi bir işleme gerek kalmadan bazı yörelerde bulunabilen ve doğrudan kullanılabilen malzemelerdir. Taş ve ahşabın bulunmadığı yörelerde ise insanlar toprağı kullanarak yapı malzemesi üretmeye çalışmışlardır. Bu amaçla ilk olarak kerpiç malzeme bulunmuştur. Kerpiç malzeme uzun ömürlü olmaması ve dış etkenlere maruz kalarak çabuk bozulması nedeniyle yerini zamanla tuğla malzemeye bırakmıştır. Tuğla; kil, killi toprak ve suyun birlikte yoğrularak şekillendirildikten sonra kurutularak pişirilmesi yolu ile elde edilen bir malzemedir. Tuğla malzemenin yapılarda kullanımı ilk olarak Neolitik dönemde başlamıştır. Yapılan kazılar sonucunda en eski tuğlalar bu dönemde Ürdün Nehri'nin kıyısında keşfedilmiştir. Tuğla malzemenin kullanımı daha sonra İran, Hindistan, Orta Asya, Mezopotamya, Anadolu, Çin, Roma, Bizans, Osmanlı (vb.) medeniyetlerde de yaygınlaşmıştır. Tuğla malzeme, geleneksel yapılarda düşey taşıyıcı elemanlardan duvar ve payelerde; yatay taşıyıcı elemanlardan döşeme, hatıl, kemer, tonoz, kubbe ve geçiş elemanlarında (tromp, pandantif, Türk üçgeni vb.) kullanılmıştır. Türkiye'nin güneydoğusunda bulunan ve tarihi bir kent olan Diyarbakır kentinde hüküm sürmüş olan pek çok uygarlık bulunmaktadır. Bu uygarlıkların kentte inşa ettikleri en önemli eser, kentin simgesi haline gelmiş olan Diyarbakır surlarıdır. UNESCO Kültürel Miras Listesi'nde Diyarbakır surları ve Hevsel Bahçesi olarak yer alan tarihi surların 4 adet tarihi ana kapısı bulunmaktadır. Bu kapılar; Mardin Kapı, Dağ Kapı, Yeni Kapı ve Urfa Kapı'dır. Tez çalışmasında Suriçi Bölgesi'nin güneydoğu dilimini çevreleyen Mardin Kapı ile Yeni Kapı arasındaki sur duvarlarında ve burçlarda bulunan tuğla malzeme incelenmiştir. Bölgede bulunan sur duvarları ve burçlarda tuğla malzemenin genel olarak yatay taşıyıcı elemanlar olan üst örtülerde (kemer, kubbe, tonoz ve geçiş elemanları), yer yer hatıllarda ve az miktarda olsa da duvarlarda ve payelerde kullanıldığı görülmüştür. Kullanılan tuğla malzemenin istif ve örgü teknikleri yapılan alan çalışmasında gözlemsel olarak tespit edilerek fotoğraflarla belgelenmiştir. Duvar, hatıl, kubbe ve tonozlarda genelde yatay olarak istiflenen tuğla malzemenin bu örgü tekniğinde süsleme amacıyla kullanılmadığı görülmüştür. Bu genellemenin dışında kalan 55 numaralı burçta birinci katta bulunan tonozlarda yatay-düşey istifin kullanıldığı, 55 ve 63 numaralı burçta birinci katta bulunan kubbelerde ise yatay-düşey istif tekniğiyle kullanıldığı; kubbe eteklerinde ve pandantiflerde tuğlaların dışa çıkıntılı ve açılı olarak yerleştirilerek süsleme amacı kazandığı görülmektedir. Tuğla malzeme kemerlerde genel olarak çift sıra halinde, yer yer ise tek sıra halinde kılıcına örülerek kullanılmıştır. Alan çalışmasında tuğla malzemenin kullanıldığı yapı elemanlarında meydana gelen yapısal sorunlar gözlemsel olarak tespit edilmiştir. Tuğla malzemede meydana gelen yapısal sorunlar; tuğla malzeme kayıpları, çatlaklar, aşınma ve yüzey kayıpları, mikroorganizma ve bitki oluşumu, tuzlanma ve islenme olarak tespit edilmiştir. Gözlemsel tespitler sonrası yapısal xxii sorunları bulunan 63 numaralı (Fındık Burcu) ve 64 numaralı burçtan alınan tuğla numunelerinin fiziksel ve mekanik özelliklerinin tespit edilmesi amacıyla deneyler yapılmıştır. Sur duvarlarında ve burçlarda kullanılan tuğla malzemenin korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla yapılan deneyler tek eksenli basınç dayanımı deneyi, nokta yükü dayanım indeksi deneyi, su emme deneyi, donma-çözünme deneyi, ultrases deneyi ve SEM/EDX analizidir. Deney sonuçlarından elde edilen veriler grafiğe çevrilerek değerlendirilmiştir. Bölgede yapılan gözlemsel tespitler ve deney sonuçlarından elde edilen veriler ile değerlendirmeler sonucunda Mardin Kapı ile Yeni Kapı arasındaki sur duvarları ve burçlarda kullanılan tuğla malzemenin yapısal özellikleri belirlenmiştir. Bu tez çalışmasında kapsamlı literatür taraması ile seçilen sur duvarları ve burçlarda yapılan deney çalışmalarının gerek restorasyon gerekse de akademik çalışmalar için güncel bir kaynak olması hedeflenerek çalışma tamamlanmıştır.
