Azerbaycan'daki İslami Dönem yapılarında süsleme
Decoration of the İslamic Period monuments in Azerbaijan
- Tez No: 221645
- Danışmanlar: PROF. DR. İNCİ KUYULU ERSOY, DOÇ. DR. YÜKSEL SAYAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2007
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 585
Özet
Anadolu ile Kafkas dagları arasında köprü olan Azerbaycan daglık bir bölgedir. Azerbaycan; doguda Hazar Denizi, kuzeyde Rusya Federasyonu ve Gürcistan, batıda Ermenistan, güneyde de İran ile komsudur. Yüzölçümü 86. 800 km2, baskenti Bakü'dür. Nüfusun %80-85'i Müslümandır. Bunların büyük çogunlugunu Azeri Türkleri teskil ederken, geri kalan halk Gürcü, Rus, Fars, Ermeni ve Lezgiler'den meydana gelmektedir. Azerbaycan topraklarında, XI. yüzyıldan XIX. yüzyıl sonuna kadar insa edilmis pek çok mimari eser yer almaktadır. Günümüze kadar ulasabilen bu yapılar, Azerbaycan mimarlık gelenegini, dolayısı ile de süslemelerini tanıtan önemli birer kaynak durumundadır. Azerbaycan mimarisi hakkında ilk bilgiler tarihi kaynaklardan elde edilmektedir. Özellikle X - XI. yüzyıl Arap tarihçi ve cografyacılarının bu konudaki notları çok önemlidir. Ülkedeki arkeolojik çalısmalar ilk olarak 1920'lerde baslatılmıstır. Bunu 1930-1940 arasındaki arkeolojik çalısmalar takip etmistir Azerbaycan mimarlıgı konusunda yürütülen asıl sistemli arastırmalar ise II. Dünya Savası'ndan (1945) sonraki dönemlere rastlamaktadır. XI-XIX. yüzyıllarda, Azerbaycan'da mimari süslemenin baslıca malzemesi; tugla, tas, çini, boya, alçı ve ahsap olmustur. Bunlar arasında tugla, tas, çini ve boya, örnekleri, hem motif hem de malzeme bakımından sayıca daha zengindir. Alçı ve ahsapla yapılan örnekler ise daha azdır. Bu durumun baslıca sebebi, bahsi geçen malzemelerin fiziksel özelliklerinin dıs etkenlere karsı dayanıksız olmasıdır. Azerbaycan mimarlıgında süsleme önemli bir yer tutmaktadır. Kimi yapılar süslemesiz ve sade olmalarına karsın bazılarının duvar, sütun, kemer, taçkapı, minare, pencere, üst örtü, mihrap, minber gibi unsurları farklı form ve kompozisyonlara sahip motiflerle süslenmistir. Malzemenin fiziksel özellikleri, genelde motifin olusturulmasında da belirleyici bir rol oynamıstır. Azerbaycan mimarisini süsleyen konuları; geometrik örnekler, bitkisel örnekler, figürlü ve sembolik örnekler (insan, hayvan ve fantastik yaratık) ve yazı örnekleri (bütün dekoratif yazı türleri) olmak üzere bes ana baslık altında toplanmak mümkündür. Yapılar süslenirken, konuların bir veya birkaçının beraberce bazen de hepsinin birlikte kullanıldıgı görülmektedir. Türk süsleme tarihinde önemli bir rol oynayan Azerbaycan'da, süslemeler daha çok geleneksel kaidelere baglı kalınarak yapılmıstır. Azerbaycanlı ustalar, çok az yapıyı süslemesiz bırakmıslardır. Kullandıkları motifler arasında insan, hayvan ve fantastik yaratıklardan olusan figürlü örnekler ile palmet, rumî ve hayat agacı gibi bitkisel desenler köken olarak Orta Asya sanat çevresi ile iliskilendirilirken, düz ve kırık hatlar, balıksırtı motifler ve çesitli (kare, dikdörtgen, üçgen vs.) geometrik sekiller ise yerel kültüre baglanmaktadır. Bir merkezden çıkarak çevreye dogru yayılan geometrik düzenlemeler, kıvrım dallarla birbirine baglanan çiçek ve yapraklardan olusan bitkisel motifler ile önemli sahısların isimlerinin de yer aldıgı dini içerikli metinler ise daha çok İslâm kültürüne dayandırılmaktadır. Sonuç olarak, eldeki mevcut örnekler Azerbaycan mimari süslemesinin kökleri ve gelisimi hakkındaki görüslerimizi genisletmektedir. Tüm bunlar, Azerbaycan'da güçlü bir süslemecilik anlayısının oldugunu, Azerbaycan'ın Türk süsleme sanatının gelismesine katkıda bulunan önemli merkezlerden biri haline geldigini açıkça göstermektedir.
