Safranbolu Tarihi Çarşısının oluşumu, gelişimi ve korunmasında coğrafyanın önemi
The importance of geography in the formation, development and conservation of Safranbolu Historical Bazaar
- Tez No: 968062
- Danışmanlar: PROF. DR. TAŞKIN DENİZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Arkeoloji, Coğrafya, Tarih, Archeology, Geography, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Karabük Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Kültürel Miras ve Miras Alan Yönetimi (Disiplinlerarası) Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 142
Özet
Bu çalışma, Safranbolu'nun Tarihi Çarşı bölgesinin fiziki ve tarihi oluşum sürecini, kentsel yerleşim kararlarıyla doğal çevre unsurları arasındaki ilişki üzerinden incelemektedir. Çarşı, tarihsel ve mekânsal bağlamda, belli başlı esnaf gruplarının bir araya geldiği, ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı ve çoğunlukla kent yaşamının merkezinde yer alan kamusal alanlar olarak tanımlanır. Ancak bu çalışmada ele alınan çarşı kavramı, yalnızca bir ticaret alanını değil, Safranbolu tarihi kent dokusunun tamamı ile özdeşen bütüncül bir coğrafi alanı ifade etmektedir. Çalışmada özellikle su kaynaklarının kent morfolojisi üzerindeki etkisi, vadilerle sınırlanmış topoğrafyanın yerleşim tercihlerini nasıl yönlendirdiği ve tarihi sürekliliğin bu doğal iskelet üzerinde nasıl inşa edildiği ele alınmıştır. Kentin farklı bölgelerinde yer alan kalıntılar, kadim yol izleri, sur parçaları, bent zıvanaları, kaya işlikleri ve erken dönem yapı izleri üzerinden yürütülen mekânsal analizlerle, Safranbolu'nun yalnızca Osmanlı dönemine ait bir yerleşim alanı olmadığı, daha erken dönemlerden bu yana farklı kültürel katmanlara ev sahipliği yaptığı anlaşılmaktadır. Araştırma sürecinde, çarşı merkezinde yer alan fiziki kalıntılar, geleneksel su hatları ve topografik bulgular detaylı şekilde gözlemlenmiş; sözlü tarih görüşmeleri, GNSS tabanlı kot ölçümleri ve harita temelli mekânsal analizlerle desteklenmiştir. Özellikle Akkuyruk, Akçasu ve Kaçaksu kaynaklarının kent içi dağılımı ve işlevleri yeniden değerlendirilmiş; literatürde sıklıkla atıfta bulunulan ancak coğrafi gerçeklikle çelişen Eski Hamam'ın su kaynağı tartışmaları, sayısal veriler ışığında yeniden ele alınmıştır. Bulgular, her ne kadar İncekaya Su Kemeri ve Paşa Suyu Hattı literatürde sıklıkla 1794 yılına tarihlendirilse de, 1322 tarihli Eski Hamam'ın su kaynağının ancak bu hat üzerinden sağlanabileceğine dair elde edilen veriler, söz konusu sistemin kökeninin çok daha erken dönemlere uzandığını; 1794 yılındaki müdahalenin ise büyük olasılıkla mevcut hattın onarım ve gelişimine yönelik olduğunu güçlü biçimde ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, kale tepesinde gözlemlenen savunma yapıları, dolgu tabakaları ve sur hatları gibi fiziki kalıntılar, Safranbolu'nun kentsel formunun doğal topoğrafya ile uyumlu olarak geliştiğini göstermektedir. Ancak bu alanların bir kısmı günümüzde erişime kısıtlı bölgelerde kalmakta ve sistematik arkeolojik kazıların henüz yapılmamış olması, bazı yorumların gözlemsel verilere dayandırılmasına neden olmaktadır. Sonuç olarak bu çalışma, Safranbolu'nun Tarihi Çarşısı'nın doğal çevreyle kurduğu tarihi ilişkiyi çözümlemeyi amaçlamakta, mevcut koruma politikalarının fiziksel çevre ve tarihi süreklilik açısından yeniden düşünülmesi gerektiğine işaret etmektedir. Elde edilen bulgular, Safranbolu'nun yalnızca idari düzeyde alınan koruma kararlarıyla değil, bu kararların öncesinde belirleyici olan doğal faktörlerle şekillenen bir bütünlük içinde korunageldiğini göstermektedir. Safranbolu bu yönüyle, Türkiye genelindeki yüzlerce tarihi şehir arasında bütüncül şekilde korunabilmiş ender örneklerden biridir; çünkü doğal faktörler, korunmanın en erken evresini oluşturan ön koşulları bu coğrafyada kendiliğinden sağlamıştır.
