Eski Türkçede ünlülere bağlı ses değişmeleri
Phonetic changes depend on the vowels in old Turkish
- Tez No: 508950
- Danışmanlar: PROF. DR. CAN ÖZGÜR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, Ünlüler, Ünlü Değişmeleri, Ses Olayları, Old Turkish, Vowels, Vowel Changes, Sound Events
- Yıl: 2018
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 123
Özet
Ünlüler, oluşumları sırasında hiçbir engele uğramadan çıkan sesler olarak tanımlanır. Ünlüler dilin temel parçalarıdır. Ünlüler olmadan heceler; heceler olmadan sözcükler; sözcükler olmadan cümleler; cümleler olmadan dil olmaz. Dil de sürekli değişip gelişen bir varlık olduğu için dilin temel parçası olan ünlüler de zaman içinde değişirler. ı>∅, u>∅, a>e, ı>i, ı>u, eö>ü gibi değişmeler ünlü değişmeleri olarak adlandırılır. Bu gibi değişimlere bağlı olarak yaşanan olaylara ise ses olayları denir. ı>∅, i>∅, u>∅, ü>∅ gibi ünlü değişmeleri“ünlü düşmesi”olarak; ı>i, a>e gibi ünlü değişmeleri“ön damaksıllaşma”olarak; e>a gibi ünlü değişmeleri“art damaksıllaşma”olarak; ı>u, i>ü gibi ünlü değişmeleri“yuvarlaklaşma”olarak; a>ı, e>i gibi ünlü değişmeleri“ünlü daralması”olarak; ie>i/e, üo>ü, eö>ü, iö>ü gibi ünlü değişmeleri ise“ünlü birleşmesi”olarak adlandırılır. Türkçenin Köktürkçe, Eski Uygurca ve Karahanlı Türkçesini içine alan evrelerine Eski Türkçe dönemi adı verilir. Tarihi Türk lehçelerindeki ünlüler, çağdaş Türk lehçelerindeki ünlüler daha önce incelenmiş konulardır. Ancak Eski Türkçe dönemindeki ünlülere bağlı ses değişmeleri daha önce incelenmemiş bir konudur. Eski Türkçe dönemindeki ünlülere bağlı ses değişmeleri eldeki çalışmanın konusunu oluşturur. Bu çalışmada Eski Türkçe döneminde ünlülere bağlı ses değişmelerinin olduğu sözcüklerin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla Eski Türkçe dönemine ait metinler incelenmiş, bu metinlerdeki ünlülere bağlı ses değişmelerinin meydana geldiği sözcükler tespit edilmiştir. Daha sonra bu değişmeler sınıflandırılarak çalışmada alt başlıklar halinde verilmiştir. Sözcüklerde meydana gelen bu ünlü değişmelerinin örnekleri ve nedenleri belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma kapsamında incelenen Eski Uygurca dönemine ait Maitrisimit, Üç İtigsizler, hukuk metinleri ve Karahanlı Türkçesi dönemine ait Kutadgu Bilig'deki ünlü değişmelerine bağlı ses olaylarından; ünlü düşmesi, ünlü türemesi, ön damaksıllaşma, art damaksıllaşma, yuvarlaklaşma, ünlü daralması, ünlü birleşmesiyle ilgili sözcük örnekleri bir araya getirilip incelenmiştir.
Özet (Çeviri)
Vowels are defined as the sounds that do not face an obstacle during their formation. Vowels are the constitutive parts of the language. Syllables cannot be without vowels; words without syllables; phrases without words; the language without phrases. As language is an ever-changing entity, the vowels -which are the constitutive parts of it- also change in time. Changes like ı>∅, u>∅, a>e, ı>i, ı>u, eö>ü are called“vowel changes”. Events that based on the changes like these are called“sound events”. Vowel changes like ı>∅, i>∅, u>∅, ü>∅ are called“aphoristic”; ı>i, a>e are called“front palatalization”; e>a are called“back palatalization”; ı>u, i>ü are called“labialization”; a>ı, e>i are called“vowel fracture”; and ie>i/e, üo>ü, eö>ü, iö>ü are called“vowel cliticization”. Phases of Turkish including Gokturk language, old Uigur and Karakhanid language are called“Old Turkish Period”. Vowels in old Turkish period and contemporary Turkish dialects are the subjects that are studied before, however, phonetic changes depend on the vowels in old Turkish period is a subject that is not studied before. The phonetic changes depend on the vowels in old Turkish period compose the subject of this work on hand. In this work, the aim is to identify the words which are undergone a phonetic change depend on the vowels in old Turkish period. According to this aim, texts that belong to old Turkish period are analysed and the words which are undergone a phonetic change depend on the vowels are identified. Later, these changes are classified and given as sub-headings. Examples and reasons of vowel changes in words are tried to be identified. Within the context of this study, the phonetic changes related to the vowel changes in Maitrisimit, Üç İtigsizler and law texts from old Uyghur period and Qutadğu Bilig from Karakhanid period are analysed and example words related to aphoristic, epenthesis, front palatalization, back palatalization, labialization, vowel fracture and vowel cliticization are gathered and analysed.
Benzer Tezler
- Van Gölü havzası ağızları
The dialects of Lake Van basin
ENGİN GÖKÇÜR
Doktora
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıFırat ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ÇİMEN ÖZÇAM
- Tarihî Türk lehçelerinde ünlüler
Vowels in ancient Turkish dialects
FATİH ÖZEK
Doktora
Türkçe
2009
DilbilimFırat ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET BURAN
- Banaz ilçesi ağzı
Banaz town dialectic
ERSAN DÜLGER
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA ÖZKAN
- Ana Türkçedeki fonemik yarılmaların eski Türkçedeki yardımcı seslerin oluşumundaki etkisi
The influence of the phonemic splits in the proto-Turkic on the formation of the connecting phonemes in the old Turkic
ENSAR KILIÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DilbilimManisa Celal Bayar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SERPİL ERSÖZ