Geri Dön

Bağımsızlık sonrası Kırgız tarihi biyografik romanı

Эгемендүүлүктөн кийинки кыргыз тарыхый биографиялык романдары

PDF İndir

  1. Tez No: 615531
  2. Yazar: HALİT AŞLAR
  3. Danışmanlar: PROF. DR. LAYLİ ÜKÜBAYEVA, PROF. DR. ORHAN SÖYLEMEZ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Tarihi roman, Biyografik roman, Kırgız edebiyatı, Kırgız tarihi romanı, Kanat Han, Han Ormon
  7. Yıl: 2012
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 325

Özet

Roman uzun anlatıma dayalı bir edebiyat türüdür. OlmuĢ veya olabilecek her türlü olayı, yer, zaman ve Ģahıs kadrosu uyumu içinde okurun ilgisini çekebilecek merak unsurlarıyla birlikte anlatır. Romanlar çok farklı konularda kaleme alındıkları için farklı roman türleri bulunmaktadır. Tarihi roman türü tarihte olmuĢ olayları veya tarihte var olmuĢ tarihi Ģahsiyetleri konu edinir. Modern anlamda tarihi roman türünün kurucusu Walter Scott (1771-1832) olmuĢtur. Scott kendisinden sonra gelen yazarları da son derece etkilemiĢ ve etkisi sadece Ġngiltere ile sınırlanmamıĢ, tüm Avrupa‟ya yayılmıĢtır. Özellikle Fransız ihtilalinden sonra tarihi roman, esasen, roman türü büyük bir geliĢme ve yayılma göstermiĢtir. Tarih, belgelerin ve daha önce yazılmıĢ tarihlerin ıĢığında ortaya çıkar. Roman ise, tarihsel gerçekliğin romancının muhayyilesinde yeniden, herhangi bir kitaba bağlı kalmaksızın kurgulanması sonucunda oluĢur. Bu sebeple, birinde öğretme veya bilgi verme, diğerinde fiktif bir dünyanın aktarılması söz konusudur. Tarihi roman kavramı bu türde söz sahibi kalemlerin dahi ortak bir noktada buluĢamadığı ve üzerinde yoğun tartıĢmalara sebep olan bir kavramdır. Bu tartıĢmalar özellikle bir romana „tarihi‟ denebilmesi için o romanın hangi ölçütleri taĢıması gerektiği hususunda ortaya çıkmaktadır ve bu konuda birbirinden farklı görüĢler bulunmaktadır. Türk, Batı, Sovyet-Rus ve Kırgız edebiyatbilimcilerin tarihi romanın ne olduğu, nasıl olması gerektiği hususunda farklı görüĢ ve sınıflandırmaları vardır. Bizim fikrimize göre kaleme alınan bir tarihi romanın, Sadık Tural‟ın belirttiği gibi, yazıldığı dönemde anlattığı olayların etkisinin ortadan kalkmıĢ, zaman mührünü yemiĢ olması gerekmektedir. Tarihi romanlarda tartıĢma konusu olan bir diğer husus da tarihi Ģahsiyetlerle ilgilidir. Eserde yer alan tarihi Ģahsiyetler fiktif bir dünyanın VI kahramanları mı olmalıdır, yoksa gerçek hayatta var olan, yaĢamıĢ, tarihi ve olayları etkilemiĢ bir Ģahsiyet mi olmalıdır? ĠĢte bu noktada farklı görüĢler bulunmaktadır ki, bizim fikrimizce tarihi romanda yer alan baĢ kahramanların tarihte var olmuĢ kiĢiler olması gereklidir, figüran niteliği taĢıyan karakterler ise fiktif dünyaya ait olabilirler. Öte yandan tarihi romanda belge ve fiksiyon kavramlarının uyumu oldukça önemlidir. Romancı olayları tahkiye ederken belgelere ne kadar dayanmalıdır ve fiksiyonun iĢlevi ne derece olmalıdır? Olduğu gibi belgelere dayanan tarihi romanların roman türünden uzaklaĢtığını ve bir tarih kitabına yaklaĢırken, fiksiyona daha çok yer veren romanların da tarihi olup olmadıkları konusunda farklı görüĢler ortaya çıkmaktadır. Belge ve fiksiyon