Edebiyat ve mimarlıkta mekansal deneyimin inşası üzerine fenomenolojik bir sorgulama: Ahmet Hamdi Tanpınar Beş Şehir üzerinden bir söylem analizi
A phenomenological inquiry into the construction of spatial experience in literature and architecture: A discourse analysis through Ahmet Hamdi Tanpınar's Beş Şehi̇r
- Tez No: 924926
- Danışmanlar: DOÇ. DR. EMRE DEMİREL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, İç Mimari ve Dekorasyon, Architecture, Interior Design and Decoration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Güzel Sanatlar Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 289
Özet
Bu tez, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın beş şehir adlı eserini temel alarak, Türk kültüründe mekânın insana dayalı, deneyimsel ve kültürel boyutlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada, mekânın salt fiziksel ya da işlevsel bir unsur olarak değil, tarihsel süreklilik, toplumsal hafıza, duyusal deneyim ve bireysel kimlik üretiminde aktif bir rol oynayan dinamik bir olgu olarak ele alınması gerektiği savunulmaktadır. Tanpınar, mekân anlatılarında geçmiş, bugün ve geleceğin iç içe geçtiği, zamansal katmanlaşma ve toplumsal etkileşimler aracılığıyla mekânın anlamını yeniden inşa eden bir üslup benimsemiştir. Araştırma, nitel yöntem çerçevesinde, fenomenolojik yaklaşım ve söylem analizi yöntemlerinin birleştirilmesiyle gerçekleştirilmiştir. Eser, zaman-mekân, olay-mekân ve topoğrafya-mekân bağlamlarında incelenmiş; bu eksenler üzerinden Tanpınar'ın mekân anlayışının, birey ve toplum üzerindeki etkileri ayrıntılı olarak analiz edilmiştir. Özellikle, mekanın kapılar gibi unsurlarının fenomenal yönleri, edebi temsiliyet aracılığıyla günümüz mekan tasarımına nasıl entegre edilebileceği tartışılmıştır. Çalışmanın temel amacı, Türk kültürüne özgü mekân algısının, batı merkezli biçimsel yaklaşımların ötesinde, hümanist ve deneyimsel bir perspektifle yeniden yorumlanmasıdır. Tanpınar, eserinde mekanı, tarihsel birikim, duyusal deneyim ve toplumsal hafızanın birleştiği çok katmanlı bir fenomen olarak sunarken, bu yaklaşımın modern mimarlık ve tasarım pratiklerine yeni bir bakış açısı getirebileceği ortaya konulmuştur. Böylece, mekânın sadece yapısal ve teknik özellikleri değil, aynı zamanda kültürel, tarihsel ve duygusal boyutlarıyla da değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Araştırmanın bulguları, Tanpınar'ın poetik ve insani mekân anlatılarından hareketle, mekânın anlam üretiminde aktif bir rol oynadığını göstermiştir. Bu kapsamda, mekânın zamanın akışı, toplumsal olaylar ve yerel coğrafyayla olan ilişkileri, mimarlık ve tasarım disiplinlerinde insan merkezli yaklaşımların geliştirilmesine katkı sunacak niteliktedir. Edebiyatın sunduğu çok boyutlu mekânsal temsil gücü, mekânın sadece fiziksel bir varlık olarak değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel bir deneyim alanı olarak yeniden yorumlanmasını sağlamaktadır. Sonuç olarak, bu tez, Tanpınar'ın Beş Şehir adlı eseri üzerinden mekanın hümanist perspektifle değerlendirilmesinin, Türk kültüründeki mekan anlayışının evrensel tasarım pratiklerine nasıl entegre edilebileceğini ortaya koymaktadır. Edebiyat ve mimarlık disiplinleri arasında disiplinler arası bir köprü kuran bu çalışma, mekân tasarımında kullanıcı deneyimi, toplumsal hafıza ve tarihsel sürekliliğin dikkate alınmasının önemine vurgu yaparak, gelecekteki araştırmalar için yeni ufuklar açmayı hedeflemektedir.
