Geri Dön

Gaz türbini kanat ucu geometrisinin aerodinamik ve ısıl optimizasyonu

Aerothermal optimization of axial gas turbine blade tip geometry

PDF İndir

  1. Tez No: 542807
  2. Yazar: HIDIR MARAL
  3. Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ LEVENT ALİ KAVURMACIOĞLU
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Makine Mühendisliği, Mechanical Engineering
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2018
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Makine Mühendisliği Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 198

Özet

Türbomakinalarda kanat ucu boşluğu, dönel harekete sahip kanatlar ile durağan haldeki gövde arasındaki boşluk olarak tanımlanır. Kanatların bağıl hareketine izin vermek ve ısıl genleşme sonucu ortaya çıkabilecek sorunları önlemek için kanatlar ve gövde arasında boşluk bırakılır. Bu boşluk, kanat basınç kenarından emme kenarına doğru bir sızıntı akışına neden olmaktadır. Kanat ucu boşluğundaki bu akış oldukça karmaşık ve üç boyutludur. Kanat ucu boşluğunu terk eden sızıntı akışı kanat ucu vorteksinin oluşumuna neden olmakta ve ana akımla etkileşime girmektedir. Emme kenarı civarında oluşan kanat ucu vorteksi ve bu vorteksin türbomakina ana akımıyla etkileşimi, rotordaki toplam basınç kaybının arttırmaktadır. Türbin rotorundaki toplam aerodinamik kaybın yaklaşık üçte biri kanat ucu boşluğundan kaynaklanmaktadır. Ayrıca, sızıntı akışı güç üretimine katkıda bulunmaz. Bununla birlikte kanat ucu boşluğuna giren yüksek sıcaklıktaki sızıntı akışı, kanat uç yüzeyinde ısıl gerilmelere neden olmaktadır. Kanat ucu boşluğundan kaynaklanan sızıntı akışının türbomakina performansına olumsuz etkilerini azaltmak/en aza indirgemek için çeşitli pasif kontrol yöntemleri geliştirilmiştir. Kanat uç geometrisinin geliştirilmesiyle elde edilen çit(squealer) (çit), kanatçık (winglet) uygulamaları, pasif kontrol yöntemleri olarak litereatürde incelenmiştir. Sızıntı akışının türbomakina aerodinamik ve ısıl performansına etkilerini en aza indirmek için öncelikle kanat ucu boşluğundan kaynaklanan akış yapılarının detaylı bir şekilde ortaya konması gerekmektedir. Türbomakina tasarımında çok sayıda parametre söz konusu olduğundan önerilen pasif kontrol yöntemlerinin türbomakina performansına farklı etkileri söz konusu olabilmektedir. Literatürde yaygın bir şekilde incelenen çit (tam- cavity squealer) ve kısmi çit (partial squealer) tasarımları için aerodinamik ve ısıl performans üzerine farklı sonuçlar elde edilmiştir. Kanatçık uygulamalarında da benzer durum söz konusu olmaktadır: basınç kenarı ve emme kenarı üzerine yerleştirilen kanatçık tasarımlarının türbomakina performansına farklı etkileri gözlenmiştir. Bu projede, yüksek aerodinamik ve ısıl performansa sahip kanat ucu geometrilerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Kanat ucu boşluğundan kaynaklanan toplam basınç kaybını ve ısıl gerilmeyi azaltan tasarımların geliştirilmesi projenin temel amacıdır. İki boyutlu ve üç boyutlu optimizasyon yöntemleri kullanılarak aero-termal açıdan optimum kanat uç geometrisi geliştirilmiştir. Yapay sinir ağıyla (YSA) bütünleştirilmiş genetik algoritma optimizasyonu kullanılarak optimum kanat uç yüzeyi belirlenmiştir. Yapay sinir ağı dışında Aşırı Öğrenme Makinası (Extreme Learning Machine - AÖM) ve Destek Vektör Makinası (Support Vector Machine - DVM) öğrenme modelleri de kullanılmıştır. Genetik algoritma optimizasyonu ile belirlenen tasarımlara HAD (Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği) yöntemleri uygulanmıştır. Öğrenme modelleri tahminleri ve HAD sonuçları arasındaki farklılık kabul edilebilir mertebelere düşürüldüğünde optimizasyon çalışmaları sonlandırılmıştır. Bu çalışma kapsamında türbomakina içindeki ve kanat ucu boşluğundaki akış HAD yöntemleri ile incelenmiştir. Kanat ucu boşluğu ve gövde