Türkiye Türkçesi fiillerinde isteme göre anlam değişiklikleri
Changes of meaning according to valency in Turkiye Turkish verbs
- Tez No: 300501
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. ÖZEN YAYLAGÜL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2011
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ondokuz Mayıs Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 591
Özet
Bu çalışmada, Türkiye Türkçesi fiillerinin istem potansiyeli ve istem değişiklikleri ele alınmıştır. Fiiller, farklı istem potansiyellerine sahiptir; ancak fiillerin mutlak, değişmeyen tek bir istem potansiyeli ve yapısı yoktur. Fiillerin istemi temel olarak iki durumda değişiklik gösterir. Fiillerin istemi ya çatı kategorisine ya da sözlüksel anlama bağlı olarak değişiklik gösterir. Türkiye Türkçesinde fiillerin önemli bir kısmı çok anlamlıdır. Türkiye Türkçesinde fiillerin anlam değiştirmesi ya da çok anlamlılık kazanmasının nedenlerinden biri de onların istemi ve istem potansiyelindeki değişikliklerdir. Bu çalışmada, Türkiye Türkçesi fiillerinin farklı düzeylerde gerçekleşen istem potansiyellerini tespit etmek ve istem potansiyelindeki değişikliklere bağlı gerçekleşen anlam değişikliklerini ortaya koymak amaçlanmıştır.Çok anlamlı fiillerin seçiminde Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü (Göz, 2003) dikkate alınmıştır. Bu sözlükte yer alan sıklık derecesi yüksek 534 çok anlamlı fiil ele alınmış ve istem özellikleri açısından incelenmiştir. Fiillerin istem potansiyeli Türkçe Sözlük (2005)'teki sözlüksel anlamları yardımıyla belirlenmiş ve örneklendirilmiştir. Fiillerin istem potansiyeli mantıksal, söz dizimsel ve semantik olmak üzere üç düzeyde incelenmiştir. Fiillerin çeşitli anlamlarına özgü istem yapıları farklı istem çerçevelerinde betimlenmiştir. Çok anlamlı fiillerin değişen istem yapıları, ?bir anlam için bir istem çerçevesi? ilkesine göre düzenlenmiştir. Bir fiilin sahip olduğu farklı istem çerçeveleri, onun farklı anlamlarının olduğunu ve isteme göre anlam değişikliğine uğradığını gösterir. İstem çerçevelerine bakarak bir fiilin hangi istem durumunda hangi anlamsal değişiklikleri gösterdiği tespit edilebilir. Türkçede fiillerin istem sayısına, tamlayıcı sınıfına, morfolojik ve semantik istemine göre anlam değişikliklerine uğradığı görülür. Çok anlamlı fiiller, farklı fiil sınıflarında yer alabilir. Bu çalışmada, Türkiye Türkçesindeki çok anlamlı fiillerin yer aldığı mantıksal, semantik ve söz dizimsel fiil sınıfları belirlenmiştir. Böylece Türkçenin muhtemel temel cümle yapıları ve semantik yapıları da ortaya koyulmuştur.
Özet (Çeviri)
In this monograph, valency potantiel and valency changes of Turkiye Turkish verbs have been investigated. Verbs have different valency potantiels. However verbs have not rigid, unchangeable, a single valency structure. Verbal valency changes in two conditions fundamentally. Verbal valency changes either dependent on category of voice or dependent on lexical meaning. An important portion of Turkiye Turkish verbs are polysemous. The one of the reasons of verbs to change the meaning or polysemy to take in Turkiye Turkish is also their valency and the changes in their valency potantiel. In this monograph, it has been purposed to establish valency potantiel of Turkiye Turkish verbs carrying out in defferent levels and to determine the changes of meaning carrying out dependent on the changes in valency potantiel of verb.In the selecting of verbs, Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü (Göz, 2003) has been taken into consideration. In this lexicon, the 534 polysemous verbs which have high frequency degree have been considered and have been examined in terms of their valency characteristics. Verbal valency potantiel has been determined by means of their lexical meanings in Türkçe Sözlük (2005) and has been illustrated. Verbal valency potantiel has been described in three levels as logical, syntactic and semantic. Valency structures peculiar to various verb meanings have been described in different valency frames. Changing valency structures of polysemous verbs have been exhibited according to one meaning - one valency frame principle. A verb that has different valency frames demonstrate that it has different meanings and is exposed to change of meaning according to valency. Looking at valency frames, it can be determined that in which valency condition, which semantic changes are indicated. In Turkish, it has been seen that verbs are exposed to changes of meaning according to quantitative valency, complement class, morphological and semantic valency. Polysemous verbs can be found in different verb classes. In this monograph, logical, semantic and syntactic verb classes which polysemous verbs of Turkiye Turkish exist have been determined. Thus, likely main sentence structures and semantic structures of Turkiye Turkish have also been presented.
Benzer Tezler
- Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait satır arası ilk Kur'an tercümesinde fiillerin istem analizi
Analysis of verbs in the first interlined Qur'an translation of the Ancient Anatolian Turkish period
PEMBE BİLGİÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimAmasya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. KÜRŞAT EFE
- Kazak Türkçesinde fiilin istemi: Valenz
Valence in the Kazakh Turkish: Valence
CÜNEYT ÇETİNKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
DilbilimCelal Bayar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. FERHAT KARABULUT
- Kazak Türkçesiyle Türkiye Türkçesi'nde fiiller, zarf ve isim fiillerinin karşılaştırılması
Başlık çevirisi yok
AMANJOL KALIEV
- Türkmen Türkçesinde istem (Valenz)
Valenz in turkmen language
HİLAL UZUNBOY
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Türk Dili ve EdebiyatıFatih ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
PROF. DR. MEHMET KARA
- Gagauz Türkçesinde istem
Valency in Gagauz Turkish
TUBA ARI ÖZDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıCelal Bayar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FERHAT KARABULUT