16. Yüzyıl Osmanlı kültüründe Samek Ayyar hikâyesi ve Musavver nüshaları
The story of Samak Ayyar in 16th-Century Ottoman culture and its Illustrated manuscripts
- Tez No: 954612
- Danışmanlar: PROF. DR. SERPİL BAĞCI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Sanat Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 418
Özet
Bu çalışma, III. Murad (1574-1595) ve III. Mehmed (1595-1603) dönemlerinde yoğunlaşan tercüme faaliyetleri içinde öne çıkan resimli hikâyelerin üretim ve tasarım süreçlerini incelemektedir. Bu bağlamda, Arap ve Fars edebiyatından Osmanlı kültürüne aktarılan anlatıların yazılması ve resimlenmesi sürecinde ortaya çıkan yaklaşımları anlamak amacıyla, bugün British Library Or. 3298 numarada kayıtlı Kıssa-i Ferruhruz el yazması çalışmanın ana eksenine alınmıştır. En erken 12. yüzyılda yazıya geçirildiği düşünülen, bir aşkın çevresinde yaşanan maceraları ve fantastik olayları anlatan Samek Ayyar hikâyesinin son bölümlerini temsil eden bu eser, Osmanlı dünyasındaki kökenleri, tercüme süreçleri, resimlenme biçimleri ve kodikoloji açısından ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Çalışmada ayrıca, içerik ve tasarım bakımından söz konusu el yazmasının devamı niteliğinde olduğu anlaşılan İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T. 9303 numarada kayıtlı Kıssa-i Şehr-i Şatran ile karşılaştırmalı bir analiz yapılmıştır. Araştırma sürecinde, Osmanlı sahasında üretilmiş resimsiz nüshalar incelenerek eserin Osmanlı edebiyat ortamındaki yerinin anlaşılmasına yönelik araştırmalar yapılmıştır. Bu doğrultuda Münih Bayerische Staatsbibliothek, Cod.turc.202 numaraya kayıtlı Dâsitân-ı Samek Ayyar (Cod. Turc. 202) ile Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki Kitâb-ı Hurşid Şah tespit edilerek içerikleri çözümlenmiştir. Böylece, hem resimli hem de resimsiz nüshalar üzerinden anlatının içeriği yeniden inşa edilmiştir. Bununla birlikte, 1330'larda İncu Hanedanı döneminde hazırlanmış ve Oxford Bodleian Library'de korunan Farsça Kitâb-ı Samak Ayyar ile Türkçe nüshalar arasında içerik ve görsel tasarım ilkeleri bakımından karşılaştırmalı analizler yapılmış, Osmanlı sanatçılarının hikâye kitaplarını üretirken başvurdukları kaynakların ortaya konması hedeflenmiştir. Farsça nüshanın kapsadığı üç cildin içeriğindeki eksikler tespit edilerek, hikâyenin metni Türkçe tercümelerle tamamlanmıştır. Bu tez, Samek Ayyar hikâyesinin Osmanlı sarayında hazırlanmış resimli örneklerini hem tasarım ilkeleri, görsel stratejiler ve içerik bakımından ayrıntılı olarak analiz etmekte, hem de resimsiz nüshalarıyla birlikte bütüncül bir çerçevede ele almaktadır. Ayrıca dönem içinde üretilmiş tasarım ve içerik yönünden benzer eser gruplarıyla detaylı bir karşılaştırma sunarak, Osmanlı kültür-sanat ortamında bu türden anlatıların nasıl yeniden tasarlandığını ve resimlendiğini gösterirken, aşk, fantastik ve olağanüstü öğeler içeren hikâyelerin dönemin görsel kültüründe kazandığı işlevi de ortaya koymaktadır. Böylece, daha önce kapsamlı olarak ele alınmamış olan Samek Ayyar tercümeleri, 16. yüzyıl sonu ile 17. yüzyıl başında üretilmiş Osmanlı hikâye kitaplarının anlatı ve tasvir anlayışını çözümlemeye ve edebiyat tarihi, sanat tarihi ile tercüme çalışmaları için yeni değerlendirme imkânları sunmaya katkıda bulunmaktadır.
Özet (Çeviri)
This study examines the production and design processes of illustrated narratives that gained prominence during the intensified translation activities of the reigns of Murad III (1574-1595) and Mehmed III (1595-1603). In this context, the manuscript Kıssa-i Ferruhruz (British Library, Or. 3298), has been taken as the central focus of the research in order to understand the approaches that emerged in the writing and illustration of narratives transferred from Arabic and Persian literature into Ottoman culture. Representing the final sections of the Samak Ayyar story, which is thought to have been first committed to writing as early as the 12th century and recounting adventures and fantastic events surrounding a love affair, this work has been analyzed in detail with regard to its origins in the Ottoman world, its translation processes, modes of illustration and codicological features. The study also offers a comparative analysis with Kıssa-i Şehr-i Şatran (Istanbul University Library, T. 9303), which appears to serve as a continuation of the former manuscript in terms of both content and design. During the research process, unillustrated copies produced in the Ottoman domain were examined in order to understand the place of the work within the Ottoman literary environment. To this end, Dâsitân-ı Samak Ayyar (Cod. Turc. 202) at the Bayerische Staatsbibliothek in Munich and Kitâb-ı Hurşid Şah at the Süleymaniye Library were identified and their contents have been analyzed. In this way, the narrative was reconstructed on the basis of both illustrated and unillustrated manuscripts. Furthermore, a comparative analysis was conducted between the Turkish copies and the Persian manuscript Kitâb-ı Samak Ayyar, produced during the Inju dynasty in the 1330s and preserved at the Oxford Bodleian Library, with particular attention to principles of content and visual design. The missing sections within the three volumes of the Persian version were identified and reconstructed through comparison with the Turkish translations. This dissertation offers a detailed analysis of the illustrated Ottoman versions of the Samak Ayyar story in terms of design principles, visual strategies and content, while also situating them within a holistic framework together with the unillustrated manuscripts. In addition, by presenting a thorough comparison with similar groups of works produced in the same period in terms of both design and content, it demonstrates how such narratives were reconfigured and illustrated within the Ottoman cultural and artistic milieu, while also revealing the role that stories containing love, fantasy and supernatural elements played in the visual culture of the era. Thus, by examining the Samak Ayyar translations, which have not previously been studied comprehensively, this study contributes new perspectives to the analysis of narrative and illustrative practices in Ottoman storybooks produced between the late 16th and early 17th centuries and offers fresh insights for literary history, art history and translation studies.
Benzer Tezler
- Lale motifinin gelişimi ve Kara Memi ekolündeki yeri
The development of the tulip motif and its place in the Kara Memi
EYLÜL İMUK
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Sanat TarihiMersin ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SAVAŞ YILDIRIM
- Batı Anadolu 14. yüzyıl beylikler mimarisinde yapım teknikleri
Constructional techniques in the architecture of the fourteenth century west Anatolian principalities
İLKNUR AKTUĞ
- 16. ve 17. yüzyıllarda Avrupa'da Osmanlı ve Safevi halıları: Etkileşim ve rekabet
Ottoman and Safavid carpets in Europe in the 16th and 17th centuries: Interaction and competition
LEVENT BOZ
Doktora
Türkçe
2023
Sanat TarihiHacettepe ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SERPİL BAĞCI