arasındaki boşluk oldukça dar bir kanaldır. Bu bölgede akışa ait özelliklerin belirlenmesi, çeşitli ölçümlerin yapılması oldukça zor olmaktadır. Bazı durumlarda deneysel ölçüm gerçekleştirmek mümkün olmamaktadır. Türbomakina içindeki ve kanat ucu boşluğundaki akış fiziğine ait detaylı veriler elde edebilmek için HAD yöntemleri bu noktada büyük bir önem taşımaktadır. Deney düzeneğinin hazırlanması ve akışa ait çeşitli ölçümlerin gerçekleştirilmesine karşılık HAD yöntemleri kullanmak zaman ve maliyet açısından daha ekonomik olmaktadır. Çalışma kapsamında uygun bir HAD yöntemi geliştirmek için öncelikle Pennsylvania Eyalet Üniversitesi'nde Prof. Dr. Cengiz Camcı yönetimindeki Türbomakina Laboratuvarında bulunan Eksenel Akışlı Gaz Türbini Araştırma Düzeneği'nden (Axial Flow Turbine Research Facility - AFTRF) yararlanılmıştır. AFTRF dönel kaskat düzeneğinde soğuk türbin deneyleri yapılmaktadır. AFTRF rotor kanat uç profili kullanılarak kanat yüksekliği 123 mm olan kanat katı modeli oluşturulmuştur. Elde edilen kanat geometrisi doğrusal kaskat şeklinde modellenip HAD yöntemleri uygulanmıştır. Bu kapsamda, kanat ucu boşluğu yüksekliğinin ve kanat ile gövde arasındaki bağıl hareketin sızıntı akışına etkileri HAD yöntemleriyle araştırılmıştır. HAD sonuçları, kanat ucu boşluğundaki artışın toplam basınç kaybını önemli oranda arttırdığını, kanat ile gövde arasındaki bağıl hareketin ise toplam basınç kaybını azalttığını ortaya koymuştur. Bu aşamada HAD analizleri için çözüm ağı ICEM CFD genel amaçlı yazılımıyla oluşturulmuştur. Kanat uç yüzeyinin oyularak aerodinamik ve ısıl performans açısından optimum kanat ucunun araştırıldığı çalışmada çok sayıda sonuca gereksinim duyulmaktadır. Başlangıç veri tabanındaki nokta sayısı göz önünde bulundurulduğunda, sonuç elde edilmesinde gerekli süreyi azaltmak için akış hacminin ve çözüm ağının parametrik bir yaklaşımla elde edilmesi bir zorunluluk olmaktadır. Böylelikle çözüm ağından kaynaklı farklılıkların da en aza indirgenmesi sağlanmış olacaktır. Ayrıca, parametrik bir çalışma ortamı, pasif kontrol yöntemlerinden çit, kısmi çit ve kanatçık boyutlarının türbomakina performansına etkilerinin sistematik bir şekilde araştırılmasına olanak sağlayacaktır. Bu nedenle ANSYS Workbench ara yüzünde parametrik bir çalışma ortamı oluşturulmuştur. Çözüm ağı üretimi için ICEM CFD yerine ANSYS Meshing modülü kullanılmıştır. Bir sonraki çalışma döneminde kanat ucu boşluğu sabit tutularak farklı yükseklik ve genişlikteki çit tasarımları HAD yöntemiyle incelenmiştir. 7 farklı genişlik ve 4 farklı yükseklik için toplam 28 adet çit tasarımına sayısal analiz uygulanmıştır. Literatürde çit yüksekliği ve genişliğinin türbin performansına etkisini inceleyen sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Literatür incelemesi sonucunda özellikle çit genişliği konusunda bir eksiklik olduğu gözlenmiştir. Bu nedenle yükseklik ve genişlik etkisi, Workbench ara yüzünde geliştirilen parametrik çalışma alt yapısı sayesinde sistematik bir şekilde incelenmiştir. Böylelikle literatüre ciddi bir katkı sağlanmıştır. HAD sonuçları, çit tasarımlarının sızıntı debisini düşürüp, kanat ucu vorteksini zayıflatmada etkili olabileceğini ortaya koymuştur. Ayrıca, çit uygulamalarının kanat yüzeylerindeki ortalama ısı geçiş katsayısını azaltabildiği gözlenmiştir. Geleneksel pasif kontrol yöntemleri dışında kompresörlerde yaygın bir şekilde kullanılan ve türbin uygulamaları oldukça sınırlı olan gövde iyileştirmeleri (casing treatment) de bu çalışma kapsamında HAD yöntemleriyle incelenmiştir. Kompresörlerin kararlı çalışma aralığını genişletmek için gövde üzerinde farklı geometrilerde oyuklar açılmaktadır. Gövde üzerine açılan farklı geometrik şekil ve sayıdaki oyukların sızıntı debisini azaltmada ve kanat ucu vorteksi ve pasaj vorteksini zayıflatma kullanılabileceği