İkinci ürün susam yetiştiriciliğinde topraktan azot ve yapraktan çinko uygulamalarının susam bitkisinin verim ve verim bileşenleri ile danede çinko biyofortifikasyanu üzerine etkilerinin belirlenmesi
Determination of the effects of soil nitrogen and foliar zinc applications on yield and yield components of sesame crops and on zinc biofortification in grain in second crop sesame cultivation
- Tez No: 931652
- Danışmanlar: DOÇ. DR. İLKER SÖNMEZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ziraat, Agriculture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Akdeniz Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 172
Özet
Susam bitkisinin gelişimi ve danelerinde çinko biyofortifikasyonunun etkilerinin belirlenmesinin amaçlandığı bu çalışma, 2022 ve 2023 yıllarında Buğday-Susam ve Bakla-Susam münavebesi şeklinde yetiştirilen iki farklı susam tarlasında tesadüf bloklarında faktöriyel deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Buğday ve bakla hasadından sonra topraktan farklı dozlarda N (0, 3, 6, 9 kg N da-1) ve çinko biyofortifikasyonu için yapraktan ZnSO4 (%0, %0.15, %0.30, %0.45) gübresi uygulaması yapılmış; toprak, bitki, yaprak ve danede bazı analizler gerçekleştirilerek susam bitkisinde büyüme parametreleri, verim ve susam danelerinde bazı kalite özellikleri incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, 2022 ve 2023 yıllarında Buğday-Susam münavebesinde yetiştirilen susam bitkisine topraktan farklı dozlarda uygulanan N gübresinin susam bitkisinin bazı morfolojik özellikleri içerisinde kök genişliği ve dane verimine önemli etki yaptığı, diğer morfolojik özellikler bakımından yıllara göre farklılık gösterdiği, bununla birlikte her iki deneme yılında dane protein ve dane yağ içeriğini artırdığı belirlenmiştir. Bitki boyu üzerine N uygulamalarının 2022 yılında en yüksek N2 dozu uygulamasından (166.5 cm) elde edildiği, 2022 yılında N ve Zn uygulamalarının interaksiyonu bakımından N2Zn2 uygulama dozu olan 6 kg N da-1 ve % 0.30 ZnSO4 uygulama dozunda en yüksek bitki boyu değeri (177.3 cm) elde edilmiştir. Susam bitkisinde dane verimi üzerine farklı dozlarda N uygulamalarında 2022 yılında N2 (6 kg N da-1) uygulama dozu ile en yüksek dane verimi (13.9 g bitki-1) ve 2023 yılında N3 (9 kg N da-1) uygulama dozu ile en yüksek (15.4 g bitki-1) dane verimi değeri elde edilmiş, farklı dozlarda Zn uygulamaları ortalamalarında 2023 yılında Zn0, Zn1 ve Zn3 uygulama dozları en yüksek değerleri sağlamışlardır. 2023 yılında N*Zn interaksiyonu bakımından N3Zn2 uygulama dozu olan 9 kg N da-1 + % 0.30 ZnSO4 uygulama dozunda en yüksek dane verimi değeri (17.7 g bitki-1) elde edilmiştir. Dane çinko değerlerinde 2022 yılında N0 ve N1 uygulama dozu ile en yüksek değerler elde edilmiş, Zn uygulamalarının etkisi bakımından Zn3 (% 0.45 ZnSO4) uygulama dozu ile en yüksek (71.69 mg kg-1) danede çinko değeri elde edilmiştir. 2023 yılında Zn uygulamalarının ortalamalarının etkisi bakımından Zn2 ve Zn3 uygulama dozları ile en yüksek (sırasıyla 79.08 ve 82.72 mg kg-1) danede çinko değerleri elde edilmiştir. Artan Zn dozlarının 2023 yılında danede yağ içeriğine etkisinde en yüksek yağ içeriği Zn3 uygulamasından (%55.6) sağlanmıştır. NxZn interaksiyonu bakımından yapılan değerlendirmede ise 2022 yılında N2Zn1 ve N2Zn2 uygulamaları maksimum değerleri (sırasıyla %58.0 ile 58.2) sağlarken 2023 yılında ise danede yağ içeriklerinde en yüksek değerler N2Zn2 ve N2Zn3 uygulamalarından (sırasıyla %59.2 ve 59.1) elde edilmiştir. 2022 ve 2023 yıllarında Bakla-Susam münavebesinde yetiştirilen susam bitkisine topraktan farklı dozlarda uygulanan N gübrelemesinin susam bitkisinin bazı morfolojik özellikleri içerisinde dane verimi ve kapsüldeki dane sayısı üzerine önemli etki yaptığı, diğer morfolojik özellikler bakımından yıllara göre farklılık gösterdiği, bununla birlikte her iki deneme yılında dane protein ve dane yağ içeriğini artırdığı belirlenmiştir. 2023 yılında susam bitkisinin bitki boyu üzerine N uygulamalarında en yüksek değerler kontrol hariç tüm N dozlarından gözlemlenirken, ilk dal yüksekliğinde N3 (9 kg N da-1) uygulama dozu ile en yüksek (26.43 cm) değer elde edilmiştir. Her iki yılda da dane veriminde maksimum azot dozlarıyla maksimum değerler sağlanmıştır. 