Bulanık SMRGT yöntemi ile taşkın modellenmesi ve Kalecik Havzası örneği
Flood modeling with the fuzzy SMRGT method and an example of the Kalecik Basin
- Tez No: 683447
- Danışmanlar: PROF. DR. ZEYNEL FUAT TOPRAK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: İnşaat Mühendisliği, Civil Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dicle Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 123
Özet
Taşkın geçmişten beri insanoğlu için doğal afetler içerisinde önlem alınması zor ve karmaşık hidrolik ve hidrolojik kökenli problemlerden biri olmuştur. Depremleri önceden tespit etmek günümüz teknolojisi ile çok zor ve neredeyse imkânsızdır. Lakin taşkınları tahmin etmenin depremlere nazaran daha kolay olduğu söylenebilir. Bu çalışmada Kalecik havzasının akış katsayısı ve taşkın debisi belirlenmiştir. Bu amaçla çeşitli yöntemler kullanılarak hazırlanmış oldukça gerçekçi modeller mevcuttur. Aşırı kentleşme ile betonarme yapıların ve bağlı olarak çatı örtüsünün artması, stabilize yolların yerini asfalt yolların alması, parke taşı ve türevlerinin kullanımının artması, nehir kenarlarına yapılan yerleşkelere bağlı olarak, nehir hacimlerinin daralması bir havza veya bölgenin akışa geçen yağış miktarını, başka bir ifade ile akış katsayısını artırmaktadır. Yağışın akışa geçen kısmının artması ise insan kaynaklı taşkınların nedeni olarak kabul edilebilir. Bütün bunlara ilave olarak küresel iklim değişikliğinin etkisi ile ekstrem meteorolojik olayların (özellikle sağanak yağışların) artması ve bu ekstrem olayların zamansal ve konumsal değişimi de dikkate alındığında taşkın riski hemen hemen her bölge ve havza için gittikçe yükselmektedir. Taşkınlar, debi durumlarına bağlı olarak etrafındaki konut, alt yapı, üst yapı, tarım arazileri ve çevreye ciddi anlamda zarar veren doğal olayların insan kaynaklı olarak afete dönüştüğü durumlardır. İşte bu yüzden yağış-akış belirsizliği ile ilişkisini ve yağışın akışa geçen miktarını çok doğru bir şekilde hesaplamak ve analiz etmek gerekir. Nitekim akışın hidrolojik açıdan doğru bir şekilde hesaplanması hem olası taşkınların önlenmesi hem de tasarlanması düşünülen hidrolik yapıların boyutlandırılması için çok büyük fayda sağlayacaktır. Yağış-akış ilişkisi akış katsayısı ile değerlendirilmektedir. Taşkınların belirlenmesinde olmazsa olmaz derecesinde önemli olan ve fakat belirsizlik içeren bu ilişki, güncel literatürde çeşitli istatistik, stokastik, deterministik ve karakutu yöntemler ile belirlenmektedir. Belirsizlik içeren doğa olaylarında deterministik yöntemlerin kullanılması yerine karakutu veya bulanık modeller tercih edilebilir. Fakat karakutu yöntemlerin olayın fiziksel yönünü çoğu kez dikkate almamaktadır. Bu nedenle olayın fizik sebep-sonuç ilişkisini de dikkate alan yöntemlerin kullanılmasında yarar vardır. Bu çalışmada taşkın debisinin hesaplamasında kullanılan akış katsayısı olayın fizik sebep-sonuç ilişkisini de yansıttığı için bulanık mantık (fuzzy logic) tercih edilmiştir. Böylece hidrolojik olayın hem belirsizlik hem de fiziki yönü göz ardı edilmemiştir. Bulanık modellemede dikkat edilmesi gereken iki husus bulanık kümeleri ve bulanık kural tabanını doğru bir şekilde belirlemektir. Bu gaye ile ikisini birlikte belirleme imkânı olan ve henüz yeni olan SMRGT tercih edilmiştir. Havzaya ait haritalar için Kriging yöntemi ve Sayısal Yükselti Modeli (SYM) kullanılmıştır. Akış katsayısını tespit etmek için meteorolojik, jeomorfolojik ve arazi kullanımına bağlı özellikler dikkate alınmıştır. Her ne kadar model Kalecik Havzası'na uygulanmış ise de değişkenlerin sınır değerleri genişletildiği taktirde tüm havzalar için de rahatlıkla kullanılabilecektir. Daha sonra ise bulunan akış katsayısı taşkın debisin hesaplanmasında ve risk haritasının belirlenmesinde kullanılmıştır. Taşkın hesaplamalarında da Rasyonel Yöntem dikkate alınmıştır. Tez toplam olarak altı ana bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde Taşkın konusu hakkında genel bilgiler verilmiştir. Akış katsayısı, küresel iklim değişikliği ve taşkın ile alakalı ulusal ve uluslararası çalışmalar ikinci bölümde, yöntem bilim (metodoloji) üçüncü bölümde, tez kapsamında geliştirilen modeller, hesaplar ve haritalar detaylı bir şekilde dördüncü bölümde verilmiştir. Beşinci bölümde ise sonuç ve öneriler sunulmuştur. Referans listesi ise son bölümde yer almıştır.
