Kırgızların Türkistan Hanlıkları ile ilişkileri: XV-XIX. yy. arası
The relations between Kyrgyz and Khanates of Turkestan: XV-XIX. centuries
- Tez No: 330897
- Danışmanlar: PROF. DR. ÜÇLER BULDUK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2013
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Genel Türk Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 327
Özet
En eski Türk kavimlerinden biri olan Kırgızlar, milattan önceki devirlere dayanan menşei ile uzun bir geçmişe sahiptir. Bundan dolayı da Kırgızların Türkistan?ın siyasi ve sosyal hayatının dışında kalması hiç de mümkün değildir. Bunun kanıtını da Türkistan Hanlıklarının (çoğunlukla Hokand, Kaşkar Hanlıkları ve Sibir?de kendi oluşturdukları küçük hanlıklar) oluşumundan yıkılışına kadarki olaylarda geniş biçimde görmekteyiz. Türkistan?daki Özbek Hanlığı?nın oluştuğu devirde Kırgızlar, pek çok savaşta ve siyasi olayda boy göstermişlerdir. XVI. asrın başlarında Ala-Dağbölgesindeki Kırgızları Muhammed Kırgız ismindeki Kırgız lider yönetmiştir. Bu tarihlerde Kırgızlar, günümüzdeki Kırgızistan?ın bütün bölgelerine hakim olup, Özbekistan, Tacikistan ve Doğu Türkistan?ın bazı sınır bölgelerinde yaşıyorlardı. Özellikle de Yenisey?de bulunup, önemli faaliyetlerde bulunmuşlardır. XVIII. asırda tarih sahnesindeki Tanrı-Dağı Kırgızları oldukça yoğun siyasi faaliyetlerde bulunmuşlardır. Özellikle tarih sahnesine çıkan Jungar hanlığıyla aralarında oldukça kanlı mücadeleler yaşanmıştır. Jungar Hanlığı?nın başarılı lideri Galdan-Boşoktu?nun liderliği zamanında Tanrı-Dağ Kırgızlarına karşı Oyrotların saldırıları 1683-1685 yıllarında yoğunluk kazanmıştı. Jungar (Kalmak) Hanlığı?nın ağır saldırıları ve uyguladıkları mezalim Çüy, Isık Göl, Narın ve Talas?da yaşayan Kırgız kabilelerinin çoğunluğunun Fergana bölgesine göç etmelerine sebep olmuştur. Bu da, Kırgızların Fergana bölgesindeki sayılarının çoğalmasını, dolayısıyla da tesirlerinin artmasını beraberinde getirmiştir. Kırgızlar bu bölgede komşularıyla sosyal ve siyasi bağlantılarını güçlendirmişlerdir. Örneğin Kırgız lider Akbotobeg?in (Akboto Beğ) bu bölgelerdeki sosyal-siyasi faaliyetleri kayda değerdir. 1864 tarihlerinde Doğu Türkistan?da Çin yönetimine karşı yerli Müslümanların isyanı son derece genişlemiş durumdaydı. Bu olaylarda Sıdıkbeg?in yönetimindeki Kırgızların da faaliyetleri oldukça geniş bir yer kaplamıştı. Sıdıkbeg?in ordusuna Tanrı-Dağlarından gelen Kırgızların ve yerli Müslümanların da katılımı, onun gücünü oldukça artırmıştır. Bu gücü onu daha sonra Kaşkar 273Hanlığı mevkiine kadar çıkarmıştı. Camiü?t-tevarih?de Kırgız Sıdıkbeg?in han olarak seçilmesi hakkındaki bilgiler net şekilde belirtilmektedir. Uzun süren savaşların ardından savaş gereçlerinde üstünlük gösteren Rus Çarlıgı, 1875-76 tarihlerinde Türkistan Hanlıkları olan Buhara, Hokand ve Hive Hanlıklarının kontrollerini eline geçirdiğini dünya siyasetine resmi şekilde ilan etmişse de yerli halka olan kontrolünü tam olarak oturtamamıştı. Çünkü Çarlık Rusyasının Türkistan Hanlıkları?nı zaptının son aşaması artık hanlarla alakalı değil, önüne geçmenin hiç kolay olmadığı halk isyanıyla ilgili olduğunu tarihi olaylar net şekilde ispatlamıştır. Nitekim, isyan eden halka önderlik eden Kırgız asıllı Polot Han?ın (Molla İshak Asan oğlu) faaliyetleri Türkistan Hanlıklarının tarihi için silinmez bir numune olmuştur.