belirlenmiştir. Doktora tezinin ilk dönemlerindeki çalışmalar AFTRF rotor kanat uç profilinden elde edilen kanat geometrisi için yürütülmüştür. Çalışmanın bundan sonraki aşamalarında TAI (Turkish Aerospace Industries) tarafından sağlanan türbin kanat modeli kullanılmıştır. AFTRF kanat profili için yapılan çalışmalar TAI kanat profili için de tekrarlanmıştır. Çit tasarımları dışında sızıntı akışının etkilerinin zayıflatılması için geliştirilen bir diğer pasif kontrol yöntemi kanatçık kullanımıdır. Kanat basınç ve/veya emme kenarına yerleştirilen kanatçık yapılarıyla sızıntı akışına neden olan basınç farkının azaltılması amaçlanmaktadır. Tez kapsamında basınç ve emme kenarına yerleştirilen kanatçık tasarımlarının aerodinamik performansa etkileri HAD yöntemleriyle incelenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda, emme kenarına ve basınç kenarına yerleştirilen kanatçıkların konumu ve boyutlarının aerodinamik performansta belirleyici olduğu gözlenmiştir. HAD sonuçları, kanatçık tasarımlarının basınç farkını azaltmada etkili olabileceğini ortaya koymuştur. Son olarak geleneksel yöntemler dışında kanat uç yüzeyinin oyulduğu“şekillendirilmiş kanat ucu”tasarımları üzerine bir çalışma yürütülmüştür. Çok amaçlı optimizasyon yöntemiyle aerodinamik ve ısıl performans açısından optimum kanat uç geometrisinin geliştirilmesi için çok sayıda HAD sonucuna gereksinim duyulmaktadır. Yapay sinir ağı yapısının eğitilmesi, test edilmesi ve doğrulanması için başlangıç veri tabanına gereksinim duyulmaktadır. Başarılı tahminler için veri tabanındaki nokta sayısı son derece önemlidir. Çalışma kapsamında veri tabanı ardışık bir şekilde genişletilmiştir. (coarse-to-fine approach, sequential design). Başlangıç veritabanı 55 adet noktadan oluşmaktadır. Buradaki 55 sayısı, 9 değişkenli bir fonksiyona ikinci derece bir tepki yüzeyi atayabilmek için gerekli nokta sayısıdır. Literatürde şekillendirilmiş kanat ucu tasarımları için az sayıda kaynak bulunmaktadır. Bu çalışmada genetik algoritma optimizasyonuyla türbin aero-termal performansını arttıracak kanat tasarımları araştırılmıştır. Kanat uç yüzeyinin oyulması işlemi için öncelikle iki boyutlu optimizasyon yöntemleri kullanılmıştır. İki boyutlu optimizasyon tekniklerinde kanat ucu boşluğunda iki boyutlu akış kabulü yapılmıştır. İnceleme sonucunda sızıntı akışının doğrultusunu koruyamadığı, iki boyutlu akış kabulünün artık geçerli olmadığı belirlenmiştir. Bu nedenle iki boyutlu optimizasyon çalışmaları sonlandırılıp üç boyutlu optimizasyon çalışmalarına başlanmıştır. Optimum kanat ucunun araştırıldığı çalışmada başlangıç için 55 adet nokta içeren bir veri tabanına gereksinim duyulmaktadır. Amaç fonksiyonlarının tahmininde farklı öğrenme modelleri kullanılmıştır. Başlangıç veri tabanı ardışık bir şekilde genişletilerek öğrenme modellerinin tahmin yeteneği arttırılmıştır. Böylece, öğrenme modelleri tahminleri ve HAD sonuçları arasındaki fark azaltılmıştır. Ayrıca, veri tabanı içindeki herhangi bir noktanın optimizasyon adımları sonunda elde edilen tasarımlara baskın gelip gelmediği kontrolü yapılmıştır. Öğrenme modelleri tahmini ve HAD sonucu arasında kabul edilebilir bir fark hesaplandığında optimizasyon çalışmaları sonlandırılmıştır. Bu çalışma ile literatüre birkaç noktada önemli katkıda bulunulmuştur. Çit yüksekliği ve genişliği, mevcut çalışmalardakinden daha geniş bir aralıkta incelenmiştir. Türbinlerde sınırlı uygulaması olan gövde iyileştirmeleri üzerine bir çalışma yürütülmüştür. Ayrıca, literatürde birkaç çalışmada incelenen şekillendirilmiş kanat ucu tasarımları, genetik algoritma ve öğrenme modelleri kullanılarak araştırılmıştır. Kanat uç yüzeyinin oyulması, henüz incelenmemiş kanat ucu tasarımlarının elde edilmesine olanak sağlamaktadır. Bu nedenle türbin aero-termal performansı açısından büyük bir potansiyel taşımaktadır.