Özet (Çeviri)
In past periods, people used the materials they could obtain based on the geography they lived in to build structures. Stone and wood are materials that can be found in some regions and used directly without any processing. In regions where stone and wood were not available, people tried to produce building materials using soil. For this purpose, adobe was the first material discovered. Due to its short lifespan and quick deterioration under external factors, adobe was eventually replaced by brick. Brick is a material obtained by mixing clay, clayey soil, and water, shaping it, drying it, and then firing it. The use of brick material in buildings first started during the Neolithic period. Excavations have revealed that the oldest bricks were discovered along the banks of the Jordan River during this period. The use of brick material later became widespread in civilizations such as Iran, India, Central Asia, Mesopotamia, Anatolia, China, Rome, Byzantium, and the Ottoman Empire. In traditional buildings, brick material was used in vertical load-bearing elements such as walls and piers, and in horizontal load-bearing elements such as floors, beams, arches, vaults, domes, and transition elements (such as trompes, pendentives, and Turkish triangles). Diyarbakır, a historical city located in southeastern Turkey, has been ruled by many civilizations. The most important structure built by these civilizations in the city, which has become a symbol of the city, is the Diyarbakır walls. Listed as the Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens in the UNESCO Cultural Heritage List, these historic walls have four main gates: Mardin Gate, Dağ Gate, Yeni Gate, and Urfa Gate. In this thesis study, the brick material found in the wall sections and bastions between Mardin Gate and Yeni Gate, which surround the southeastern section of the Suriçi Region, was examined. In the wall sections and bastions in the region, it was observed that brick material was generally used in horizontal load-bearing elements such as coverings (arches, domes, vaults, and transition elements), occasionally in beams, and to a lesser extent in walls and piers. The stacking and bonding techniques of the used brick material were observed and documented with photographs during the fieldwork. It was observed that the brick material, which was generally stacked horizontally in walls, beams, domes, and vaults, was not used for decorative purposes in this bonding technique. In the exception of Bastion No. 55, it was seen that horizontal-vertical stacking was used in the vaults on the first floor, and in the domes on the first floor of Bastions No. 55 and 63, horizontal-vertical stacking technique was used; and the bricks in the dome skirts and pendentives were placed protruding outward and angled, gaining a decorative purpose. In arches, brick material was generally used in double rows, occasionally in single rows. Structural problems occurring in the structural elements where brick material was used were observed during the fieldwork. The structural problems observed in the brick material included brick material losses, cracks, wear and surface losses, microorganism and plant formation, xxiv salting, and soot accumulation. After observational detections, experiments were conducted to determine the physical and mechanical properties of brick samples taken from Bastion No. 63 (Fındık Bastion) and Bastion No. 64, which had structural problems. The experiments conducted to ensure the preservation and sustainability of the brick material used in the wall sections and bastions included the uniaxial compressive strength test, point load strength index test, water absorption test, freeze-thaw test, ultrasound test, and SEM/EDX analysis. The data obtained from the test results were evaluated by converting them into graphs. Based on the observational detections and data obtained from the test results, the structural properties of the brick material used in the wall sections and bastions between Mardin Gate and Yeni Gate were determined. This thesis study was completed with the aim of being an up-to-date resource for both restoration and academic studies by conducting experimental studies on the selected wall sections and bastions through a comprehensive literature review.
Benzer Tezler
- Diyarbakır ve Mardin'deki tarihi kamu yapıları
The gowernmental strate buildings in Diyarbakir end Mardin
ÖZDEN GÖKHAN BAYDAŞ
Doktora
Türkçe
2007
ArkeolojiYüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. ABDÜSSELAM ULUÇAM
- Mardin merkez'de sivil mimari süslemelerinde tipolojik çözümleme
Başlık çevirisi yok
SENEM KAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
El SanatlarıMarmara ÜniversitesiGeleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı
PROF. DR. EROL ETİ
- Diyarbakır ili Merkez sağlık ocaklarında çalışan ebe ve hemşirelerin sağlık eğitimi konusunda bilgi tutum ve uygulamaları
Başlık çevirisi yok
NERMİN SAÇAR
- Geleneksel diyarbakır evlerinde cas süsleme
Cas decoration in traditional Diyarbakır houses
MERVE İNCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Sanat TarihiMardin Artuklu ÜniversitesiDisiplinlerarası Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EVİNDAR YEŞİLBAŞ
