Merzifon'da Türk devri mimari eserleri
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 191794
- Danışmanlar: DOÇ.DR. MEHMET TUNÇEL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2005
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 555
Özet
523ÖZETMerzifon, Orta Karadeniz'in iç kesiminde, Orta Anadolu ile KaradenizBölgesi arasında geçit veren büyük bir ovada yer almaktadır.Tarihi eserler bakımından zenginliklerle dolu önemli bir yerleşimmerkezi konumundaki Merzifon'da, inşa edilmiş binaların çoğunluğu Osmanlıdönemine aittir ve bu mimarû varlıklardan büyük bir kısmının Sanat Tarihiaçısından şimdiye kadar yeterince incelenip tanıtılmadığı görülmektedir. Böylebir boşluğu gidermek amacıyla, Merzifon'da Türk Devri Mimarû Eserleri başlıklıbu araştırmaya yönelerek, öncelikle daha önceki yayınlar ve arşiv belgelerindekayıtlı bilgilerin derlenmesi ardından, şehir merkezindeki mevcut binalarıbizzat inceleyip, rölöve çizimleri ve fotoğraflarla belgelemek suretiyle tespitişlemlerini tamamladıktan sonra, sistematik katalog düzeni içinde her birininayrıntılı tanıtımını ve ayrı bir bölüm halinde bütün eserlerin karşılaştırma vedeğerlendirmelerini yaparak, Türk Sanatı Tarihi gelişim çizgisindeki yerlerinibelirlemeye çalıştık.Araştırmamızda, Merzifon'un mimarû varlıkları zengin bir şehirdokusuna sahip bulunduğu, halen ayakta kaldığı tespit edilebilen cami,mescid, medrese, türbe, han, bedesten, hamam, darülkurra, saat kulesi,şadırvan ve çeşme olmak üzere toplam 57 adet eser ile açıkçaanlaşılmaktadır ve bunların tamamı bu çalışmamız kapsamına alınmıştır.Kronolojik bakımdan mevcut binalar, 14. yüzyıl sonlarından 20. yüzyılakadar geniş bir zaman dilimine aittir ve çoğu müstakil inşa edilmekle birlikte,az sayıdaki bazıları Taceddin İbrahim Paşa, Sofular, Kara Mustafa Paşakülliyeleri dahilinde yer aldığı gibi, anılan bu tesislerin üçü de kendidönemlerinin genel karakteristiklerini yansıtır.524Merzifon'daki Türk Mimarû eserlerinden camiler, kârgûr kubbe ve ahşapçatı olmak üzere örtü sistemi bakımından ikiye ayrılmaktadır. Kubbe ile örtülübinalar arasında Taceddin İbrahim Paşa Camii doğu-batı; Kara Mustafa PaşaCamii ise kuzey-güney yönünde mekânı genişletme çabasını yansıtmaları ileahşap çatılı eserlerden Sultan II. Murad Camii'nde bazilikal plân; Çay Camii,Hacı Hasan Camii, Eyüp Çelebi Camii ve Hanife Hatun Camii ise tavandüzenlemeleri ile dikkat çekici özelliklere sahiptir.Çelebi Sultan Mehmed Medresesi, dört eyvanlı, revaklı açık avlusu ilebu yapı türünün istisnai temsilcilerinden biridir ve giriş mekânı üzerinde geçdönem ilavesi olarak yükselen saat kulesi de ayrı bir değer katmaktadır.Türbeler, kare ve altıgen plânla veya baldaken tarzında yapılarakkubbeyle örtülmekle beraber, Piri Baba Türbesi'nin bir giriş revakı da vardır.Ticaret binaları Taş Han ve Bedesten, inşa dönemlerinin mimarûkarakteristiklerini sergileme yanı sıra, hanın kısmen üç katlı inşası ile ahırmekânının yerleştirilmesi ve ayrıca belirgin hela, banyo hacimleri düzenlenişiitibariyle bu tür yapıların 17. yüzyıl içindeki gelişmesini aktarmaktadır.Hamamlar, sıcaklığı örten merkezi kubbe akslarına haçvari yerleşmişdört eyvan, köşe hücreleri ve öteki mekânlarla donatılmış plân şemaları ile sıkrastladığımız bir çerçevede inşa edilmekle birlikte, bir tanesi sadece iki halvetboyunca paralel uzanan, ortası kubbe iki yanı karşılıklı birer eyvandan ibaretenine sıcaklık tertibiyle çifte hamam olarak yapılmıştır.Merzifon'daki Türk Mimarû eserlerinin inşasında malzeme, genellikle taşve tuğladır; bazen alternatif sıralar halinde beraberce kullanılmıştır. Örtüsistemi bakımından ahşap çatı yanı sıra, kubbe ve aynalı, çapraz veya beşikformunda olmak üzere tonoz çeşitleri de görülmektedir.525Süslemeler, bazı binaların ahşap kapı kanatları, minber ve alçımalzemeli mihrapların bünyesi ile sınırlı kalmakta veya kalemişi nakışlarhalinde öteki yüzeylere