Özet (Çeviri)
Azerbaijan, the bridge between Anatolia and the Caucas mountains, is a mountanious area. Azerbaijan is neighbour with the Caspian sea at the east, Russia Federation ve Georgia at the north, Armenia at the west and Iran at the south. Her capital city is Baku and her area is 86.800 kilometer square. % 80-85 of her population is muslim. Most of them are Azerbaijani Turks and rest of them are composed of Georgians, Russians, Persians, Armenians and Lezgis. There are a lot of architectural work of arts, constructed from the eleventh century to the end of the nineteenth century on the lands of Azerbaijan. Each of these work of arts, which have come today, are important sources about the architecting tradition and also indirectly for introducing the decorations. The first informations about the Azerbaijan architectury have been gotten from the historical sources. Especially, the notes of the Arabian historians and geographers, lived in the tenth and the eleventh centuries, about this topic are very important. The archeological studies have been started in 1920?s for the first time. The archeological studies in 1930-1940 have followed these studies. The real sistematical researchs about the Azerbaijan architectury are after the period of Second World War (1945). Between the eleventh and nineteenth centuries, the main materials of the architectural decoration in Azerbaijan were brick, stone, tile, dye, plaster and wooden. The examples of brick, stone, tile and dye are rich in number both from the point of motif and material among these. The examples made from plaster and wooden are lesser. The main reason of this fact is the weakness of the physical pecularities of the materials at issue, to the exterior factors. Decoration has an important place in the Azerbaijan architectury. Some of the monuments are simple and don?t have any decoration. In spite of this, some of the components of the monuments like wall, column, belt, crowndoor, minaret, window, upper cover, mihrab, minber have been decorated with the motifs, formed of different shapes and compositions. The physical pecularities of the materials usually have played a diagnostic role in the formation of the motif. It is possible to gather the decoration subjects of Azerbaijan architectury on five main titles as geometrical examples, vegetal examples, symbolic examples and the examples with figures (human, animal and fantastic creature). While decorating the monuments, it is seen that one or several of the subjects have been used sometimes together, sometimes with all. Decorations have been made mostly according to the traditional rules in Azerbaijan, which played important role in the history of Turkish decoration. Masters in Azerbaijan have remained very few monuments without decoration. While the motifs of figurative examples forming from human, animal, fantastic creatures and the vegetal designs like palmet, rumî, hayat agacı are being related to Central Asia art surrounding; flat and broken lines, camber motifs and various geometrical shapes (square, rectangle, triangle, etc.) are been linked to local culture. Geometrical arrangements, departing from the centre and spreading to the periphery; vegetal motifs, forming from flowers and leaves, bound with curl branches and the religious texts including the names of important individuals are mostly being relied on the Islamic culture. As a conclusion, the present examples have widened our opinions about the origins and the progress of the Azerbaijan architectury decoration. All of these clearly indicated that there is a strong decorating comprehension in Azerbaijan and Azerbaijan is one of the important centres, contributing to the progress of Turkish decorating art.
Benzer Tezler
- 12 - 16. yüzyıl Nahçivan türbeleri
Başlık çevirisi yok
TURGAY YAZAR
Yüksek Lisans
Türkçe
1994
Sanat TarihiHacettepe ÜniversitesiArkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BEYHAN KARAMAĞARALI
- Bursa, Edirne ve İstanbul'daki Erken Osmanlı dönemi Mihrabiyeli mezar taşları
Early Ottoman period in Bursa, Edirne and Istanbul Mihrabiye tomb stones
MUHAMMED SEFA BALKİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Sanat TarihiVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET TOP
- Sovyet dönemine kadar Birleşik Azerbaycan sorunu
Problem of united Azerbaijan Till Soviet period
ANAR ŞİRİNOV
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
DinAnkara Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SEYFETTİN ERŞAHİN
- Abbasilerin ikinci döneminde siyasi ve kültürel alanda Türkler
Turks in the political and culturel areas in the second Abbasid period
MEHMET EMİN ŞEN
Doktora
Türkçe
2008
TarihSelçuk Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMET KAYAOĞLU