Özet (Çeviri)
Flood has been one of the too difficult and complex hydraulic and hydrological problems for human beings to take precautions among the natural disasters since the past. It is very difficult and almost impossible to detect earthquakes in advance with today's technology. However, it can be said that it is easier to predict floods than earthquakes. In this study, the flow coefficient and flood flow rate of Kalecik basin were determined. There are quite realistic models prepared using various methods for this purpose, With excessive urbanization, the increase in reinforced concrete structures and, accordingly in the roof covers, the replacement of stabilized roads with asphalt roads, the increase in the use of cobblestones and their derivatives, the narrowing of river volumes due to settlements built on the riverbanks increases the amount of precipitation that flows into a basin or region, in other words, the flow coefficient. The increase in the flowing part of the precipitation can be considered as the cause of human-induced floods. In addition to all these, considering the increase of extreme meteoerological events (especially torrential rains) with the effect of global climate change and the temporal and spatial changes of these extreme events, flood risk is increasing for almost every region and basin. Floods are situations where natural events that seriously damage the housing, infrastructure, superstructure, agricultural lands and the environment around them, depending on the flow rate, turn into disasters due to human origin. That is why it is necessary to calculate and analyze the relationship between precipitation-flow uncertainty and the amount of precipitation that passes into the flow very accurately. As a matter of fact, the hydrological calculation of the flow will be of great benefit both for the prevention of possible floods and for the dimensioning of the hydraulic structures to be designed. The rain-flow relationship is evaluated by the flow coefficient. This relationship, which is indispensable in the determination of floods but contains uncertainty, is determined by various statistical, stochastic, deterministic and black box methods in the current literature. Black box or fuzzy models may be preferred instead of using deterministic methods in natural events involving uncertainty. However, black box methods often do not take into account the physical aspect of the event. For this reason, it is useful to use methods that take into account the physical cause-effect relationship of the event. In this study, fuzzy logic was preferred because the flow coefficient used in the calculation of the flood flow rate also reflects the physical cause-effect relationship of the event. Thus, both the uncertainty and the physical aspect of the hydrological event were not ignored. Two points to be considered in fuzzy modeling are to correctly determine fuzzy sets and fuzzy rule base. Hence, SMRGT, which is new and has the opportunity to determine both together, has been preferred. Kriging method and Digital Elevation Model (DEM) were used for the maps of the basin. Meteorological, geomorphological and land use-related features were taken into account to determine the flow coefficient. Although the model has been applied to the Kalecik Basin, it can be easily used for all basins if the limit values of the variables are expanded. Then, the flow coefficient found was used to calculate the flood flow rate and to determine the risk map. Rational Method was also taken into account in flood calculations. The dissertation consists of six main chapters in total. In the introduction, general information about the subject Flood is given. National and international studies related to flow coefficient, global climate change and flood are given in the second part, methodology is given in the third part, models, calculations and maps developed within the scope of the thesis are given in detail in the fourth part. In the fifth chapter, conclusions and recommendations are presented. The reference list is included in the last section.
Benzer Tezler
- Flow coefficient modeling using the fuzzy SMRGT method compared with anfis and ANN methods: An example of the Aksu River basin
Bulanık SMRGT yöntemi kullanarak akış katsayısını modelleme ve anfis ve ANN yöntemleriyle karşılaştırılması: Aksu Nehri havzası örneği
RUYA MEHDI ZAINALABDEEN ZAINALABDEEN
Doktora
İngilizce
2023
İnşaat MühendisliğiGaziantep Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ AYŞE YETER GÜNAL
- Akış katsayısının bulanık SMGRT yöntemi ile modellenmesi
Modeling flow coefficient by using fuzzy SMGRT method
DERYA KARAKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
İnşaat MühendisliğiDicle Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEYNEL FUAT TOPRAK
- Modifiye bitümlü karışımların marshall testi akma değerinin bulanık mantık ve regresyon yöntemleri kullanılarak modellenmesi
Modeling of marshall test flow value of modified bituminous mixtures by using fuzzy logic and regression methods
MERVAN DEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
İnşaat Mühendisliğiİskenderun Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA ÇALIŞICI
- Referans buharlaşma miktarının bulanık SMRGT, ANFİS ve çoklu doğrusal regresyon yöntemleri ile tahmini
Estimation of reference evaporation amount with fuzzy SMRGT, ANFİS and multiple linear regression methods
SERKAN DEMİREL
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
İnşaat Mühendisliğiİskenderun Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA DEMİRCİ
- Karayolu CO2 emisyonunun yapay zeka yöntemleriyle tahmini
Estimation of highway CO2 emissions by artificial intelligence methods
HANDE KOCABAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Ulaşımİskenderun Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÖMER FARUK CANSIZ