Türkçe bildiri tümcelerinde yüklemin yapılanışı: Belirtiler ve anlamları
The predicate structure of Turkish declarative clauses: Markers and their meanings
- Tez No: 250185
- Danışmanlar: DOÇ. DR. LEYLA UZUN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2008
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Dilbilim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 208
Özet
Bu çalışmanın inceleme konusu Türkçe zeminli bildiri tümcelerinde yüklemin yapılanışı, yani TAM olarak bilinen Zaman, Görünüş ve Kiplik ulamlarının belirtileri ve anlamlarıdır. Eylemcil yüklem, sıfat-eylem öbeği ve zeminlendirme öbeği olarak ikiye ayrılmıştır. Geleneksel dilbilgisi kitaplarında Zaman, ve çağdaş dilbilim çalışmalarında en az bazıları hem Zaman hem de Görünüş ulam belirtileri olarak görülen -di/miş/-er/-iyor gibi belirtileri (Dilbilgisel) Görünüş ulamına sınıflandırdık. Başka deyişle, bu belirtiler eylem üzerine gelerek eylemin zeminsiz biçimi olan sıfat-eylem oluşturur.Smith (1997)'de ortaya atılan İki Bileşenli Görünüş kuramını temel alarak sıfat-eylemin bu iki bileşenini, Anlamsal Görünüş ve Dilbilgisel Görünüş başlıkları altında ayrı ayrı inceledik.Yüklemin zeminlendirme öbeğine ilişkin olarak, dağılım ve değiştirim yöntemine başvurarak bunun; koşaç i-`in çekimli biçimi, şahıs belirtileri ve kiplik belirtileri olmak üzere üçe ayırdık. Taylor (1995, 2002)'ye dayanarak öznedeki yalın durumun zeminlendirme öbeğiyle birlikte zeminli tümcenin biçim-sözdizimsel belirtisi olduğu görüşünü savunduk ve özellikle geçmiş zaman belirtisi idi'nin anlamlarını inceledik.Öte yandan, sözlüksel anlam taşıyıp taşımadığına göre (yardımcı) eylem ol-`ı ol-1 ve ol-0 olarak ikiye ayrıştırtık. Görünüş ve Zaman ulamlarının kalın çizgilerle ayrıştığına dair varsayım uyarınca ?miş ol-1, -(A/I)r ol-1 gibi dolaylamalı yapıları dilbilgisel görünüşün tekrarlanması olarak görerek bu çerçevede anlamlarını yorumlamaya çalıştık. Dilbilgiselleşme kuramındaki ?yeniden çözümleme? kuralına dayanarak da ol0malı, ol0abilir ve ol0acak gibi yapıların parçalanamaz birer belirti olduğu ve sözlüksel anlam taşımayan i-`in işlevsel bakımdan bıraktığı boşluğu doldurduğu görüşünü savunmaya çalıştık.Bu çalışmada kulanılan örneklerin çoğu 5 milyon kelimelik Türkçe bütünceden alınmıştır. Tezin sonucu, yüklem yapılanışının bir ek çok işlev/ulam yerine bir ek bir işlev/ulam anlayışıyla yorumlanmasının mümkün ve daha uygun olduğudur.
Özet (Çeviri)
The aim of this paper is to investigate the predicate construction of Turkish declarative clauses, or more specifically, the Tense-Aspect-Modality (known as TAM in the literature) markers and their meanings.A predicate construction, especially a verbal predicate construction, is divided into two parts in this study: the participle and the grounding constellation.Markers like ?di, -miş, -(A/I)r and ?(I)yor etc., usually ascribed exclusively to the category of Tense in traditional grammars or, at least in some cases seen as both Tense and Aspect markers, are taken in this study as markers of (Viewpoint) Aspect solely. In other words, verb stems with these markers attached are actually participles, which means they are non-finite verb forms.Verb stems and aspect markers are investigated respectively as situation and viewpoint aspects according to Smith?s two-component aspect theory.Grounding structure of the predicate can be clearly observed in three parts, including inflected forms of copula i-, agreement and modality markers. In accordance with Taylor (1995, 2002), this structure, together with the subject in its nominative case are defined as the marker of grounded clauses. Particularly, the meaning of past tense marker ?idi is pharaphrased.Additionally, the auxiliary verb ol- is classified as ol-1 and ol-0 on the ground of whether it carries lexical content. Periphrastic structures such as -miş ol-1 ? -(A/I)r ol-1 are paraphrased as the recurrence of grammatical aspect structures. According to the view of re-analysis of grammaticalization theory, such forms as ol0malı, ol0abilir, ol0acak etc. are re-analyzed and considered as a whole which supplement the semantically empty copula i-.The exemples of this paper mainly come from a 5 million-word Turkish corpus. The basic conclusion of this paper is: grammatical categories concerned with the predicates of Turkish grounded declarative clauses could be, and are supposed to be explained in the principle of ?one marker, one category? rather than ?one marker, more categories?.
Benzer Tezler
- Türk öğrenciler için Korece sesletim öğretim yöntemleri
Teaching methods of Korean pronunciation for Turkish learners
MERVE KAHRIMAN ÖZDEMİR
Doktora
Türkçe
2023
Doğu Dilleri ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SIRRI GÖKSEL TÜRKÖZÜ
- Türk işaret dilinde soru: Kaş hareketlerinin dilsel çözümlemesi
Question in Turkish sign language: Linguistic analysis of eyebrows
BAHTİYAR MAKAROĞLU
- Tutuk afazi tanısı konmuş bireylerde ezgi görünümleri
Individuals who have been diagnosed with broca's aphasia in spoken language production process and its analysis
HATİCE EKSİNER
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Kulak Burun ve BoğazAnkara ÜniversitesiKulak Burun Boğaz Hastalıkları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜRSEL DURSUN
DR. ÖĞR. ÜYESİ İPEK PINAR UZUN
- Çeviri sorunu olarak niteleme ilgeçleri
Modal particles as translations problem
ÖZCAN ERİŞEK
Doktora
Türkçe
1998
Alman Dili ve EdebiyatıMersin ÜniversitesiAlman Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. VURAL ÜLKÜ
- Ağız sağlığına ilişkin bireysel kanının klinik standartlara göre değerlendirilmesi
Evaluation of self-reported oral health to clinically determined standarts
BENGİSU GERGİN