Gaziantep Türk-İslam Dönemi mimari süslemeleri
Turkish-Islamic architectural ornaments in Gaziantep
- Tez No: 340030
- Danışmanlar: PROF. DR. ABDÜLHAMİT TÜFEKÇİOĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Gaziantep, Türk-İslam, Mimari, Süsleme, Gaziantep, Turkish-Islamic, architecture, ornament
- Yıl: 2013
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yüzüncü Yıl Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Sanat Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 717
Özet
ÖZET Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Gaziantep, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batı ucunda yer almaktadır. Gaziantep şehrinin ilk olarak Hititler tarafından kurulmuş olduğu bilinmektedir. Türkler Antep bölgesine on birinci yüzyılın sonlarına doğru yerleşmeye başlamışlardır. Antep'te sırasıyla, Anadolu Selçuklu, Eyyubi, Memluklu, Karakoyunlu, Dulkadıroğulları ve en sonra da uzun bir zaman periyodu içerisinde Osmanlılar hâkimiyet kurmuşlardır. Gaziantep Türk-İslam Dönemi Mimari Süslemeleri adlı bu araştırmada günümüzde varlığını sürdüren ve sürdürememiş 57 eser (Eyyubiler'den Osmanlılar devrinin 20. yy. başlarına kadar) incelenmiştir. Gaziantep'te yapılmış olan bu araştırma ile, özellikle bölgenin karmaşık kültürel yapısının getirdiği çeşitliliğin mimari süslemeye yansımalarının anlaşılması ve biraz daha aydınlık hale gelmesi, Gaziantep mimari süsleme sanatının Türk mimari süsleme sanatındaki yerinin belirlenmesi ve ayrıca çeşitli etkenler sonucu ilk tahrip olup yok olan süslemelerin tesbit edilerek geleceğe görsel ve yazınsal veri bırakmayı da amaçlamıştır. Gaziantep'te günümüzde yaşayan mimari eser sayısının esas sayının kat kat altında olduğu anlaşılmaktadır. Gaziantep oldukça geniş ve çok yönlü bir mimari mirasa sahiptir. Bu eserler içerisinde en fazla süslemeye sahip olanlar dini mimari yapıları ve günümüze geç dönemden kalan az sayıdaki sivil mimari örnekleridir. Gaziantep coğrafyasının da komşu olduğu Anadolu'nun güneydoğusu ile Halep ve Musul gibi Kuzey Suriye ve Kuzey Irak'ın önemli yerleşim bölgelerinde gelişen mimari arasında ortak özellikler bulunmaktadır. Gaziantep mimarisi Suriye'deki dini yapılarda şahit olunan enine dikdörtgen plan, minarelerdeki kapalı şerefe uygulamaları, mimaride yoğun renkli taş kullanımı ve bazı süsleme motiflerinin benzerliği yanında Anadolu Türk sanatından da birçok iz taşımaktadır. Mimaride kullanılan ana inşaat malzemesi kireçtaşıdır (kalker), kaynaklara göre ahşap camilerin ya da mescitlerin de olduğu ancak günümüze ulaşmadığı anlaşılmaktadır. Gaziantep Türk-İslam mimari eserlerinde, renkli kesme ve plaka taşlar süslemelerde sevilerek kullanılmıştır, ahşap malzeme dini yapılarda ağırlık sırasına göre kapı kanatlarında, mahfillerde, minberlerde ve bazı minare korkuluklarının inşasında süsleme malzemesi olarak yer bulmuş ve dini yapılar dışında ahşap malzemenin kullanım alanı konutlar olmuştur. Mimaride çini uygulamasına bazı cami minarelerinin süslemelerindeki baçini de denilen çini tabaklar dışında yok denecek kadar az yer verilmiştir. Hat sanatının birkaç olgun örneği mevcuttur. Metal süsleme sanatının tarihi değer taşıyan az sayıdaki örneklerine bazı camilerin kapı kilit sistemlerinde ve çekeceklerinde şahit olunmaktadır. Tamamı geç dönemlerde yapıldığı tahmin edilen korkuluk ve muhafazalarda metal bükme yöntemiyle kafes tekniğindeki süslemeler ağırlık taşımaktadır. Gaziantep mimari eserlerinin giriş cepheleri, beden duvarları içerisinde en fazla süslemeli olan kesimlerdir. Beden duvarlarının iç tarafa bakan kesimlerinden mihrapların bulunduğu duvar yüzeyleri süsleme açısında ikinci sırayı teşkil eder ve bunların dışındaki duvar yüzeyleri oldukça sadedir. Süsleme açısından dini yapılardan sonra nispeten öne çıkan sivil mimari örnekleri dışında su yapılarında, ticaret yapılarında ve diğer yapılarda sadelik hâkimdir. Türk sanatının tarihi seyri içerisindeki gelişmeler, Gaziantep tarihi kesitinde de parelel olarak devam etmiş ve sonrasında da Suriye gibi yakın komşularının sanat anlayışlarından aldığı etkilerden daha fazlasını Osmanlı Batılılaşma Dönemi'nden almıştır.
