Batman Ovası'nın yer altı suyu potansiyeli ve kalitesinin coğrafi bilgi sistemi (CBS) ile modellenmesi
Groundwater potential and quality modelling of Batman Plain using geographic information system (GIS)
- Tez No: 470089
- Danışmanlar: DOÇ. DR. NİZAMETTİN HAMİDİ, YRD. DOÇ. DR. RECEP ÇELİK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: İnşaat Mühendisliği, Civil Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2017
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dicle Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 139
Özet
Nüfus, endüstriyel ve ticari faaliyetlerin artışı ile son yıllarda yüzeysel ve yeraltı sularının kullanımına olan ihtiyaç önemli boyutlara ulaşmıştır. Çağımızda içme ve kullanma amacı ile yararlanması gereken tatlı su kaynaklarının miktarının az olması, suyun yerküre üzerinde orijinal durumunu kaybederek su kalitesinin arzu edilmeyen yönde bozulması gibi nedenler, su kaynaklarının yararlı kullanılması, korunması ve kalitesinin de arzu edilen bir seviyede olmasını gerektirmektedir. Bütün yerleşim alanlarında içme ve kullanma suyu ihtiyaçları yüzeysel ve yeraltı su kaynaklarından karşılanmaktadır. Yüzeysel suların olmadığı ve yetersiz olduğu bölgelerde su ihtiyaçları yeraltı sularından son yıllarda teknolojinin sağladığı kolaylıklar ile açılan kuyulardan temin edilmesini zorunlu hale getirmektedir. Yeraltı suları daha pahalı elde edilmelerine rağmen temiz ve kirlenmesinin güç olması gibi nedenlerle yüzeysel sulardan daha niteliklidir. Batman ili içme suyu ihtiyacının tamamını, sulama suyu ihtiyacının ise büyük bir kısmını çeşitli tarihlerde açılmış olan kuyular ile yeraltı suyu kaynaklarından temin etmektedir. Bu nedenle bu çalışmada, Batman il sınırları içerisinde yer alan yerleşim alanları ve ovalarda yeraltı suyu potansiyeli ve su kalitesinin belirlenmesi amacı ile Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS), Mesafe ile Ters Ağırlıklı/ Inverse Distance Weighted (IDW) ve DRASTIC yöntemler kullanılarak tematik haritalar ile model haritaları oluşturulmuştur. Batman il genelinde çalışma ile ilgili veriler resmi kurumlar ve faaliyet gösteren özel sondaj firmalarından temin edilmiştir. Çalışmanın birinci aşamasında statik su seviyesi, dinamik su seviyesi, kuyu verimi haritaları ile yeraltı suyu potansiyeli modellenmiştir. Buna göre Batman ilinin büyük bir bölümünde statik su seviyeleri 20–160 m, dinamik su seviyeleri 80–160 m aralığında değişim göstermektedir. Statik ve dinamik su seviyesi aralıkları farklı alanlarda değişkenlik göstermektedir. Kuyu verimliliği yönünden Batman ili Merkez başta olmak üzere Hasankeyf, Gercüş, Kozluk, Beşiri ve Sason ilçeleri olarak sıralanmaktadır. Gercüş, Kozluk, Beşiri ve Sason ilçeleri olmak üzere Batman ilinin yaklaşık olarak %85 gibi büyük bir alanı (0–5 l/s arasında) verimli olmadığı görülmüştür. Geri kalan %13'lik alan (5 –25 l/s) düşük verimli, %2'lik alan (25–55 l/s) verimli olarak Batman Merkez, Gercüş ve Hasankeyf ilçelerinde tespit edilmiştir. Batman ilinin iki büyük ovası olan Batman Ovası (Merkez ilçe) ve Beşiri Ovası (Beşiri) tarımın sıklıkla yapıldığı bölgelerdir. Kuyu verimi haritasından da bu bölgelerin verimli olmadığı görülmektedir. Bu iki ovada sulama amaçlı kuyu açılması uygun değildir. Çalışmanın ikinci aşamasında kirlenebilirlik ve kirlenme riski olan alanları belirlemek için CBS ortamında DRASTIC yöntemde kullanılan hidrojeolojik yedi katmanın raster haritaları