Özet (Çeviri)
This study examines the physical and historical development of Safranbolu's Historical Bazaar (Tarihi Çarşı) through the relationship between urban settlement decisions and elements of the natural environment. In historical and spatial terms, a çarşı is typically defined as a public space located at the heart of urban life, where commercial activities are concentrated and certain artisan groups congregate. However, in this study, the concept of the çarşı does not merely denote a commercial center but refers to a comprehensive geographical area that is closely intertwined with the entire historical urban fabric of Safranbolu. The study specifically addresses the impact of water sources on the city's morphology, the way settlement preferences have been shaped by the valley-constrained topography, and how historical continuity has been constructed upon this natural framework. Through spatial analyses based on remnants found in various parts of the city, including ancient road traces, fragments of fortification walls, dam sockets, rock-cut workshops, and early architectural features, it becomes evident that Safranbolu was not solely an Ottoman-era settlement but has hosted various cultural layers since much earlier periods. During the research process, physical remnants within the bazaar center, traditional water lines, and topographical features were closely observed. These observations were supported by oral history interviews, GNSS-based elevation measurements, and map-based spatial analyses. The distribution and functions of water sources such as Akkuyruk, Akçasu, and Kaçaksu within the city were re-evaluated. In particular, debates surrounding the water source of the Old Bath (Eski Hamam), which is frequently referenced in the literature but often inconsistent with geographical reality, were reassessed using quantitative data. Although the İncekaya Aqueduct and the Paşa Water Line are often dated to the year 1794 in scholarly works, evidence suggests that the Old Bath, constructed in 1322, could only have received its water from this system. This indicates that the infrastructure predates the commonly accepted date, and the intervention in 1794 was most likely a renovation or expansion of an already existing system. Furthermore, physical remnants such as defensive structures, fill layers, and fortification lines observed on the citadel hill demonstrate that the urban form of Safranbolu developed in harmony with its natural topography. However, some of these areas are currently located within restricted-access zones, and the lack of systematic archaeological excavations has limited certain interpretations to observational data. In conclusion, this study aims to analyze the historical relationship between Safranbolu's Historical Bazaar and its natural environment. It emphasizes the need to reconsider current preservation policies in terms of both physical context and historical continuity. The findings reveal that Safranbolu has been preserved not only through administrative conservation decisions but also through natural factors that predated and shaped those decisions. In this respect, Safranbolu stands as one of the rare examples among hundreds of historical cities in Turkey that have been preserved in a holistic manner. This is largely due to the fact that natural conditions in this geography inherently provided the fundamental prerequisites for the earliest phases of preservation.
Benzer Tezler
- Fener ve Balat semtleri rehabilitasyon programı sonrasında Balat çarşısı'nda yaşanan değişimlerin irdelenmesi
Examination of the changes in the Balat market after Fener and Balat districts rehabilitation programme
NİHAN MUTCALI
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiKentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLÇİN PULAT GÖKMEN
- Safranbolu şehrinde 17 - 19. yüzyıl Osmanlı camileri
Başlık çevirisi yok
ERENGÜL ERYÜKSEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
Sanat TarihiGazi ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MUHAMMET GÖRÜR
- Safranbolu tarihi turizm yapıları ve turizm alanlarının engelli erişimi açısından değerlendirilmesi
Evaluation of Safranbolu historical tourism buildings and tourism areas in terms of disabled access
BÜŞRA ARSLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
MimarlıkKarabük ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET MUTLU
- Karar destek sistemleri kullanarak safranbolu tabakhane binasının yeniden kullanım olanaklarının değerlendirilmesi
Examination of safranbolu tannery buildings refunction process using with decision support systems
ÖMER ÖZEREN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
MimarlıkSelçuk ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA KORUMAZ
- Tarihi mekanın tüketimi: Safranbolu Tarihi Çarşı'sının mekansal dönüşümü
Consumption of historical space: Spatial transformation of Safranbolu Historical Bazaar
SEBİLE MERVE KORKMAZ
Doktora
Türkçe
2025
MimarlıkEskişehir Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RUŞEN YAMAÇLI