Diyarbakır'daki İslam dönemi mimarisinde süsleme
Ornamentation of Diyarbakır Islamic architecture
- Tez No: 187219
- Danışmanlar: DOÇ.DR. KADİR PEKTAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2006
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yüzüncü Yıl Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 927
Özet
7. ÖZETDiyarbakır, doğu ve batı arasında bağlantı sağlayan önemli stratejik konumu nedeniyleher dönemde önemli bir merkez niteliği taşımıştır. Anadolu'nun slam kültürüyle en erkenkarşılaşan yerlerinden biri olan kent, 7.yüzyılda başlayan bu süreçte farklı siyasi strüktürlerinhâkimiyeti altında kalmıştır. 11.yüzyılda gerçekleşen Türk hâkimiyeti ile birlikte değişik etkialanları içerisine giren Diyarbakır'da, bu etkilerin ışığı altında çeşitli görünümler sunanfiziksel bir çevre oluşturulmuştur. Bu çevre kentin sosyal, ekonomik, dini, siyasi bağlantılarınıgösterecek önemli ayrıntılara sahiptir. Süsleme bu ayrıntılar içinde başta gelmektedir.Diyarbakır'daki slam dönemi mimari süsleme anlayışı, her dönemde değişiketkenlere bağlı olarak farklı üslup gelişimleri izlemiştir. Mervani, Büyük Selçuklu, naloğlu,Nisanoğlu, Artuklu, Eyyubi, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemlerinde yoğunlaşan süslemelercami, medrese, türbe, han, saray, kale gibi değişik yapı tipleri üzerinde karşımıza çıkmaktadır.Cami, mimarinin odak noktasını teşkil eden yapı olarak en yoğun süslenen yapıkonumundadır.Bölgenin geleneksel yapı malzemesi taş (bazalt, kalker, mermer) süslemenin de anamalzemesi konumundadır. Taşa göre daha az kullanılan çini ve ahşap çoğunlukla içmekânlara yönelik kullanılmıştır. Teknikler, geleneksel uygulamaları devam ettirmekte veherhangi bir yenilik getirmemektedir.Geometrik, bitkisel, figür ve yazı olmak üzere dört grup olarak karşımıza çıkansüslemelerin yanı sıra mukarnas, kemer, silme, sütun gibi yapısal elemanlara süslemeniteliğinin kazandırıldığı örnekler de mevcuttur. Ayrıca bütün bu gruplar içinde yer almayankandil, istiridye, damla motifi gibi kullanımlara da yer verilmiştir. Bunlar içinde çoğunluğuteşkil eden geometrik ve bitkisel süslemeler sonsuzluk anlayışı, ritim, simetri gibi bazı genelilkelere uygun şekillenmiştir. Figür özellikle Büyük Selçuklu, Artuklu ve Eyyubidönemlerinde yoğunlaşmaktadır. Prototiplerinin slam öncesi Türk sanatında görüldüğüfigürler, Orta Asya'daki geleneğin ran üzerinden geçerek Anadolu'ya gelmesi nedeniylebazı biçimsel farklılıklara uğrasa da ilk örneklerle benzerliklerini büyük orandakorumuşlardır.Siyasi yapılanmalara göre ayırt etmekte güçlük çektiğimiz süslemelerde motif vekompozisyonlar ile bunları ele alış tarzında üslupsal bir süreklilik söz konusudur. Farklı siyasiyapılanmaların ortak olarak tanımladıkları kültür ortamında üretilen süslemeler -özellikleAkkoyunlu öncesinde- bugünkü coğrafi sınırlandırmalar göz ardı edilerek Suriye, Irak, OrtaAsya'yı içine alan geniş çizgiler içinde düşünüldüğü takdirde anlam kazanmaktadır.Osmanlı döneminde adını taşıdığı beylerbeyliğinin merkezi olarak bölgedeki önemlistratejik noktalardan biri olan Diyarbakır'daki Osmanlı eserleri, Güneydoğu Anadolu Bölgesiiçinde Osmanlı kimliğini en güçlü yansıtan örnekler niteliğindedir. Yapılara Osmanlıgörünümü kazandıran, motif ve kompozisyonlarından ziyade, süsleme repertuarının ele alınışbiçimidir. Buna karşın bazı ayrıntılarda gelenekselleşen Osmanlı öncesi sanat gelenekleri ileyerli özelliklerin de ağır bastığı görülmektedir.