de yayıldığı görülebilmektedir. Bunlar arasında KaraMustafa Paşa Camii şadırvan kubbesi iç sathına fevkalade bir kompozisyonlaçepeçevre dolanarak işlenmiş tasvirler, bilhassa sanatkârı Zileli Emin adınıveren kaydı da taşımasıyla Türk resim sanatı tarihinde nadir bir yere sahiptir.Merzifon'daki Türk Devri Mimarû Eserleri'ne yönelik bu araştırmamızla,konumuz kapsamındaki binalardan bir kısmının deprem, yangın gibi afetlerletamamen ortadan kalktığı, günümüze sağlam gelebilmiş bir kısmının da aynısebeplerden başka, ne yazık ki bilinçsiz onarımlar başta olmak üzere, insaneliyle yapılan tahribat ve ihmal izleri taşımalarından dolayı asıl vasıflarınıkaybettikleri ortaya çıkmaktadır. Çoğunlukla bakımsız vaziyette kendi hallerinebırakıldıkları anlaşılan bu eserler hakkında, arşiv bilgilerinin derlenmesi,günümüze ait durumlarının belgelenmesi, topluca kataloglanarak tanıtılmasıve sanat tarihi değerlerinin belirlenmesi şeklinde ana hatlarınısıralayabileceğimiz çalışmamız, esasen bilimsel kıstaslarla sürdürdüğümüz biraraştırma ve inceleme ürünü oluşturmak maksadıyla hazırlanmıştır. Ama aynızamanda bir daha tekrar yerine konulamayacak çeşitli niteliklere sahipMerzifon'daki Türk Mimarûsi'nin mümkün mertebe en iyi şekilde korunması,onarılması ve gelecek kuşaklara aktarılarak sonsuza kadar yaşatılmasına dakatkı sağlayacağına inanıyoruz.
Özet (Çeviri)
526SUMMARYMerzifon is located in the Central Black Sea set in a plain thatconstitutes a route between Black Sea and Central Anatolia.Most of the buildings in Merzifon, which is an important settlement fullof ancient artefacts, are from Ottoman Period, and it is seen that great part ofthese architectural properties are not sufficiently studied and presented interms of History of Art. In order to fill this gap, we inclined towards this studynamed Architectural Artefacts of Turkish Period in Merzifon; initially collectingthe information from previous publications and archive documents and thenpersonally examining the existing buildings at the city centre, and completingthe process of establishing them by measured-drawing and photographdocumentation, followed by the detailed identification of each, and comparisonand evaluation of all artefacts as a separate section within a systematiccatalogue system, we tried to determine their place on the course of thedevelopment of the Turkish Art.During our study, it is clearly understood through surviving total 57monuments that Merzifon has a civic tissue rich in architectural properties;and all of them consisting of mosques, masjids, madrasahs, tombs, inns,bazaars, baths, the Quran teaching schools, clock towers, fountains areincluded in our study.Chronologically, the existing structures belong to a wide time span fromthe end of the 14th century to the 20th century; although most of them areconstructed detached, few of the take place within the complexes of Taceddinİbrahim Pasha, Sofular, Kara Mustafa Pasha; these three above-mentioned527establishments, which have a wide extent, reflect the general characteristicsof their time.As regards the Turkish architectural monuments in Merzifon, themosques are divided into two groups according to their roof system, namelydomes built of stone or brick and wooden roofs. Among the dome coveredbuildings, Taceddin İbrahim Pasha Mosque and Kara Mustafa Pasha Mosquedraw attention with the efforts of expanding the space on east-west and onnorth-south axes respectively; about the monuments with wooden roofs,basilical plan of Sultan Murad II Mosque, ceiling arrangements of ÇayMosque, Hacı Hasan Mosque, Eyüp Çelebi Mosque, and Hanife HatunMosque have remarkable characteristics.