Urartu yazılı kaynaklarında geçen yer adları ve lokalizasyonları
Toponym and localizations according to Urartian written sources
- Tez No: 427266
- Danışmanlar: DOÇ. DR. RAFET ÇAVUŞOĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Arkeoloji, Archeology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2015
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yüzüncü Yıl Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Arkeoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 459
Özet
Urartu Krallığı M.Ö. 9-7 yüzyıllar arasında Van Gölü Havzası merkez olmak üzere bugünkü Doğu Anadolu, Ermenistan, Kuzeybatı İran, Nahçıvan ve Kuzey Irak'ın doğusunu içine alan güçlü bir devlet kurmuştur. Krallığın hüküm sürdüğü bu coğrafya hakkındaki ilk bilgiler Hitit ve Assur kaynaklarına dayanmaktadır. Bununla birlikte özellikle Urartu tarihi coğrafyası ile ilgili asıl kaynağımızı Urartu yazıtları oluşturmaktadır. Urartu yazıtlarında sayıları yüzleri bulan yer adları kaya yazıtı, stel, yapı taşı yazıtı, metal eşya, tablet, bulla ve hatta küçük bir boncuk üzerindeki yazıtta okunmuştur. Yer adlarının önemli bir bölümü Urartu krallarının yapmış oldukları askeri seferleri konu edinen yazıtlarda geçmektedir. Özellikle kral kronikleri Urartu tarihi coğrafyasının temel başvuru kaynaklarını oluşturur. Urartu coğrafyasında karşımıza çıkan sefer yazıtları da yer adları ve lokalizasyonları açısından önem taşımaktadır. Söz konusu yer adlarının lokalizasyonunda sefer güzergâhları da başat rol oynamaktadır. Yazıtlarda determinatifler veya Urartuca sözcüklerle tanımlanan yer adları Beşeri, Coğrafi ve Devlet Yatırımları şeklinde 3 temel başlık altında incelenebilir. Bu yer adları ya Sümerogram olan determinatifler veya Urartuca Bunlar içinde en çok kabile, kabile federasyon-konfederasyonları, ülkeler, şehirler-kaleler ve garnizon isimleriyle beşeri yer adları önemli bir yer tutar. Yazıtlarda 25 kabile (m), 2 federasyon (m), 2 konfederasyon (m), 120 ülke (KUR), 144 şehir-kale (URU-É.GAL) ve 4 garnizon (irdusi-irduduni) adı saptanmıştır. Söz konusu beşeri adların çoğunun anlamını bilemiyoruz. Bunlar içinde sadece Urartu Krallarının kurmuş oldukları kent-kale ve garnizonların tanrı veya kral adları taşıdığı görülür. Beşeri yer adları Urartuların çevrelerinde yaşayan etnik toplulukları, siyasal organizasyonları ve bölgenin yerleşim topografyası hakkında bizi bilgilendirmektedir. Urartu coğrafyasının büyüklüğü ve zengin yer çeşitliliğine rağmen yazıtlarda bahsi geçen coğrafi yer adları azdır. Bunlar içinde özel bir ismi sahip 25 dağ“KUR”adı başta gelir. Yazıtlarda sırasıyla 9 vadi (ḫubi), 8 akarsu (ID/muna), 1 pınar (tarama) adı geçmektedir. Dağ adları içinde tanrı ismi taşıyanlar önemli bir grubu temsil eder. Eldeki verilerde vadi adlarının genellikle kral isimleri ile anıldığı görülür. Tek bir örnekle temsil edilen pınar adı ise tanrı Quera adını taşımaktadır. Yazıtlarda bahsi geçen devlet yatırımları içinde ise özel bir isme sahip 3 su kanalı (PA5/pili), 2 gölet (ṣue), 2 bağ (GEŠTIN/uldi) ve tek bir örnekle temsil edilen bir köprü (qaburzani) adı mevcuttur. Söz konusu yatırımların çoğunun adı bu icraatları yapan kral isimlerini taşır. Bunlar içinde sadece Taririaḫinili bağı Urartu Kralı Minua'nın eşinin adına yaptırılmıştır. Urartu yazıtlarında adı geçen yer adlarının önemli bir kısmının lokalizasyonu yapılabilmektedir. Bunun yanında lokalizasyonu çok güç olan yer adlarıda mevcuttur. Bununla birlikte mevcut lokalizasyonu yapılan yer isimleri Urartu coğrafyasını tanımamızda rehber işlevini görmektedir. Bu isimlere yeni Urartu yazıtlarının keşfi ile birlikte yenileri eklenecektir.