Özet (Çeviri)
8. SUMMARYDiyarbakır as an important strategical connecting between east and west, has been animportant center all the historical periods. The city that is one of the earliest cities faced withIslam in Anatolia, beginning of this process in 7th century, survived under the differentpolitical structures. Under the Turkish rule in 11th century, Diyarbakır affected by thedifferent political orbits, under the light of this influences, submits a physical environment bythe different views. This environment has the details that show social, economic, religious andpolitical bonds. Ornamentation is the first subject between these details.Architectural ornamentation understanding of Diyarbakır in Islamic era, in differenttimes, due to the varied factors, pursued different style of evolution. The ornamentations thatconcentrated in the Mervanid, Great Saljukid, nalid, Nisanid, Artukid, Ayyubid, Akkoyunluand Ottoman periods we confrontate them in different build types in the mosques, madrasas,tombs, caravanserais and palaces. Mosque as the heart of architecture is the most decoratedstructure.The stone (basalt, limestone, marble) as traditional building material of the region isthe main material of the decoration too. Tile and wood used lesser than stone and installed atinner space. Traditional practices go on and did not bring any new changes.Not only the geometrical, floral, figure and inscriptions but also there are somestructural elements like stalactites, arch, molding, columns that gives ornamental features.Except these groups, candle, clam, drop motif are used for decoration. In this group,geometrical and floral ornamentation that consist the majority formed properly to eternityidea, rhythm and symmetry. Figure accrues especially in Great Saljukid, Artukid and Ayyubidperiods. Figures that their prototypes in Pre-Islamic Turkish Art, because of destination ofCentral Asian tradition by the way Iran to Anatolia some formal changes protected alikenesswith the first samples. There is a stylistic enduring in the ornamentation that it is difficult toclassify according to their political periods. Ornaments that practiced in common culturalmedia by different political structures -in particular Pre-Akkoyunlu- blinking existentpolitical boundaries, when we think including Syria, Iraq and Central Asia it is meaningful.Diyarbakır as the center of same named Grand Seigneurity in Ottoman period it wasone of the important strategical points of the region. Historical monuments belong to Ottomanperiod in this city are the most magnificent structures of this era of South East AnatolianRegion. The style of ornamentation repertoire that gives to buildings Ottoman aspect isafortiori than the motif and compositions. But in some details, traditional Pre-Ottoman artcustoms and local characters are effective.
Benzer Tezler
- Güneydoğu Anadolu'daki İslam mimarisinde renkli taşın süsleme amaçlı kullanımı
The use of polichrome stone as ornament in İslamic architecture in Southeastern Anatolia
MESUT GÜL
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Sanat TarihiYüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜLSEN BAŞ
- Diyarbakır Şeyh Safa (İparlı) Camii yapı topluluğu
Diyarbakir Sheikh Safa (İparli) Mosque collection
SONGÜL BAROTCU
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Sanat TarihiHacettepe ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NERMİN ŞAMAN DOĞAN
- Diyarbakır'daki Hristiyan mimarisinde Türk-İslam etkili süslemeler
In Christian religious architecture in Diyarbakır Turkish-Islamic decorations
VEYSEL OĞUL
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Sanat TarihiVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLSEN BAŞ
- Diyarbakır Arkeoloji Müzesi'ndeki İslam dönemi taş eserleri
Islamic stone works from in Diyarbakır Archeology Museum
SAİM ÇİFTÇİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Sanat TarihiYüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜLSEN BAŞ
- Seyahatnamelere göre Diyarbakır'ın Osmanlı Dönemi mimari dokusu üzerine bir değerlendirme
An evaluation on Diyarbakır's architectural structure in Ottoman Period according to Travel Books
NURSEL KARACA
Doktora
Türkçe
2010
Sanat TarihiYüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MEHMET TOP