2022 ve 2023 yıllarında Zn uygulamalarının etkisi bakımından dane çinko değerlerinde Zn2 ve Zn3 uygulama dozları ile en yüksek danede çinko değerlerini sağlamışlardır. Dane yağ içeriğinde 2022 yılında N0 uygulama dozu ile en yüksek (% 56.3), 2023 yılında N3 uygulama dozu ile en yüksek (% 53.8) yağ içerikleri elde edilmiştir. Farklı dozlarda Zn uygulamalarında 2022 yılında Zn0 uygulama dozu hariç tüm uygulamalar ile en yüksek yağ içeriği değerlerini sağlarken, 2023 yılında Zn2 uygulama dozu ile en yüksek (%51.9) değer elde edilmiştir. NxZn interaksiyonu bakımından 2022 yılında N0Zn2 ve N1Zn2 uygulama dozları ile en yüksek yağ içeriği (sırasıyla %59.4 ve %58.6), 2023 yılında ise N3Zn1 uygulama dozu ile en yüksek (%59.2) yağ içeriği değeri elde edilmiştir. Çalışma sonucunda farklı dozlarda uygulanan azot ve çinko uygulamalarının susam danesinde çinko miktarını arttırdığını, susamın protein içeriğine ve susam yağ miktarına pozitif etkisi olduğu, ayrıca dane veriminde önemli artışlar sağlandığı belirlenmiştir. Bu bağlamda çalışmanın amacı dikkate alındığında çiftçi koşullarında yetiştirilen susamın içerdiği mineral, vitaminler ve antioksidanlar nedeniyle kıymetinin anlaşılması ve uygun gübreleme programları ve biyofortifikasyon çalışmalarıyla desteklenmesi büyük önem arz etmektedir. Münavebe sistemlerinin etkileri bakımından beklenen etkilerin çok yüksek olmadığı, bunun sebebinin susamın kısa yetiştiricilik dönemine sahip olması ve baklanın topraktan hasadı ile toprağa azot kazanımından ziyade besin elementlerini tüketmesi olarak yorumlanmıştır. İkinci ürün olarak yetiştiriciliği yapılan geleneksel susam yetiştiriciliğinde gübre kullanımının sınırlı olması verim ve bazı kalite parametrelerini olumsuz etkileyebilmektedir. Bu kapsamda azotlu gübreleme uygulama dozunun dikkate alınarak verimliliğin artırılması sağlanabilir. Bununla birlikte dane besleyiciliğinde özellikle çinko bakımından yeterliliğin sağlanması bu çalışmada ortaya konmaya çalışılmıştır. Böylece hem verimlilik hem de besleyicilik bakımından daha nitelikli susam yetiştiriciliği gerçekleştirilerek daha yüksek ekonomik gelir sağlanabilir.
Özet (Çeviri)
This study, which aimed to determine the effects of zinc biofortification on the development of sesame plant and its grains, was carried out in 2022 and 2023 in two different sesame fields grown as Wheat-Sesame and Broad Bean-Sesame rotations according to the factorial experimental design in randomized blocks with 4 replications. After wheat and broad bean harvest, different doses of N (0, 3, 6, 9 kg N da-1) from the soil and ZnSO4 (0, 0.15, 0.30, 0.45%) fertilizer were applied from the leaves for zinc biofortification; some analyses were carried out in soil, plant, leaf and grain, and growth parameters, yield and some quality traits in sesame grains were examined. According to the research results, it was determined that N fertilizer applied at different doses from the soil to sesame plants grown in wheat-sesame rotation in 2022 and 2023 had a significant effect on root width and grain yield among some morphological characteristics of the sesame plant, differed in terms of other morphological characteristics according to years, and increased grain protein and grain oil content in both trial years. It was determined that N applications on plant height were obtained from the highest N2 dose application (166.5 cm) in 2022, and in terms of the interaction of N and Zn applications in 2022, the highest plant height value (177.3 cm) was obtained at the N2Zn2 application dose of 6 kg N da-1 and 0.30% ZnSO4 application dose. In different N doses on grain yield in sesame plant, the highest grain yield (13.9 g plant-1) was obtained with N2 (6 kg N da-1) application dose in 2022 and the highest grain yield (15.4 g plant-1) was obtained with N3 (9 kg N da-1) application dose in 2023. In the averages of different Zn doses, Zn0, Zn1 and Zn3 application doses provided the highest values in 2023. In terms of N*Zn interaction in 2023, the highest grain yield value (17.7 g plant-1) was obtained with N3Zn2 application dose of 9 kg N da-1 + 0.30% ZnSO4 application dose. In grain zinc values, the highest values were obtained with N0 and N1 application doses in 2022, and in terms of the effect of Zn applications, the highest (71.69 mg kg-1) zinc value per grain was obtained with Zn3 (% 0.45 ZnSO4) application dose. In terms of the effect of the averages of Zn applications in 2023, the highest (79.08 and 82.72 mg kg-1) zinc values per grain were obtained with Zn2 and Zn3 application doses. In the effect of increasing Zn doses on oil content in grain in 2023, the highest oil content was provided by Zn3 application (55.6%). In the evaluation made in terms of NxZn interaction, N2Zn1 and N2Zn2 applications provided the maximum values (58.0% and 58.2%, respectively) in 2022, while the highest values in oil content in grains were obtained from N2Zn2 and N2Zn3 applications (59.2% and 59.1%, respectively) in 2023. It was determined that N fertilization applied at different doses from the soil to sesame