Özet (Çeviri)
The Kingdom of Urartu was an important political power in the Near East that centred in the mountainous area of Lake Van in the 9th and 7th century BCE in what is now divided among eastern Anatolia, Armenia, Northwest Iran, Nahcıvan and Northern Iraq. The first informations related to realm where the kingdom reigned are based on in Hittite and Asyrian sources from the early 13thcentury BCE. However, major sources on the history and geography of the Kingdom of Urartu are Urartian inscriptions, including hundreds of local names, cuneiform texts, steles, building stone texts(?), metal commodities, and tablets. The majority of local place names are recorded in inscriptions depicting the military operations of kings. The chronicles of kings are crucial sources for the historical geography of the Kingdom of Urartu. Besides the chronicles of kings, military tablets and military itineraries also provide significant details about place names and their geographic location. The place names identified through determinative and Urartian language can be studied under three categories; personal name, geographical name and the names of state-sponsored infrastructure projects. These names are either Sumerogram or Urartian and mainly they indicate country, city, castle, tribe, tribal-confederation, and personal name. In the inscriptions examined here, the name of 25 tribes, 2 confederations, 120 countries, 144 cities-fortresses, and 4 garrisons are identified. The meanings associated with most of the personal names are unknown. Among these, only the cities, castles, and garrisons, which were built by the order of the king, are given the names of gods and kings. It is important to note that these place names contain crucial knowledge about political organizations, local ethnic communities, and the topography of settlement in the surrounding area of the Kingdom of Urartu. Although the Kingdom of Uratu had large territorial boundaries and diverse geography, the number of place names in the sources used in this study are very limited. The“KUR”, a mountain name, was the most widely-used, 25 times. In inscriptions there are nine valleys“Hubi”, eight rivers (ID/muna), and a spring (tarama) respectively. Most mountains were called by the name of a god, while valleys were named after kings. Only one spring, Quera, was named after a god. The traces of state-sponsored infrastructure projects were found in the name of three irrigation canals (PA5/pili), two polets, two orchards (GEŠTIN/uldi), and a bridge (Qaburzani). Most of these investments were named after the king who built them. Only the orchard of Taririaḫinili was dedicated to the wife of King Minua. Many of the place names found in the Urartian inscriptions can be determined today, although some cannot. Nevertheless, a study of these place names can lead to a greater understanding of the geography of the Kingdom of Urartu. By new archaeological discoveries the number of these names will increase.
Benzer Tezler
- Yazılı ve arkeolojik verilere göre M.Ö. II. ve I. binyılda Tunceli-Bingöl bölgesi
Tunceli-Bingol area according to the written and archaeological sources in the IInd and Ind millenium
SERKAN ERDOĞAN
- Urartu ve Assur yazılı kaynaklarına göre Urartu Krallığı'nın tarihi coğrafyası
According to Urartian and Assyrian inscription Kingdom of the Urartian's historical geography
PINAR PINARCIK
- Erzurum ve çevresindeki Urartu yazıtlarında geçen yer isimlerinin lokalizasyonu
Localization of the name of places written in Urartu inscriptions in Erzurum and its sorroundings
ADEM DUMLU
- Urartu yazılı belgeleri ve betimleme sanatında savaş ve savaş ekipmanları
War and war equipment in Urartian written documents and descriptive art
ADEM BAYDAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
ArkeolojiVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HANİFİ BİBER
- Arkeolojik buluntular, betimleme sanatı ve yazılı kaynaklar ışığında Urartu Krallığı'nda tekerlekli taşıtlar
In the light of archaeological finds, representational art and written sources wheeled vehicles in Urartu Kingdom
BİLCAN GÖKCE
Doktora
Türkçe
2011
ArkeolojiYüzüncü Yıl ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. RAFET ÇAVUŞOĞLU