verileri kullanılarak ve çakıştırılarak Batman ili yeraltı suyu akiferinin kirlenebilirliği ile ilgili hassasiyet haritaları çıkarılmıştır. DRASTIC İndeksi en düşük 54 ve en yüksek 180 arasındaki değerler elde edilmiştir. Batman ili Merkez, Gercüş, Beşiri, Hasankeyf ve Sason ilçelerinin %81.69 alanı ile kirlenme riski taşımayan düşük hassasiyete sahiptir. Batman Merkez, Kozluk ve Beşiri ilçesinin bir kısmı %11.71 alan ile orta hassasiyet, Kozluk ilçesinde yerel bazda %0.37 ile alan ile kirlenme tehdidi olan yüksek hassasiyet taşımaktadır. Sason ilçesinin geneli düşük hassasiyeti ile kirlenme etkisi altında değildir. Bu nedenle akifer hassasiyet haritasına göre il geneli düşük hassasiyet gösterdiği ve kirlenme riski etkisi altında olmayacağı söylenebilir. Tez kapsamındaki çalışmanın üçüncü aşamasında Batman Merkez ve İlçelerindeki kuyulara ait su kalitesi parametre verileri kullanılarak yeraltı su kalitesi parametreleri model haritaları oluşturulmuş ve ilgili standartlarda tanımlanan kalite kriterlerine göre ön görülen değerlerle karşılaştırmaları yapılmıştır. Buna göre su kalitesi ile ilgili incelenen parametreler arasında nitrat ve nitrit kirlilik değerleri yüksek bulunmuştur. Batman ili merkez ve ilçelerinde yeraltı sularındaki nitrat 0–167.19 mg/l ve nitrit değerleri 0–1.65 mg/l aralığında bulunmuştur. Model sınıflandırma haritasına göre ilin güney ve kuzey kesimlerinde nitrat değerleri (0–25 mg/l) düşük, orta kesiminde (25–50 mg/l ve 50–165 mg/l) yüksek bulunmuştur. Batman Merkez ilçesinin bir kısmı, Beşiri ve Kozluk ilçesinin büyük bir kısmı standartlarda öngörülen sınır değerlerin üstünde kirlenme riski taşımaktadır. Bu nedenle Batman Merkez ve Beşiri ovasında tarımsal kaynaklı gübre kullanımının artması sonucu nitrat kirlililiği yüksek bulunmuştur. Azot bileşikleri ile ilgili su kalite parametre değerlerinin kriterleri aşması bunu doğrulamaktadır. Batman ilinin kuzey kesiminde Sason ilçesinin noktasal denecek kadar az bir alanında nitrit değerleri (1–1.65 mg/l) ve yine aynı ilçenin bir kısmı ile güney kesiminde Gercüş ilçesinin bir kısmı nitrit değerleri (0.1–1 mg/l ) sınır değerlerin üstünde bulunmuştur. Bu alanlar dışında Batman ilinin genelinde nitrit değerleri 0–0.1 mg/l olmak üzere standartlarda öngörülen sınır değerlerin altında olup kirlenme riski taşımamaktadır. Sason ilçesinde çok az kesimi pH 7 ile bazik karakterde olduğu tespit edilmiştir. Batman ili genelindeki kuyulara ait ölçümü yapılan diğer EC, BrO3, F, As, Cu, B, Hg, Cd, Cr, Fe, Al, Se, Ni, Pb, CN su kalitesi parametreleri değerleri CBS ortamına aktarılmış ve ilin yeraltı suyu kalitesi ile ilgili bir fikir elde edilmiştir. Bu su kalitesi parametre değerleri ulusal ve uluslararası kalite kriterleri standartlarında öngörülen sınır değerlerin çok altında kalmıştır. Bu parametreler ile ilgili yeraltı sularında kirlilik olmadığı sonucuna varılmıştır. Batman ili genelinde tatlı su kaynakları içerisinde önemli bir yeri olan yeraltı sularına gereken hassasiyetin gösterilmesi ve kirletilmemesi önem arz etmektedir. Genel olarak tarımsal kaynaklı gübre kullanımının kontrol altına alınmalı ve yeraltı suyu kullanımı yerine yüzeysel su kaynakları kullanılmalıdır. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamındaki imkanlar kullanılarak sulama amaçlı baraj göllerindeki suların inşa edilecek yüzeysel ve yeraltı sulama tesisleri ile tarımsal sulamada kullanılmasının yaygın hale getirilmesi önerilmektedir.