kavramları arasındaki ince çizgiyi tarihi roman yazarı nasıl yakalamalıdır? Örneğin gerek Kanat Han ve gerekse Han Ormon romanlarında yazarların fiksiyondan çok belgelere dayanarak romanlarını kaleme aldıkları görülür ki, söz konusu romanların özellikle bazı bölümlerinin o dönemi inceleyen tarih kitaplarından neredeyse hiç farkı yoktur. Ancak bununla birlikte özellikle kahramanların iç çözümlemelerinde ve diyaloglarda fiktif bir dünyayı bulabilmekteyiz. Kırgız edebiyatında tarihi roman türü profesyonel anlamda 1960‟lı yıllarda baĢlamıĢtır. Tölögön Kasımbek, Kasımali Bayalinov, Nasirdin Baytemirov, K. Kaimov, S. Omuraliyev gibi yazarlar bu geliĢimin öncüleri olmuĢtur. Ancak bu dönemlerde yazılan tarihi romanlar da, ister istemez, Sovyet rejimini belirlediği çerçevenin dıĢına çıkmamıĢlardır. Kırgız tarihi romanı 1970 ve 1980‟li yıllarda geliĢim göstermiĢtir. 1991 yılında bağımsızlık olunduktan sonra Sovyet döneminde yazılması bile düĢünülemeyen birçok tarihi-biyografik roman yazılmıĢtır. Kırgız tarihi romanlarında, özellikle 1991‟den yani bağımsızlıktan sonra kaleme alınan romanlarda, belge kavramına fiksiyondan daha çok önem verildiğini fark ediyoruz. Kırgız edebiyatında bu durumun kendi iç sebepleri bulunmaktadır. Örneğin Sovyet döneminde halk düĢmanı, feodal vb. ifadelerle suçlanıp halka kötü gösterilen ama gerçekte ise özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısı ve XX. yüzyılın baĢlarında halkının özgürlük mücadelesi için Rus kuvvetleriyle amansız bir mücadele girip hayatını kaybeden birçok tarihi Ģahsiyetin „aslında Sovyet rejiminin tayin ettiği Ģekilde olmadıkları‟ fikrini kanıtlama amacı güden yazarların okurlara „gerçeği göstermek‟ için sık sık belgelere baĢvurdukları görülür. Özellikle bağımsızlıktan sonra kaleme alınan tarihi romanlarda sık sık belgelere baĢvurmanın asıl sebebi olarak bunu görmekteyiz. Ġkinci olarak ise bu romanları kaleme alan bazı yazarların asıl mesleklerinin yazarlık olmadığı, roman sanatını özellikle tarihi roman türünün iç yapısını tam çözümleyememiĢ yazarlar oldukları kanaati taĢıyoruz. Ancak söz konusu romanların büyük bir çoğunluğu tarihi roman türünün çok iyi örnekleri olmasa da Kırgız halkını kendi gerçek tarihi ve gerçek kahramanlarıyla tanıĢtırma amacı gütmeleri takdire Ģayan bir durumdur. Bu açıdan bakıldığında bu tarihi romanlar hem Kırgız edebiyatı hem Kırgız halkı hem de Türk dünyası için oldukça değerlidir. Kırgız nesri ve bunun içinde Kırgız tarihi romanı, bağımsızlığın vermiĢ olduğu özgür ortamdan faydalanmasını bildikçe, Orta Asya‟nın güçlü edebiyatlarından biri olma yolunda emin adımlarla ilerleyecektir. Özellikle 18. ve 19. yüzyıllardaki Türkistan coğrafyasında yaĢanan tarihi olaylar ve bu tarihi olaylarla direkt bağlantısı olan tarihi Ģahsiyetler Kırgız romanlarında yer aldıkça ve Kırgızistan‟da tarihe ve tarihi romana olan merak devam ettikçe Kırgız tarihi romanı önce Türkiye‟de sonra da Türk dünyasında çok daha saygın bir yere gelecektir. Nitekim Kırgız edebiyatı tüm VII dünyanın severek ve beğenerek okuduğu Cengiz Aytmatov gibi büyük bir yazarı dünya edebiyatına kazandırmıĢ güçlü bir edebiyattır.