Özet (Çeviri)

A gap must be maintained between the rotating blades and the stationary casing to allow the relative motion of the blades in order to avoid mechanical failures due to the rubbing and the thermal expansion in turbo machines. However, tip clearance results in a leakage flow because of the pressure difference between the pressure side (PS) and the suction side (SS). The fluid flow through the tip gap is highly complex and 3-dimensional. The leakage flow leaving the tip gap rolls into a vortex called tip leakage vortex and interacts with the main passage flow. The leakage flow through the tip gap, the tip leakage vortex and the interaction with the main passage flow are significant loss mechanisms for the turbo machines. Almost one-third of the overall aerodynamic loss is due to the flow structures related to the tip leakage flow in axial flow turbine stage. Besides, the leakage flow does not contribute to the work extracted from the turbine since leakage flow is not turned as the main passage flow. In real axial turbines, the blade tip surfaces are exposed to hot gas stream because of the leakage flow passing over them. The heat transfer between the hot fluid flow and the blade tip surfaces causes thermal stresses on the blade tip surfaces. Thus, it becomes necessary to cool the blade tip surface. Various passive control methods have been offered in order to improve the aero-thermal performance of the axial turbine by reducing undesired effects of the tip leakage flow. Squealer and winglet designs have been widely investigated both numerically and experimentally in the literature as passive control methods. In these methods, blade tip surface is modified in spanwise direction or tangential direction to enhance axial turbine rotor blade performance. Also, combination of squealer and winglet designs have been studied recently. A better understanding of tip leakage flow is essential in order to reduce the adverse effects of it on turbine aero-thermal performance. The flow inside a turbo machine is highly complex, 3-dimensional and turbulent. Also, many parameters in turbo machine designs make it harder to clarify the effects of the tip leakage flow. It is possible to encounter different outcomes, even contradictory results are available in the literature. Distinct results are accessible for the squealer and partial squealer due to the dimensions and the location of the squealer rims. Also, aerodynamic and thermal investigations of winglet designs have led to controversial results. Disputed results for the winglet designs on the PS and SS of the blade are obtained from various researches. Thus, the first step in this study is to clarify the tip leakage flow physics. Flow throughout a rotor blade in a linear cascade arrangement and the leakage flow are investigated using numerical calculations. The tip clearance is a narrow gap, thus it becomes difficult even impossible to quantify the leakage flow in this tiny gap using measurement techniques. In the field of turbo machines, experimental measurements may also become expensive and time consuming. CFD is a powerful way of clarifying the flow inside the gap. Developments in computer capacities and speed increase the use of CFD in turbo machines. The flow field for an axial turbine blade in linear cascade is calculated using CFD methods. The computational predictions are performed for Axial Flow Turbine Research Facility (AFTRF) rotor blade tip profile. AFTRF is a rotational test rig in Turbomachinery Laboratory in Penn-State University. The solid model in current calculations is formed by extruding the AFTRF rotor blade tip profile to be 123 mm in height. Then, the computational domain is formed for a single blade passage in a linear cascade to be periodic in pitchwise direction. Numerical calculations on the effects of tip clearance height and the relative casing motion are carried out. The results show that increase in the tip gap height gives rise to stronger tip leakage vortex and higher total pressure loss. Relative casing motion is found to weaken the tip leakage vortex and reduces the aerodynamic loss. ICEM CFD, a general purpose grid generator, is used for the grid generation in this step. The primary focus in this study is to enhance the aero-thermal performance of the axial turbine blade by tip carving. Genetic algorithm integrated with meta-models are utilized to develop carved blade tips offering higher performance. Building a meta-model function evaluation requires an initial database for training, testing and validation. The choice of samples for preparing a database is highly important