Özet (Çeviri)
The need of surface and groundwater use has reached significant level in recent years due to population and industrial and commercial activities. Reasons such as the lowness of the amount of fresh water resources for the purpose of drinking and utilization, deterioration of water quality in undesired direction with the losing of its original state over the earth has been required the beneficial use and the protection of water resources and also its quality to be a desirable level at our age. The drinking and utilization water needs supply from surface and groundwater resources in all residential areas. Water needs in areas where surface waters are absent and inadequate make it compulsory that supplying from drilled wells with the convenience provided by technology from groundwaters in recent years. Although groundwaters are obtained more expensive they are more qualified than surface waters because they are clean and it is difficult to pollute them. Batman Province supplies all drinking water needs and most of the irrigation water needs from the groundwater resources by means of wells drilled at various dates. Therefore in this study model maps were created with thematic maps using Geographic Information System (GIS), Inverse Distance Weighted (IDW) and DRASTIC methods for the assessment of the groundwater potential and water quality at residential areas and plains located within Batman Province borders. The data related the study throughout Batman Province were collected from the government agencies and private drilling companies operating at the study area. In the first phase of the study groundwater potential was modelled by means of static water level, dynamic water level and well yield maps. According to this, static water levels vary between 20–160 m and dynamic water level 80–160 m at the large part of Batman Province. Static and dynamic water levels range vary in different areas. Respectively the City Centre, Hasankeyf, Gercüş, Kozluk, Beşiri and Sason Districts align in terms of well yield. It is seen inefficient at a large area approximately 85 % of Batman Province (between 0–5 l/s) where Gercüş, Kozluk, Beşiri and Sason Districts place. The remaining 13 % area (5 –25 l/s) low efficient and 2 % area (25–55 l/s) efficient which were determined at the City Centre, Gercüş and Hasankeyf Districts. Batman Plain (the City Centre) and Beşiri Plain (Beşiri) the two big plains of the Batman Province are area where agricultural activities are frequently made. It is also seen from the well yield map that these areas are not efficient. It is not appropriate to drill wells for irrigation in these two plains. In the second phase of the study vulnerability maps related to Batman Province groundwater aquifer's vulnerability to contamination were created using the raster map data of the seven hydrogeological layers and overlaying in the environment of GIS based DRASTIC method for the assessment of the areas which are vulnerable to contamination and have risk to contamination. DRASTIC Index values were obtained between the lowest 54 and the highest 180. The City Centre, Gercüş, Beşiri, Hasankeyf and Sason Districts which 81.69 % area of the Batman Province have low vulnerability that bear no risk of pollution. A part of the City Centre, Kozluk and Beşiri Districts have medium vulnerability with 11.71 % area, Kozluk District has high vulnerability to pollution hazard with area 0.37 % at local level. Overall of Sason District has low vulnerability so it is not under the influence of pollution. Therefore it can be said that overall of Batman Province demonstrates low vulnerability and is not under the influence of pollution hazard according to the aquifer vulnerability map. In the third phase of the study groundwater water quality parameters' model maps were created using the data of the water quality parameters belonging to the wells in the Batman Province and its districts and were compared wiht the predicted values according to the quality criteria