Özet (Çeviri)

Роман – бул көлөмү боюнча ири баяндоочу көркөм чыгарма. Романдарда заман, жер жана кишилердин өз ара байланышын коргоп, окуучунун көңүлүн ар кандай ыкмалар менен буруп ойдон чыгарылган же турмуштан алынган бир окуя сүрөттөлөт. Романдарда өтө ар түрдүү темалар камтылгандыктан, алардын абдан көп түрлөрү бар. Тарыхый романдарда мурда болуп өткөн кайсы бир окуялар, же тарыхый мааниге ээ адамдар тууралуу баяндалат. Тарыхый романдардын «жаратуучусу», бул аны азыр түшүнгөндөй, Уолтер Скот (1771-1832) болуп саналат. Скот Англиянын гана эмес, бүткүл Европанын жазуучуларына чоң таасир тийгизген. Тарыхый романдын деги эле романдын бир түрү катары дүркүрөп өнүгүшү жана жайылышы Улуу Француз Революциясынан кийинки мезгилдерге туура келет. Тарых маалымкаттардын, тарыхый документтердин же жазылып калган окуялардын сүрөттөлүшүнүн негизинде түзүлөт. Роман болсо жазуучунун кайсы бир тарыхый чындыкты өз ой-элесинде калыбына келтирип, ал сүрөттөлгөн китептерге кайрылбастан өз алдынча берүүсү болуп саналат. Ошол себептүү, биринчи учурда кеп ойдон чыгаруу тууралуу болуп жатса, экинчисинде максат - маалымат берүү жана окутуу. «Тарыхый роман» түшүнүгүнө аныктама берүү жазуучулардын өздөрүнүн арасында да чоң талаш-тартыштарды жаратып келет, алар дагы эле жалпы бир пикирге келе элек. Бул талкуулар негизинен роман «тарыхый» деп эсептелиш үчүн кандай сапаттарга ээ болушу керек деген суроого ойлордун айырмаланышынын натыйжасында келип чыгат. IX Тарыхый романга берилген аныктамалар түрк, батыш, советтик орус жана кыргыз адабият таануу илимдеринде айырмаларга ээ, алардын ар биринде романдын бул түрү үчүн ар кандай жиктөөлөр берилет. Түрк адабият таануу илимине жана Садык Туралдын аныктамасына ылайык, тарыхый роман ал жазылган учурга карата коомго эч кандай таасир этпеген жана өткөн мезгилге тиешелүү деп эсептелген окуяларды сүрөттөшү керек. Тарыхый романдар боюнча талкуулардын дагы бир себеби – сүрөттөлүп жаткан тарыхый инсандар. Мындай суроо туулат: Чыгармада сүрөттөлүп жаткан тарыхый инсандар ойдон чыгарылган дүйнөнүн каармандары болушу керекпи же алар чыныгы турмушта жашап өткөн жана тарыхтын жүрүшүнө же кайсы бир окуяларга таасир эткен инсандар болушу керекпи? Бул маселе боюнча көп сандаган ой-пикирлер айтылат. Түрк адабият таануу илиминде белгиленгендей, тарыхый романдын баш каармандары өткөндө чындап жашап өткөн кишилер болушу керек, ал эми экинчи пландагы каармандар ойдон чыгарылган болушуна жол берилет. Башка жагынан алып караганда, тарыхый романдарда тарыхый документтердин ойдон чыгарылган бөлүгү менен коошушу чоң мааниге ээ. Тарыхый документтерге таянуу зарылдыгы канчалык зарыл, жана роман жазуучунун тарыхый окуяларды баяндоодогу ойдон чыгаруусу канчалык деңгээлде болушу керек? Пикирлер мындайча айырмаланышат: эгерде романдагы окуялар көп деңгээлде документтерге таянып жана турмушта болгон окуяларга абдан жакындап баяндалса, анда тарыхый роман романдык касиетин жоготуп, ага караганда тарых китебине жакын болуп калат, ал эми романда ойдон чыгарууну кеңири колдонгон учурда анын тарыхый роман экени талаш туудура баштайт. Тарыхый роман жаратуу үчүн тарыхый документтер менен фикциянын ортосундагы ичке сызыкты жазуучу кантип аныктай алат? Мисалы, «Канат Хан» жана «Ормон Хан» романдары документтердин негизинде жазылгандыктан романдардын айрым жерлери ошол мезгилдерди изилдеген тарых китептеринде берилген маалыматтан дээрлик айырмаланбайт. Ойдон чыгаруу болсо негизинен романдардын каармандарынын ички абалын сүрөттөөдө жана диалогдорунда гана кездешет. Кыргыз адабиятындагы тарыхый романдар 1960-жылдарда кесиптик деңгээлде жазыла баштаган. Төлөгөн Касымбек, Касымалы Баялинов, Насирдин Байтемиров, К. Каимов, С. Өмүралиев сыяктуу жазуучулар жанр катары кыргыз тарыхый романынын өнүгүшүндө алдыңкы ролду ойношкон. Бирок бул мезгил ичинде жазылган тарыхый романдар Советтер союзунун режими тарабынан коюлган алкактардан чыккан. Кыргыз тарыхый романдарынын өнүгүшү 1970 жана 1980-жылдарга туура келет. Советтик мезгилде жаратууга мүмкүн болбогон романдар, анын ичинде тарыхый-биографиялык романдар да 1991-жылы көз карандысыздыкка ээ болгондон кийин жазылган. Кыргыз тарыхый романдарында, өзгөчө көз карандысыздыкка ээ болгондон кийинки мезгилге таандык романдарда ой жүгүртүүгө эмес, фактыларга жана документтерге чоң маани берилери байкалат. Кыргыз адабиятынын буга өз себептери бар. Мисалы, Советтер Союзунун учурунда эл душманы, кулак аталган көптөгөн тарыхый инсандар чындыгында андай болбогону, өзгөчө XIX к. экинчи жарымы – XX к.б., кыргыз элинин эркиндиги үчүн орус бийлигине каршы айыгышкан күрөштө курман болгону тууралуу «чындыкты окурмандарга айтып берүүгө» умтулган жазуучулар көбүрөөк деңгээлде тарыхый документтерге кайрылганын байкаса болот. Бул көз карандысыздыкка ээ болгондон кийин тарыхый романдарды X жаратууда тарыхый маалыматка жана документтерге кеңири кайрылуунун негизги себеби болуп саналат. Экинчиден, айрым кыргыз тарыхый романдарын жазгандар жазуучулукту кесип кылышкан эмес жана алар тарыхый романдардын ички түзүлүшү тууралуу үстүртөн гана билишкен. Мындай романдардын көпчүлүгү тарыхый романдардын жакшы үлгүсү болбосо да, алардын абдан чоң мааниси алар көздөгөн максатта камтылган – кыргыз элин чыныгы тарых жана чыныгы каармандар менен тааныштыруу. Бул өңүттөн алып караганда айтылган тарыхый романдар кыргыз эли үчүн да, жалпы түрк дүйнөсү үчүн да абдан чоң мааниге ээ. Кыргыз прозасы, анын катарында кыргыз тарыхый романы да, көз карандысыздыкты тартуулаган эркиндикти колдонуп, Орто Азияда күчтүү адабиятты жаратууну көздөй ишенимдүү кадам таштайт. Кыргыз тарыхый романдарынын Туркестандын аймагында, өзгөчө XVIII жана XIX кылымдарда болуп өткөн окуяларды жана бул окуяларга тике катышы бар тарыхый инсандарды камтышы, тарыхый романдарга кызыгуунун мындан ары күчөшү менен катар, кыргыз тарыхый романдарынын алгач Түркиянын адабиятында, андан ары бүтүндөй түрк дүйнөсүнүн адабиятында да абдан маанилүү орунга ээ болушун камсыз кылат. Буга кошумча, чыгармалары бүткүл дүйнөдө сүйүп окулган улуу жазуучу Чыңгыз Айтматовду адабий дүйнөгө тартуулоо менен кыргыз адабияты ардактуу орунга ээ болду. Ачкыч сөздөр: Тарыхый роман, биографиялык роман, кыргыз адабияты, кыргыз тарыхый романы, Канат хан, Хан ормон.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    613185