Çelebi Sultan Mehmed Madrasah is an exceptional example for thisstructure type with its four iwans and colonnaded open court, and the clocktower rising over the entrance space which is an annex of a later period alsoadds more value.Though the tombs are made with square and hexagonal plan or inbaldachin style, and they are covered with domes, Piri Baba tomb has anentrance colonnade.In addition to commercial buildings, Taş Han and Bedesten,demonstrating the architectural characteristics of their building period, thepartly three-storey construction of the inn and the placing of the stable placeand concerning the evident arrangement latrine and bath volumes carry thedevelopment of such buildings in the 17th century.Although the baths are built within a common framework with fouriwans cruciformly placed on the axes of the central dome that covers the528caldarium, the corner niches, and plan schemes ornamented with otherspaces, only one of them is constructed as a double bath with a breadthwise,central domed caldarium arrangement lying parallel along the two cubicles,composed of an iwan on each side.The materials used in the construction of the Merzifon architecturalartefacts are usually stone and brick; they are sometimes used together inalternating rows. As for the roof system, vault types such as dome andcloistered, groin or barrel vault forms are seen in addition to the wooden roof.Ornamentation is sometimes limited to the wooden portal wings, theminbars, and the structure of the mihrabs with plaster material of somebuildings, or sometimes it is seen that they spread to other surfaces in theform of engraved embroideries. Among these, the depictions made all aroundthe interior surface of the dome of Kara Mustafa Pasha Mosque?s fountain hasa unique place in the Turkish History of Art especially with the record carryingthe artist?s name, Zileli Emin.With our research regarding the Turkish Period architecturalmonuments in Merzifon it is discovered that some of the structures within thescope of our matter are completely collapsed due to disasters such asearthquake and fire; and a part of the surviving buildings lost their originalcharacteristics due to human caused destruction and negligence, mainlyunconscious restorations in addition to the above mentioned same reasons.Our study of which its mainline can be listed as collecting archive information,documenting current situation, totally cataloguing and presenting, anddetermining the value in terms of History of Art of these artefacts that are leftto their fate in a poor condition, is fundamentally prepared with the aim of529forming a product of research and work carried on the basis of scientificcriteria. However, at the same time we believe that it will contribute to the bestpossible conservation, restoration, and transfer of the Turkish Architecture inMerzifon with many irreplaceable characteristics to the future generations andkeep them alive forever.
Benzer Tezler
- Merzifon'un ahşap tavanlı camilerindeki kalem işi tezyinat
The painting decoration in the mosques with wooden ceiling of Merzifon
SEMA NUR KÖKVER
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinHitit Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CANDAN NEMLİOĞLU
- Merzifon'da Osmanlı'dan Cumhuriyet dönemine intikal eden Müslüman ve Gayrimüslim eserleri
Muslim and non-Muslim artifacts from the Ottoman Empire tothe Republican period in Merzifon
MÜSLÜM BÖREK
- İsmail Hami Danişmend'in Milliyet Gazetesi yazıları (1950-1960)
İsmail Hami Danişmend of writing in Milliyet Newspaper
MEHMET ÖNDER DURAN
- İsmail Hâmi Danişmend, eserleri ve tarihçiliği
İsmail Hâmi Danişmend, works and historian identity
ESMA KOÇ ÇAVİŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
TarihHitit Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ NADİR KARAKUŞ
- Merzifonlu İbrâhîm Cûdî Dîvânı (inceleme-metin-sözlük) [43b-87b]
Başlık çevirisi yok
ZEYNEP ADIYAHŞİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Türk Dili ve EdebiyatıOndokuz Mayıs ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YAVUZ BAYRAM