Anadolu'da Selçuklu Çağı cami ve mescit mimarisi (Plan-mimari-süsleme)
Seljuk age masjid and mosque architecture in Anatolia (Plan-architecture-ornament)
- Tez No: 479435
- Danışmanlar: PROF. DR. HÜSEYİN YURTTAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Anadolu, Selçuklu, Cami, Mescit, Medrese, Kervansaray, Plan, Mimari, Süsleme, Anatolia, Seljuk, Mosque, Masjid, Madrasah, Caravanserai, Plan, Architecture, Ornament
- Yıl: 2017
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Atatürk Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk İslam Sanatları Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 2997
Özet
Türklerin 1071 yılında Malazgirt Zaferi ile sonuçlanan başarısı üzerine Anadolu toprakları bu savaşa katılan Beylere ve Komutanlara ikta olarak hediye edilmiştir. Bunun üzerine Anadolu coğrafyasında Ahlatşahlar (Sökmenliler), Artuklular, Çaka, Çubukoğulları, Dânişmendliler, Dilmaçoğulları, İnaloğulları (Nisânoğulları), Mengücekliler ve Saltuklular gibi Beylikler kurulmuştur. Bu Beylerden biri de hiç şüphesiz Süleyman Şah olmuştur. Malazgirt Savaşı'nda gösterdiği büyük yararlılıklar O'nu Anadolu topraklarında söz sahibi yapmıştır. Böylelikle 1071 yılından 1308 yılına kadar geçen toplam 237 yıllık sürede Anadolu'da Türk varlığı başlamıştır. Bir başka deyişle çeşitli soyadlarıyla Orta Asya bozkırlarında başlayan serüven zaman içinde İslâmla şereflenmiş ve Selçuklu namıyla İran, Irak ve Suriye'den Anadolu coğrafyasına taşınmıştır. Bu tarihi, siyasal, sosyal, kültürel ve ticari serüven 21. yüzyılda halen daha Anadolu'da Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile devam etmektedir. Zaman zaman kendi aralarında, bazı zaman ise özellikle Bizans ile geçen savaşlı yıllardan sonra Anadolu Selçukluları en verimli çağını 13. yüzyılda geçirmiştir. Siyasi başarılar bu dönemde elde edilmiş, topraklar genişletilmiş, ekonomi güçlendirilerek halkın yaşam kalitesi artırılmış, fen ve edebiyat alanlarında deha isimler yetiştirilmiş, mimari alanda atılımlar yapılmıştır. Ancak 13. yüzyıl ortalarında kaybedilen bir savaş bu gelişmeye dur demiş ve Moğolların Anadolu topraklarındaki istilâsına sebep olmuştur. Yüzyılın sonu tamamen hüsranla geçmiş, 14. yüzyıl başlarında 1308 yılında ise devlet yönetimi tamamen iflas etmiştir. Böylece Anadolu'da artık resmen İlhanlı hâkimiyeti başlamıştır. Yukarıda kısaca anlatılmaya çalışılan Selçuklu öncesi Birinci Dönem Anadolu Beylikleri olarak nitelendirdiğimiz dönem ile Selçuklu Devleti tarafından yaptırılan dini ibadet alanları tezin ana çalışma konusunu oluşturmuştur. İbadet alanlarının en önemlilerini camiler ve daha sonra mescitler meydana getirmiştir. Bunlara diğer yapı türleri olan medrese, kervansaray, zaviye (tekke), hanikâh, köşk ve tersanelerdeki mescitlerde ilave edildiğinde 1071-1308 yılları arasında namaz kılınan her yer çalışma kapsamına dâhil olmuştur. Bu çalışma ile söz konusu cami ve mescitlerin mevcut durumları tespit edilmiş, plan-mimari-süsleme açısından detaylı olarak incelenmiş ve Türk-İslâm mimarisindeki yerleri tespit edilmeye çalışmıştır. Kendilerinden önceki mimari gelişimden aldığı etkiler ile kendilerinden sonrakileri etkileme süreçleri değerlendirilmiştir. Çalışmanın tüm verileri çağdaş kaynaklar, arşiv belgeleri, fotoğraf ve çizimlerle desteklenmiştir.
Özet (Çeviri)
Land of Anatolia was given as fief to commanders and rulers who attended to the war resulting from Malazgirt triumph of Turks in 1071. As a result, many beylics were occurred in Anatolia such as Ahlatşah (Sökmen), Artuklu, Çaka, Çubuk, Dânişmend, Dilmaç, İnal (Nisân), Mengücek and Saltuk. One of these rulers is Süleyman Şah. Efforts of Süleyman Şah during the war of Malazgirt made him leader of Anatolia. In this way, ruler ship of Turks started in Anatolia during 237 years, from 1071 to 1308, in other words, the mission that started in steppe of Central Asia was moved to Anatolia under the name of Seljuk with Islam by the way of Iran, Iraq and Syria. This political, social, historical, commercial and cultural adventure has been still carried on with Republic of turkey in Anatolia. Despite of the fact that they had many wars both between themselves and Byzantium, Anatolian Seljuk had their most successful years during the 13th century. During this century many political achievements were seen, land was enlarged, standards of people was raised with developing economy, many pioneers of science and literature were educated and many developments were occurred in terms of architecture. However, an unsuccessful war in 13th century gave rise to invasion of Moguls and caused decline in many fields. It was observed a chaotic atmosphere during the late 13th century and at the beginning of 14the century, in 1308, control of crown completely collapsed. By the way, power of İlkanid officially started in Anatolia. Main subject of this study covers religious places which were constructed by Seljuk and Anatolian Beylics named as former period of Seljuk. Mosques and, then by, masjids composed the most important part of religious places. Every place that is used for salaah between the years of 1071-1308 was integrated to this study and all masjids in shipyards, madrasahs, caravansaries, dervish lodges, hanikahs and pavilions were scanned. In this study, it is tried to identify the importance of these place in terms of Islamic architecture by examining the current conditions of these architecture and analyzing their plan and ornaments in detailed. It is evaluated that the impressions of previous architecture on these and influence on the followings. All data of this study have been strengthened by current sources, photos, drawings and archive documents.
Benzer Tezler
- Selçuklu Çağı Anadolu mimarisinde malzeme ve teknik(Doğu ve Güneydoğu Anadolu)
Material and technique in Seljuk Age Anatolian architecture (Eastern and Southeastern Anatolia)
RESUL YELEN
Doktora
Türkçe
2019
MimarlıkVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLSEN BAŞ
- Anadolu Selçuklu çağı mimarisinde Moğol istilası sonrası değişim dönüşüm ve süreklilik
Change transformation and continuity in Anatolian Seljuk architecture after Mongol invasion
AYŞEGÜL BEKMEZ
Doktora
Türkçe
2020
Sanat TarihiVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLSEN BAŞ
- Anadolu Selçuklu Çağı mimarisinde bir yapı ile bağlantılı türbeler
Tombs connected with a structure in Anatolian Seljuk Age architecture
GÜLSÜN EBİRİ
Doktora
Türkçe
2021
MimarlıkVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLSEN BAŞ
- Büyük Selçuklu cami mimarisinde alçı süsleme
Stucco ornaments in great Seljuk mosque architecture
KAMRAN SOKHANPARDAZ
Doktora
Türkçe
2020
Sanat TarihiOndokuz Mayıs Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YILMAZ CAN
- Çağdan çağa değişen sanatın tanımları ve Selçuklu çehresindeki anlamı
Descriptions of the changing art from one age to another and its meaning in Seljuk
ELİF ŞENGÜL