plants grown in the Fava Bean-Sesame rotation in 2022 and 2023 had a significant effect on grain yield and the number of grains in the capsule among some morphological characteristics of the sesame plant, differed according to years in terms of other morphological characteristics, and increased grain protein and grain oil content in both trial years. In 2023, the highest values in N applications on plant height of sesame plants were observed from all N doses except control, while the highest value (26.43 cm) was obtained with N3 (9 kg N da-1) application dose in the first branch height. Maximum values were provided with maximum nitrogen doses in grain yield in both years. In terms of the effect of Zn applications in 2022 and 2023, the highest grain zinc values were provided with Zn2 and Zn3 application doses in grain zinc values. In grain oil content, the highest (% 56.3) oil contents were obtained with N0 application dose in 2022, and the highest (% 53.8) oil contents were obtained with N3 application dose in 2023. In Zn applications at different doses, the highest oil content values were obtained with all applications except Zn0 application dose in 2022, while the highest (% 51.93) value was obtained with Zn2 application dose in 2023. In terms of NxZn interaction, the highest oil content (59.4% and 58.6%, respectively) was obtained with N0Zn2 and N1Zn2 application doses in 2022, and the highest oil content (59.2%) was obtained with N3Zn1 application dose in 2023. As a result of the study, it was determined that nitrogen and zinc applications applied at different doses increased the amount of zinc in sesame grain, had a positive effect on the protein content of sesame and the amount of sesame oil, and also provided significant increases in grain yield. In this context, considering the purpose of the study, it is of great importance to understand the value of sesame grown under farmer conditions due to the minerals, vitamins and antioxidants it contains and to support it with appropriate fertilization programs and biofortification studies. It has been interpreted that the expected effects of rotation systems are not very high, and that this is due to sesame having a short cultivation period and consuming nutrients rather than gaining nitrogen from the soil with the harvest of the pod. In traditional sesame cultivation, which is grown as a second crop, the limited use of fertilizer can negatively affect yield and some quality parameters. In this context, productivity can be increased by taking into account the nitrogen fertilization application dose. In addition, it has been tried to establish the adequacy in grain nutrition, especially in terms of zinc, in this study. Thus, higher economic income can be achieved by achieving more qualified sesame cultivation in terms of both productivity and nutrition.
Benzer Tezler
- İkinci ürün susamda farklı bitki sıklıklarının verim ve kalite üzerine etkileri
Effects of different plant densities on the yield and quality of second crop sesame
ORHAN ŞAMAN
- Yarı kurak iklim koşullarında ikinci ürün susamda (Sesamum indicum L.) farklı ekim zamanı ve bitki sıklıklarının verim ve verim unsurları üzerine etkilerinin belirlenmesi
Determination the effects of different planting times and plant densities on yield and yield components of second crop sesame (Sesamum indicum L.) under semi arid climate conditions
SERVET ABRAK
- İkinci ürün susamda (Sesamum indicum L.) kısıntılı sulamanın verim ve kalite özellikleri üzerine etkisi
The effect of deficit irrigation on yield and quality of second crop sesame (Sesamum indicum L.)
EMİR DOĞAN KUMRALTEKİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
ZiraatBursa Uludağ ÜniversitesiBiyosistem Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BURAK NAZMİ CANDOĞAN
- Diyarbakır koşullarında farklı azot dozlarının ikinci ürün susam (Sesamum indicum L.) çeşitlerinde verim ve verim unsurları üzerine etkisi
The effect of different nitrogen doses on yield and yield components of second crop sesame (Sesamum indicum L.) varieties under Diyarbakir conditions
CEMAL SALIK
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
ZiraatVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiTarla Bitkileri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TAMER ERYİĞİT
- Harran ovası koşullarında ikinci ürün susam (Sesamum indicum L.) tarımında farklı azot ve fosfor dozlarının verim ve bazı tarımsal özelliklerine etkisi
The effects of various nitrogen and phoshorus rations on yield and some agronomic characteristic of the second crop sesame (Sesamum indicum L.) under Harran plain conditions
HÜSEYİN ARSLAN