Özet (Çeviri)
Kyrgyz, who are one of the oldest Turkic tribes, have a long history dating back to BC ages. And because of this, it was impossible for Kyrgyz to be out of Turkistan's social and political life. We can see the evidence of this through comprehensive events in foundation and collapse of Turkistan's Khanates (mainly Khokhand, Kashghar Khanates and small khanates founded by them in Siberia). During the period of establishment of Uzbek Khanate in Turkistan, we can see Kyrgyz in many battles and political events. At the beginning of 16. century, the leader of Ala ? Dağ region Kyrgyz was a Kyrgyz named Muhammed Kırgız. In this period Kyrgyz dominated all of modern Kyrgyzstan and were living in some border regions of Uzbekistan, Tajikistan and East Turkistan. Also, they lived in Yenisey region and were very active. In 18. century, the Kyrgyz of Tengri ?Dağ mountains were very active in political matters. Especially they had very violent clashes with newly emerging Dzungar Khanate. In the time of Galdan ? Boshoktu, who was Dzungar Khanate's successful leader, Oirat attacks against Tengri ?Dağ Kyrgyz intensified between 1683-1685. The atrocities and repressive attacks carried out by Dzungar (Kalmuk) Khanate resulted in migration of majority of Kyrgyz tribes living in Chuy, Issyk ? Göl, Naryn and Talas regions to Ferghana region. This brought about increase in number of Kyrgyz in Ferghana region and thus increase in their influence. Kyrgyz in this territories strengthened their social and political ties with their neighbours. For example, Kyrgyz leader Akbotobeg?s (Akboto Beğ) activities in this regions are very significant. In 1864, in East Turkestan, local Muslims' revolt against Chinese regime was extremely widened. The activities of Kyrgyz under the leadership of Sydykbeg had a very important place in these events. As Kyrgyz who came from Tengri ? Dağ and local Muslims joined Sydykbeg's army, his army became very potent. Later, this power led him up to the throne of Kashghar Khanate. In Jamiu't-tevarih, we can find very clear information about Sydykbeg's election as a Khan. 275Even though, after enduring battles, Russian Empire, which had a superiority in war machines, officially declared to the world politics that it gained control of Turkistan's Khanates, namely those of Buhara, Khokhand and Khiva Khanates in 1875 ? 76, it still had problems controlling local population. Because, as historical events proved true, the last stage of Russian Empire's suppression of Turkistan Khanates was not about Khans anymore, but was about popular revolts, which were very hard to prevent. Thus, the activities of Polot Han (Molla İshak Asan Oğlu), who was of Kyrgyz descend and who led the popular revolt, were memorable for history of Turkistan Khanates.
Benzer Tezler
- Sovyet iktidarının ilk yıllarında Kırgız Milli Devletinin kuruluşu süreci (1917-1922)
The process of establishing the Kyrgyz National State in the early years of Soviet power (1917-1922)
FATİH YAVUZ
- Hokand Hanlığı'nda bir Kırgız kadın general:Kurmancan Datka (1811-1907)
A general kyrgyz women from Khokand Khanate: Kurmancan Datka (1811-1907)
RAMAZAN KESERCİ
- XIX к. жана XX к. башталышындагы орто азия менен осмон мамлекетинин байланыштары тууралуу архивдик документтер
XIX. ve XX. asrın başlangıcında Orta Asya ile Osmanlı Devleti'nin münasebetlerine dair vesikalar
ROZA ABDIKULOVA
Doktora
Kırgızca
2006
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ANVARBEK MOKEEV
DOÇ. DR. MURATBEK KOCOBEKOV
- Avrupalı gezginlerin seyahatnamelerine göre 19. yüzyılda Batı Türkistan hanlıkları
According to European traveler's books West Turkestan Khanates in 19th century
GÜLAY KARADAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
SosyolojiAfyon Kocatepe ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. MUSTAFA ERAVCI
- Hokand (Kokon) Hanlığı ve Hanlıktaki Kırgızların rolü (1709-1876)
Khokand (Kokon) Khanate and the role of the Kyrgyzs in the Khanate (1709-1876)
RAMAZAN KESERCİ