    Sovyet dönemi ve bağımsızlık sonrası Kırgız sinemasında ideolojik bir bakış

    Başlık çevirisi yok

    MUSTAFA AKARSU

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2010

    Sahne ve Görüntü SanatlarıKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    İletişim Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. BAYRAM KAYA

  2. Tez No

    613764

    Кыргызстандын эгемендүүлүгүнөн кийинки улуттук газеталардын структуралык анализи

    Kırgızistan'da bağımsızlık sonrası ulusal gazetelerin yapısal analizi

    ÖMER ÇAKIN

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2009

    GazetecilikKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    İletişim Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. KIYAS MOLDOKASIMOV

  3. Tez No

    830378

    Tanıkların gözünden Kırgızistan'ın yakın tarihi (1991-2010)

    Contemporary history of Kyrgyzstan through the eyewitnesses (1991-2010)

    GÜLNURA SABIROVA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    TarihKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. YUNUS EMRE GÜRBÜZ

  4. Tez No

    811604

    Bağımsızlık sonrası Kırgızistan'da devlet okullarında din dersleri

    Religion courses in state schools in Kyrgyzstan after independence

    BAKTIIAR PRATOV

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    DinMarmara Üniversitesi

    Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. RAMAZAN GÜREL

  5. Tez No

    567273

    Kırgızistan'da din – devlet ilişkileri: Hukuki çerçeve

    State and religion relations in Kyrgyzstan

    DİNARA APPASOVA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    Siyasal BilimlerErciyes Üniversitesi

    Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. HAKKI BÜYÜKBAŞ

Geri Dön