of the relevant standards. Accordingly among the parameters studied for water quality that nitrate and nitrite pollution values were found high. It was found that the nitrate values were 0-167.19 mg / l and the nitrite values were 0-1.65 mg / l range in groundwater at Batman Province and its districts. The nitrate values (0-25 mg / l) were low in the southern and northern parts of the province and were high in the central part of it (25-50 mg / l and 50-165 mg / l) according to the model classification map. A part of the City Centre, the majority of Beşiri and Kozluk Districts carry the risk of pollution above the limit values recommended in the standards. Therefore nitrate pollution was found to be high as a result of the increase in the utilization of fertilizers originating from agriculture at Batman and Beşiri Plains. Exceeding the criteria of water quality values related to nitrogen compounds verify this. Nitrite values (1-1.65 mg / l) were found above the limit values in the northern of the Batman Province where in a small area of Sason District and also the values were found (0.1-1 mg / l) at a part of the same district and a part of the Gercüş District in the southern of the study area. Except of these areas, the nitrite values overall of Batman Province are between 0-0.1 mg / l and below the limits recommended in the standards so there is no risk of pollution. It was determined that a very few area in the Sason District has acidic character with pH 7 in groundwater. The values of the other water quality parameters EC, BrO3, F, As, Cu, B, Hg, Cd, Cr, Fe, Al, Se, Ni, Pb and CN which were analized of overall Batman Province belonging to wells were imported to GIS environment and so it was estimated about groundwater quality of the province. These water quality parameter values were far below the limit values recommended in national and international quality criteria standards. As a result of that there is no pollution in the groundwater related to these parameters. Attaching importance to necessary vulnerability to groundwater and also not polluting which have a significant place in fresh water resources throughout Batman Province is very important. In general, the utilization of fertilizers originating from agriculture should be controlled and surface water sources should be used instead of groundwater resources. It is suggested to make the using of irrigation water widespread in waters at dam reservouirs for irrigation to be constructed surface and groundwater irrigation facilities by using within the bounds of possibility of Southeastern Anatolia Project (SAP).
Benzer Tezler
- Crustal structure of the North-Western Turkey around the North Anatolian fault zone (NAFZ) resolved from the high-resolution ambient seismic noise tomography
Arka alan sismik gürültü tomografi yöntemi kullanılarak Kuzey Anadolu fay zonu (KAFZ) ve Kuzeybatı Türkiye'nin kabuk yapısının yüksek çözünürlükte görüntülenmesi
BUSE TURUNÇTUR
Yüksek Lisans
İngilizce
2018
Jeofizik Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiJeofizik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ TUNA EKEN
- Seismo-geodetic characterization of the Tuzla fault (İzmir/Turkey): Its kinematics and earthquake potential
Tuzla Fayı'nın (İzmir/Türkiye) sismo-jeodezik karakterizasyonu: Fay kinematiği ve deprem potansiyeli
BENGİSU GELİN
Yüksek Lisans
İngilizce
2020
Jeodezi ve FotogrametriBoğaziçi ÜniversitesiJeodezi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATİH BULUT
- Muş ilinde kültür turizmi potansiyelinin coğrafi yönden değerlendirilmesi
Evaluation of tourism potential in terms of geography in Muş
HASAN SAYILAN
- Muş ili kırsal alan potansiyeli ve kalkınmaya etkisi
Rural area potential of Muş province and its impact on development
İRFAN BAYTAR
- Güneydoğu Anadolu projesi (GAP) ve bölgeye etkileri
Başlık çevirisi yok
GÜLAY CEYLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
EkonomiDicle ÜniversitesiMaliye ve Ekonomi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEKİ SEZER