Özet (Çeviri)
This thesis aims to reveal the human, experiential and cultural dimensions of space in Turkish culture based on Ahmet Hamdi Tanpınar's 'Beş Şehir'. It is argued that space should be considered not only as a physical or functional element, but also as a dynamic phenomenon that plays an active role in the production of historical continuity, social memory, sensory experience and individual identity. In his narratives of space, Tanpınar adopts a style in which past, present and future are intertwined, reconstructing the meaning of space through temporal layering and social interactions. The research was carried out by combining the phenomenological approach and discourse analysis methods within the framework of qualitative method. The work has been analysed in the contexts of time-space, event-space and topography-space; the effects of Tanpınar's understanding of space on the individual and society have been analysed in detail through these axes. In particular, it is discussed how the phenomenal aspects of elements of space such as doors can be integrated into contemporary space design through literary representation. The main aim of the study is to reinterpret the perception of space specific to Turkish culture with a humanist and experiential perspective beyond Western-centred formal approaches. In his work, Tanpınar presents space as a multi-layered phenomenon in which historical accumulation, sensory experience and social memory are combined, and it is revealed that this approach can bring a new perspective to modern architecture and design practices. Thus, it is emphasised that the space should be evaluated not only with its structural and technical features but also with its cultural, historical and emotional dimensions. The findings of the research have shown that space plays an active role in the production of meaning based on Tanpınar's poetic and human narratives of space. In this context, the relationships of space with the flow of time, social events and local geography contribute to the development of human-centred approaches in architecture and design disciplines. The multidimensional spatial representation power offered by literature enables the reinterpretation of space not only as a physical entity but also as a social and cultural experience. As a result, this thesis reveals how the humanist perspective of space through Tanpınar's 'Beş Şehir' can be integrated into the universal design practices of the understanding of space in Turkish culture. Building an interdisciplinary bridge between literature and architecture, this study aims to open new horizons for future research by emphasising the importance of considering user experience, social memory and historical continuity in space design.
Benzer Tezler
- Servet-i fünûn'da toplumsal mekânın anlatılar ile üretimi: Tahayyüller, inşalar ve deneyimler atlası (1891-1910)
Narrativizing social space in Servet-i fünûn: An atlas of imaginations, constructions and experiences (1891-1910)
GÜRBEY HİZ
- Bilim, tıp ve teknolojiyi edebiyat aracılığıyla okumak: Tüberküloz ve ilgili sağlık mekânları bağlamında Türkiye'deki deneyimler (1900–1950)
Reading science, medicine and technology through literature: Experiences in Türkiye in the context of tuberculosis and places of healthcare (1900–1950)
MELİKE KARALİ
Doktora
Türkçe
2025
Bilim ve Teknolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiBilim ve Teknoloji Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TUNCAY ZORLU
- Eleştirel mimarlık pratiği olarak plan çiziminin poetikası
Poetics of the plan drawing as a critical architectural practice
ELİF HANT
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SIDIKA ASLIHAN ŞENEL
- Mimarlık ve edebiyat ilişkisinde zaman-mekan: Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Beş Şehir eseri üzerinden bir değerlendirme
Time-space in the relationship between architecture and literature: An evaluation through Ahmet Hamdi Tanpınar's Five Cities work
AYŞE PINAR SERİN GÜNER
Doktora
Türkçe
2024
MimarlıkDokuz Eylül ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HİKMET SİVRİ GÖKMEN
- Otobiyografik bellekte mekânın kurulumu ve mekânsal durumlar: Sinematografik ve edebi üretimler üzerinden bir inceleme
Establishment of space in autobiographical memory and spatial situations: A research through cinematographic and literary works
ELİF CEMRE ÇELİKCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SIDIKA ASLIHAN ŞENEL