Devşirmelikten evliyalığa: Osmanlı vezir-i azamı Mahmud Paşa
Devshirme turned evliya: Ottoman grand vizier Mahmud Pasha
- Tez No: 113457
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. HULUSİ LEKESİZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, Türk Dili ve Edebiyatı, History, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2002
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 105
Özet
Tarihin her döneminde insanlığı etkileyen devletlerin ve toplumların kaderini değiştiren bir takım olaylar ve kişiler her zaman mevcut olmuştur. Bu kişilerden bazıları adına menâkıbnâmeler yazılırken, meydan gelen olaylarda tarihin bir dönüm noktası olarak kabul edilmiştir. Bu dönüm noktalarından birisi de İstanbul'un fethidir. İstanbul'un fethedilmesiyle birlikte, Fatih merkeziyetçi politikasını uygulayabilmek amacına yönelik hiçbir grubun kendisini denetim altına sokacak kadar güçlenmemesi için bir kuvvetler dengesi yaratmıştır. Bu amaçla devlet içinde Osmanlı Padişahı kadar güçlü konumda olan Çandarlı Halil Paşa'yı idam ettirdikten sonra, diğer güçlü Türkmen ailelerini de ikinci plana atmıştır. Bu dönemde, devletin her kademesinde Fatih'in emir ve arzularına mutlak surette bağlı kul asıllı kişilere görev verilmiştir. Bu kişilerden birisi de tezin konusunu oluşturan vezir-i âzam Mahmud Paşa'dır. Mahmud Paşa yaklaşık 600 yıllık Osmanlı tarihi boyunca evliya mertebesine çıkarılan tek vezir-i âzam olup hakkında bir menâkıbnâme yazılmıştır. Buna göre tezin birinci bölümünde Mahmud Paşa'nın kim olduğu ve ne gibi faaliyetlerde bulunduğu belirtildikten sonra onun dini ve edebi kişiliği üzerinde durulmuş, ve Osmanlı Devletine yaptığı hizmetler göz önünde tutularak niçin öldürülmüş olabileceği de açıklanmaya çalışılmıştır. II. Bölümde ise Mahmud Paşa hakkında yazılan mekâkıbnâmenin anlaşılabilmesi maksadıyla menâkıbnâmelerin ne zaman, nasıl ortaya çıktığı kısaca belirtildikten sonra, Mahmud Paşa menâkıbnâmesi konu bütünlüğüne göre 14 bölüme ayrılarak incelenmeye çalışılmıştır. Daha sonra menâkıbnâmenin içinde geçen bölümlerin, tarihi gerçekliklere ne ölçüde uyup uymadığım tespit etmek amacıyla menâkıbnâmenin analizi yapılmaya çalışılmış ve bu bölümde kendi arasında menâkıbnâmede geçen olayların, şahısların ve yerlerin değerlendirilmesi alt başlıkları altında 3 kısma ayrılmıştır. Bir sonraki bölümümüzde ise Mahmud Paşa Menâkıbnâmesi ile Eşrefoğlu Rumi ve Orman Baba Menâkıbnâmesi bir takım kıstaslar esas alınarak karşılaştırılmaya çalışılmış ve her üç menâkıbnâmede de Mahmud Paşa'nın yer aldığı görülmüştür. Bu karşılaştırma yapıldıktan sonra da Mahmud Paşa adına niçin menâkıbnâme yazılmış olabileceğinin sebepleri üzerindeiii durulmuş, bu sebeplerden en önemlisi olarak da Fatih'in izlediği merkeziyetçi politikanın bazı çevreler üzerindeki olumsuz etkisi ve Mahmud Paşa'nın buradaki konumu olarak gösterilmiştir. Son olarak da Mahmud Paşa'nın kült haline getirilmesi ve yaşadığımız yüzyılda onun insanlar tarafından nasıl algılandığı anlatılmaya çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
In every period of history, there existed many kinds of events that changed the destiny of the states and communities and persons who influenced the humanity. While Legends have been written in the name of these people, this kind of events have been accepted as the beginning of a new area of history. The conquest of İstanbul is accepted as the beginning of a new era by Turkish historisgrophy. Together with the capture of Istanbul, in order to implement his central administration policy, Fatih created a balance of power so that no group would effect his behaviors. For this reason, after he put to death Çandarlı Halil Pasha, who had a powerful position similar to that of the Ottoman Padishah, he undermined the power of the other strong Turkmen families. In this period, in all positions of the state, those who obeyed absolutely the rules of Fatih and who had slave origin were empoyed. One of these people is the Grand Vizier Mahmut Pasha, who was seen as a Dervish approximately through 600 years Ottoman history. Because of that, in the first section of our thesis, after explainint who Mahmut Pasha was and what kind of activities he was interested in, his religious and literary personalities have been evaluated. I have also tried to search for the reasons why he was murdered. In the second section of our thesis, we first explain shortly when and how the legends about him were created; next, the legend related to Mahmut Pasha has been studied by dividing 14 section according to its topical integrity. Later, I have tried to analize the legend with the aim of explaining if it was congruent with the historical realties; and in this part, evaluation of events, people and places mentioned in the legend was seperated into three parts. In the next part. I have tried to compare Mahmud Pasha Legend with Eşrefoğlu Rumi and Otman Baba legends with help of some criterions, and it is seen that Mahmud Pasha has a part in every three legends, too. After this comparation, the reasons of why there is a legend in the name of Mahmud Pasha were researched, and it is pointed out that the most important reason was the negative effect of Fatih' s centralist policies on some group of people, and the position of Mahmud Pasha on this subject. Finally, I have tried to explain how people made Mahmud Pasha a cult and how people perceive him in our century.