Özet (Çeviri)
ABSTRACT Gaziantep, which has been host to many civilizations throughout history, is located in the western end of Southeastern Turkey. It is known that the history of Gaziantep goes back to the Hittites. Turks began to settle in the Antep region in the late 11th century. The region was ruled by the Anatolian Seljuks, Ayyubids, Mamluks, Karakoyunlus, and Dulkadirids, respectively, and finally by the Ottomans for a long time. This study, entitled Turkish-Islamic Architectural Ornaments in Gaziantep, analyzes 57 extant and non-extant architectural works (from the Ayyubids to the early 20th century of the Ottoman era). This study that was conducted in Gaziantep aims to shed light on the impacts of the diversity, due to the region's complex cultural structure, on architectural ornamentation, to determine the place of Gaziantep's architectural ornamentation in the wider Turkish context, to identify the ornaments that were vandalized and destroyed for various reasons, and finally to generate visual and written data for future investigations. It is clear that only a small portion of all the architectural ornaments produced in Gaziantep survived until today. The city enjoys a generous and sophisticated architectural heritage. The structures with the largest amount of ornamentation among these are religious buildings and a few examples of the civil architecture that have survived from the late period. The architectural traditions of Southeastern Turkey and that of Aleppo and Mosul, which are important settlements of Northern Syria and Northern Iraq, respectively, share the same characteristics. The architecture in Gaziantep not only embraces transversal-rectangular plans, covered balconies in minarets, widespread use of colorful stones and certain ornamentation patterns that can be observed in the religious buildings in Syria, but also bear the stamp of the Anatolian-Turkish art. The main construction material is limestone. The relevant sources suggest that there were also wooden mosques or prayer rooms, which could not survive to the present day. In Turkish-Islamic architectural works of Gaziantep, colored ashlars and flagstones were preferred. In addition, wood was used in religious buildings mostly for doors, mahfils, minbars and minaret banisters and also in residential buildings. There was almost no use of tiles, except for those plates called“baçini”, used for ornamental purposes in certain minarets. There are a number of outstanding examples of calligraphy. A limited number of historic metal ornaments can be seen in door lock fastenings and door handles of certain mosques. Latticework ornaments made using the metal bending method are widely observed in banisters and covers that are considered to be from late periods. Among all main facades in Gaziantep, main entrance facades are the most ornamented. Inner wall surfaces, where mihrabs are located, rank second to the entrance facades in terms of ornamentation; others are relatively plain. Apart from the examples of civil architecture that follow religious works in terms of ornamentation, buildings for irrigation and trade and other structures are all rather simple. The history of art in Gaziantep advanced in parallel with the Turkish art history, and with the influence of the Ottoman Westernization Period, rather than that of the neighboring countries such as Syria.
Benzer Tezler
- Osmanlı batılılaşma döneminde konut mimarisinde süsleme: Halep ve Gaziantep örnekleri
Ornament in residential architecture in the Ottoman westernization period: Aleppo and Gaziantep cases
BÜŞRA ACAM
- Gaziantep Türk-İslam mimarisi (Eyyubiler'den Cumhuriyet'e)
Gazi̇antep Turk-İslam archi̇tecture (From the Ayyubi̇d to the Republi̇can)
ALPER ALTIN
Doktora
Türkçe
2015
MimarlıkAtatürk ÜniversitesiTürk-İslam Sanatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN YURTTAŞ
- Gaziantep kentinde sosyal yapı (1856-1950)
Social structure in the city of Gaziantep
ÜFTADE ÇUKUROVA
Doktora
Türkçe
1999
SosyolojiHacettepe ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BAHAEDDİN YEDİYILDIZ
- Memlûkların Güneydoğu Anadolu'da bıraktığı mimari izler
Traces of the mamluk architecture in Southeast Anatolia drop
ZEYNEP MEHLİKA ULUÇAM
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Sanat TarihiBatman ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ABDULLAH MESUT AĞIR
- Tarihi Gaziantep camileri
Historical mosques of Gaziantep
AYŞE DİJLE DURMUŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
MimarlıkHasan Kalyoncu ÜniversitesiMimarlık Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TÜLAY KARADAYI YENİCE