for the success of the predictions. The number of the points in initial database is also a crucial parameter for successful predictions. Coarse-to-fine approach method is used in optimization. Considering the number of CFD results, a parametric assessment becomes an obligation. The computational domain and the grid generation should be defined in a parametric way so as to reduce the time cost. In case of a parametric approach, differences due to the grid structures are reduced substantially. Besides, preparing a parametric working layout enable to investigate the effects of squealer and winglet on the tip leakage flow. Based on the requirements, a parametric working environment is created on ANSYS Workbench interface. ANSYS Meshing module is used in calculations instead of ICEM CFD. The next issue is to carry out a comprehensive numerical investigation that involves totally 28 different squealer blade tip designs for 7 different squealer width and 4 different squealer height. Limited studies on the influence of squealer width and height are available in the literature. The most studied parameter is the squealer height, however most of the studies deals with a narrow range. The literature survey indicates that insufficient studies focus on the squealer width. Hence, a systematic study is carried out on squealer dimensions in a wide range. It is believed that this study will provide a serious contribution to the literature. CFD results reveal that squealer designs can reduce the overall aerodynamic loss and average heat transfer coefficient to the blade tip surfaces effectively. In addition to conventional passive control methods, casing treatments, which are widely used in compressors, are studied in the present study using CFD methods. In order to improve the stall margin of the compressors, modifications having various geometrical designs are introduced to the casing surface for axial turbine blade. CFD results show that grooves on casing surface is capable of the reducing the tip leakage flow rate and weakening the tip leakage vortex and the passage vortex. The numerical results up to this point are obtained for the AFTRF rotor blade tip profile. The future studies use the blade solid model provided by TAI (Turkish Aerospace Industries) for CFD calculations. In addition to squealer designs, winglet designs, which aims to reduce the driving pressure difference, are also studied on the rotor blade obtained from TAI. The winglet designs on PS and SS of the blade are found to reduce the leakage flow rate by reducing the driving pressure difference. The investigation reveals that length and position of the winglet geometries on the PS and the SS affect the aero-thermal performance considerably. Finally, a numerical investigation is conducted on carved blade tip designs, a relatively novel approach in axial turbines. Few studies are available in the literature for the carved blade tip geometries. In the current study, novel blade tip designs having higher aero-thermal performance are explored using genetic algorithm coupled with artificial neural network (ANN). In addition to ANN, Support Vector Machine (SVM) and Extreme Learning Machine (ELM) are used in training, testing and validation. Firstly, 2-dimensional optimization methods are used to carve the blade tip surface. The flow through the tip gap is assumed to be 2-dimensional. However, it is obtained that this assumption is not valid longer since there have been deviations in the leakage flow direction. Therefore, 2-d optimization studies are terminated, then 3-d optimization methods are applied. The initial database consists of 55 carved blade tips which are obtained randomly. The carved blocks which will be removed from the blade tip surface are formed using parametric approach based on the Bezier points at prescribed sections in streamwise direction. The number of the solutions in initial database corresponds to the number required to define a second order response surface for a function including 9 variables. Meta-models are utilized in order to predict the fitness values of the designs. A coarse-to-fine approach is followed to improve the prediction capability of the meta-models, thus decrease the prediction errors. Once the prediction errors are kept at a reasonable level, the process is ended. The results indicate that tip carving approach enables to design novel blade tips offering higher aero-thermal performance. Tip carving approach carries a great potential in field of axial turbines since it allows to improve undiscovered blade tips.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    439585

