Dükçi İşan'ın hayatı ve İbretü'l-Gâfilîn adlı eserinin tahlili
The Life of Dukchi İshan and the analysis of his work named İbretü'l-Gâfilîn
- Tez No: 912766
- Danışmanlar: PROF. DR. ABDULLAH KARTAL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Bursa Uludağ Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Tasavvuf Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 139
Özet
Muhammad Ali Dükçi İşan, XIX. Yüzyılda Rusların Fergana Vadisini işgal ettiği dönemde yaşamış Türkistanlı bir mutasavvıftır. İşan, 1898 senesinde kendisine intisap eden talebeleriyle birlikte Çar Rusya'sının yönetimine karşı ayaklanma gerçekleştirmiştir ve bu ayaklanma Rus askerleri tarafından kısa sürede bastırılmıştır. Ayaklanmaya katılanlar acımasızca cezalandırılmıştır. Bu ayaklanma“Andican İsyanı”bazı kaynaklarda“Sufi direnişi”veya“Dükçi İşan İsyanı”olarak tarihe kaydedilmiştir. Dükçi İşan ayaklanmanın önderi olduğu için yakın arkadaşlarıyla beraber Rus'lar tarafından idam edilmiştir.“İbretü'l-Gâfilîn”, Dükçi İşan tarafından yazılan tek eserdir. 1893-1897 yılları arasında Çağatay Türkçesiyle nazım bazı yerleri nesir şeklinde yazılmıştır.“İbretü'l-Gâfilîn”(gaflette olanlar için ibret) eseri Dükçi İşan'a ait olup, İşan'ın bu kitabın önsözünde kendisinin Arap ve Fars dillerini bildiğini yazmıştır. Buna ispat olarak da eserin önsözünü Arapça ve Farsça yazmıştır. Daha sonra halkının çoğunluğu Kırgız, Özbek ve Uygurlar olduğu için bu eserini Türkçe yazdığını belirtmiştir. Eserin bir yıl boyunca elle yazılan nüshası Özbekistan Fenler Akademisi Şarkiyat bölümünün arşivinde saklanmaktadır. Dükçi İşan'ın kitabı tamamlayamamış olması isyandan sonra tutuklanmış olması ve onun idamıyla ilişkilendirilmiştir.“İbretü'l-Gâfilîn”eseri gaflette kalanlar için öğüt ve nasihatlerden ibarettir. Eserde Rus işgalinden sonra Türkistan halkının ahlakında meydana gelen çöküntü ve bu hallere sessiz kalmayan İşan'ın gafillere vermek istediği öğütler yer almıştır. İşan eserini Allah'a hamd- ü senalar, Hz. Peygambere onun ehli beytine, ashabına salat-ü selamlar ile başlar. Bazı okuyucu ve dinleyicilerin ondan Allah'ın emirlerini yerine getirmek ve yasaklardan kaçınmakla ilgili vacip olan hükümleri kendilerine hatırlatmak için ibret ve nasihatlerden oluşan bir eser yazmasını istediklerini söyler. İşan da bunun üzerine o zamanın aktif bir gözlemcisi olarak içinde bulunduğu çağın insanlarında meydana gelen ahlaki çöküntüyü fark ederek onlar için ibret alacakları bir eser yazmaya başlamıştır. Eserde de en çok hatırlatmak istediği konular tevhit ve iman, itikadı temizlemek, iyiliği emretmek, kötülükten sakındırmak olmuştur. Eserin asıl nüshasına ulaşılamadığı için Yusuf Muzaffar tarafından 1994 yılında Taşkent'te kitap olarak basılan Özbekçe tercümesi üzerinden çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
Muhammad Ali Dukchi Ishan, a revered Sufi mystic from Turkistan, emerged as a prominent figure during the 19th century when the region fell under Tsarist Russian rule. In 1898, Ishan and his devoted disciples courageously led an uprising against the oppressive Tsarist regime. However, the Russian forces swiftly suppressed this valiant rebellion, resulting in severe repercussions for those who participated. This pivotal event has been etched in history as the“Andijan Revolt,”also referred to as the“Sufi Resistance”or the“Dukchi Ishan Revolt”. As the uprising's leader, Dukchi Ishaan, along with his close companions, faced the ultimate sacrifice, being executed by the Russians. Dukchi Ishan's literary legacy is embodied in his sole written work,“İbretü'l-Gâfilîn”. Composed between 1893 and 1897, this profound work is penned in Chagatai Turkic in verse form. In the preface, Ishan, a scholar well-versed in Arabic and Persian, showcases his proficiency in these languages by composing them in both tongues. However, recognizing that most of his audience was Kyrgyz, Uzbeks, and Uyghurs, he crafted the main text in Turkic. The sole surviving manuscript of this remarkable work, meticulously hand-copied over a year, resides in the archives of the Oriental Studies Department of the Uzbekistan Academy of Sciences.“İbretü'l-Gâfilîn”serves as a collection of profound sermons and insightful advice intended for those who have strayed from the path of righteousness. The work poignantly reflects the moral decay that engulfed the Turkic people following the Russian invasion. Ishan's admonitions serve as a wake-up call for those indifferent to these deteriorating circumstances. With utmost reverence, Ishaan commences the work by offering praises to Allah and salutations to the Prophet Muhammad, his family, and his companions. He then explains that he was prompted by requests from readers and listeners to compose a work of sermons and advice. These individuals sought reminders of the obligatory religious decrees related to fulfilling Allah's commands and avoiding His prohibitions. Inspired by these requests, Ishan, as an astute observer of his time, embarked on writing a work that would serve as a moral compass for the people of his era. The central themes he emphasizes with unwavering conviction are tawhid (unity of God) and iman (faith), purifying one's beliefs, enjoining good, and forbidding evil. Due to the unavailability of the original manuscript, the work has been primarily studied through its Uzbek translation, published in Tashkent in 1994 by Yusuf Muzaffar. This translation was based on the sole surviving copy.
Benzer Tezler
- Ferganada sufi direniş Dükçü İşan örneği
Sûfi resistance in Fergana, an example of Dükçü İşan
ZAKHITBEK ISRAILOV
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
TarihAnkara Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEYFETTİN ERŞAHİN
- Menakib-i Dükçi İşan isimli eser ve tahlili (Giriş-inceleme-metin-sözlük)
Menakib-i Dükçi İşan and it's analysis (Introduction-analysis-text-dictionary)
MEHMET ÇEVİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıFatih ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NODİRKHON KHASANOV
- XIX. Yüzyılda Fergana Vadisi ve Büyük Güçlerin Hakimiyet Mücadelesi
The Fergana Valley And Struggle For Dominance Of The Great Powers in XIX. Century
İLKER TÜRKMEN
Doktora
Türkçe
2019
TarihNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ TELLİ KORKMAZ
- Verimlilik aracı olarak hareket etüdü ve otel işletmelerinde kullanılması (Nevşehir Dedeman otelinde bir uygulama çalışması)
Başlık çevirisi yok
MERYEM AKOĞLAN