Dirnişîzâde Abdullah Efendi Mecmuası (Saraybosna sicili TTK Nr. Y/0514) (Değerlendirme-transkripsiyon)
Dirnişîzâde Abdullah Efendi's Mecmua (Sarajevo qadi register TTK No. Y/0514) (Evaluation-transcription)
- Tez No: 948380
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN ÇETİN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 395
Özet
Bu çalışmaya esas teşkil eden Dirnişîzâde Abdullah Efendi Mecmuası, 1688-1719 tarihleri arasında genel olarak Bosna Eyaleti'nden merkeze gönderilen belge suretlerini içermektedir. Söz konusu yazma Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi'nde Y/0514 yer numarasıyla kayıtlıdır. İlk olarak Halil İnalcık tarafından keşfedilen bu eserin içindeki az sayıda kayıt müellifin birkaç çalışmasında neşredilmiştir. Ancak İnalcık, bu yazmayı Saraybosna Kadı Sicili olarak tanıtmış ve literatürümüze bu şekilde yerleşmiştir. Boşnak literatüründe bu yanlış fark edilerek tashih edilmiştir. Fakat bugüne kadar bu eserin tam bir neşri yapılmamıştır. Bu Mecmuada 286 adet belge sureti bulunmaktadır. Bunların 264'ü arz, arzuhal, mahzar türünde belgelerdir. Mecmuanın kapsadığı tarih aralığında Osmanlı Devleti üç büyük savaş yaşamıştır. Bosna Eyaleti'nin hem Avusturya hem de Venedik ile sınırdaş olması sebebiyle savaşın doğrudan ve dolaylı tesirleri en iyi bu bölgede gözlemlenebilmektedir. Bu topraklar üzerinde gerçekleşen askerî hareketlilik Mecmua sayesinde rahatlıkla takip edilebilmektedir. Eser ayrıca Bosna Eyaleti'nin genel durumunu yansıtması bakımından da önemli bir kaynaktır. Bu civarda yaşayan ahalinin yaşadığı sıkıntılar; bölgeden asker toplanması konusunda yaşanan problemler, çeşitli salgın hastalıklar, misyonerlik faaliyetleri ve bunların sebep olduğu huzursuzluk gibi askerî, iktisadî ve içtimaî konularda birinci elden bir kaynak özelliği taşımaktadır. Elbette bu belgelerin orijinallerini arşivin farklı fonlarında arayıp bulmak mümkündür. Ancak bu uzun bir mesai gerektirmektedir. İlgili tarihlere ait Saraybosna kadı sicillerinin kayıp olduğu da hesaba katıldığında eserin kaynak değeri daha net anlaşılmaktadır. Mecmuanın mürettibi Dirnişîzâde Abdullah Efendi bir müderristir. Bununla birlikte Karlofça ve Pasarofça antlaşmalarından sonra muhaddit olarak sınır tespit çalışmalarında da görev almıştır. Mürettip, kendisi hakkında değerli bilgilerin yer aldığı bazı belge suretlerini de Mecmuasına eklemiştir. Bu yönüyle Dirnişîzâde Abdullah Efendi Mecmuası, bir tür“ben anlatısı”özelliği de göstermektedir. Bu tez kapsamında Mecmuada yer alan bilgiler arşiv verileri ile desteklenerek mürettibin biyografisi yeniden inşa edilmiştir.
Özet (Çeviri)
The Dirnişîzâde Abdullah Efendi Collection, which forms the basis of this study, contains copies of documents sent from the Bosnian Province to the capital between 1688 and 1719. The manuscript in question is registered under the number Y/0514 in the Turkish Historical Society Library. Discovered by Halil İnalcık, a small number of entries from this manuscript have been published in several of the author's works. However, İnalcık introduced this manuscript as the Sarajevo Qadi Register, and it has been accepted as such in our literature. This mistake was noticed in Bosnian literature and corrected. However, to date, no complete publication of this valuable work has been made. This collection contains 286 copies of documents. Of these, 264 are petitions, requests, and statements. During the period covered by the collection, the Ottoman Empire experienced three major wars. Due to the fact that the Bosnian Province bordered both Austria and Venice, the direct and indirect effects of the war can be best observed in this region. The military operations that took place on these lands can be easily followed thanks to the collection. This collection is also a unique source in terms of reflecting the general situation of the Bosnian Province. It is a first-hand source on economic and social issues such as the difficulties faced by the people living in this area; problems with recruiting soldiers from the region, various epidemics, missionary activities and the unrest they caused. Of course, it is possible to search for and find the originals of these documents in the Ottoman archive. However, this requires a lot of time and effort. When one considers that the Sarajevo qadi registers for the relevant dates are lost, the source value of the manuscript becomes even clearer. The compiler of the collection, Dirnişîzâde Abdullah Efendi, was a muderris belonging to the ulema class. He was also a local muhaddit who was involved in border demarcation work after the peaces of Karlowitz and Passarowitz. The compiler also added some copies of documents containing valuable information about himself to his collection. In this respect, Dirnişîzâde Abdullah Efendi's collection also has the characteristic of a“personal narrative”. Within the scope of this thesis, the information in the collection has been supported by archival data to reconstruct the compiler's biography