    Eksenel gaz türbini kanat ucu geometrisinin hesaplamalı akışkanlar dinamiği ile aerotermal tasarımı

    Aerothermal design of axial gas turbine blade tip using computational fluid dynamics

    CEM BERK ŞENEL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2016

    Makine Mühendisliğiİstanbul Teknik Üniversitesi

    Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. LEVENT ALİ KAVURMACIOĞLU

  2. Tez No

    595678

    The influence of cooling configuration and tip geometry on gas turbine blade tip leakage flow and heat transfer

    Soğutma konfigürasyonu ve kanat ucu geometrisinin gaz türbin kanat ucu kaçak akışı ve ısı transferine etkisi

    SERGEN SAKAOĞLU

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2019

    Havacılık MühendisliğiOrta Doğu Teknik Üniversitesi

    Havacılık ve Uzay Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ HARİKA SENEM KAHVECİ

  3. Tez No

    863524

    The effect of tip clearance on KJ-66 rc microjet engine compressor at transonic regime

    Kanat ucu açıklığının KJ-66 mikrojet motoru santrifüj kompressörünün performasına transonik rejimdeki etkisi

    ALPER CAN

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2024

    Uçak Mühendisliğiİstanbul Teknik Üniversitesi

    Uçak ve Uzay Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. BAHA ZAFER

  4. Tez No

    485278

    Kuyruk yeli enerjisi kullanılarak düşey eksenli rüzgar türbin çiftliği geliştirilmesi

    Development of a vertical axis wind turbine farm by using wake energy

    AHMETCAN ETYEMEZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    Makine Mühendisliğiİstanbul Teknik Üniversitesi

    Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. HİKMET KOCABAŞ

  5. Tez No

    805685

    Investigation of power turbine casing thermal environment using one dimensional thermal-fluid network solver

    Güç türbini muhafazasının termal ortamının bir boyutlu termal-akış ağ çözücüsü ile incelenmesi

    ÖMER UYAV

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2023

    Makine MühendisliğiBoğaziçi Üniversitesi

    Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. HASAN BEDİR

Geri Dön