Son dönem Osmanlı Türkçesi sözlüklerinde renk adlarına dayalı söz varlığı
Vocabulard based on color names in Ottoman dictionaries
- Tez No: 697099
- Danışmanlar: PROF. DR. FUNDA TOPRAK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Osmanlı Türkçesi Sözlükleri, Renk Adları, Sınıflandırma, Söz varlığı, Ottoman Turkish Dictionaries, Color Names, Classification, Vocabulary
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 218
Özet
Bu çalışma; Osmanlı Türkçesi dönemindeki renk adlandırmalarını, renk adlarıyla oluşturulan özel adları, bitki adlarını, hayvan adlarını, mecaz, benzetme ve doğadan aktarım yoluyla kurulan renk adlarının Türkçedeki söz varlığına katkısını ve Türkçenin sözcük türetmeyle renk adları konusundaki işlekliğini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde yazılmış Kamûs-ı Türkî, Lugat-ı Nâcî, Müntahabât-ı Lugât-ı Osmâniyye ve Lehce-i Osmânî sözlükleri taranmış, elde edilen söz varlığı yapı bakımından (basit, türemiş, birleşik) ve konularına göre (renk adlarıyla oluşturulan özel adlar, bitki adları, hayvan adları vb.) olmak üzere iki temel tasnifte incelenmiştir. Elde edilen sözcüklerin kökeni hakkında bilgi verilmeye çalışılmış, kökeni hakkında bilgi bulunamayan sözcükler (?) ile gösterilmiştir. Giriş bölümünde söz varlığı ve sözlük kavramı açıklanmış, taranan sözlükler hakkında genel bilgiler verilmiştir. Aynı zamanda çalışmanın ana konusu olan renk kavramı, renklerin insanlar üzerindeki etkileri, Türk kültüründe renklerin yeri ve önemi açıklanmıştır. Son olarak renk adları üzerine yapılan çalışmalardan birkaçı özetlenmiştir. Birinci bölümde renk adlarına dayalı söz varlığı yapı bakımından; basit, türemiş ve birleşik sözcükler olmak üzere üç başlıkta incelenmiştir. Elde edilen verilere göre birleşik sözcük yapısındaki renk adlarından en fazla olanının sıfat tamlaması biçiminde kurulmuş olan renk adları olduğu tespit edilmiştir. İkinci bölümde renk adlarına dayalı söz varlığı anlam bakımından sınıflandırılmıştır. Renk adlarıyla oluşturulmuş özel adlar, bitki adları, hayvan adları, taş ve maden adları, tabiata ait unsurlar, yemek adları, hastalık adları, patlayıcı madde adları, kozmetik ürünler ve mecaz anlamlar incelenmiştir. Sonuç kısmında sözlüklerden elde edilen renk adlarına ait söz varlığı hakkında genel bir değerlendirme yapılmıştır. Sözlükler arasındaki renk adlarına ait söz varlığının benzerlik ve farklılıkları ortaya koyulmuştur. Türkçede; sözcük türetme, doğadan aktarım, mecaz ve benzetme yoluyla renklerin adlandırılması oldukça geniş bir söz varlığının oluşmasına neden olmuştur. Bu çalışmanın renk adlarına ait söz varlığı açısından başka çalışmalara kaynak olabileceği düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
The aim of this study was to determine the color names in the Ottoman Turkish period, the contribution of color names established by special names created with color names, plant names, animal names, metaphor, analogy and transfer from nature to the existence of words in Turkish and the productive of Turkish in terms of color names by word derivation. Kamûs-ı Türkî, Lugat-ı Nâcî, Müntahabât-ı Lugât-ı Osmâniyye and Lehce-i Osmânî dictionaries written during this period were scanned, the existence of words obtained in terms of structure (simple, derived, compound) and according to their subjects (special names created with color names, plant names, animal names, etc.) was studied in two basic classifications. Information about the origin of the obtained words was given. Words whose origin cannot be found is illustrated by (?). In the introduction part, the existence of words and the concept of a dictionary are explained and general information about scanned dictionaries was given. At the same time, the concept of color which is the main subject of the study, the effects of colors on people, the place and importance of colors in Turkish culture were explained. Finally, a few of the studies on color names are summarized. In the first part, color names are examined in three headings in terms of structure: simple, derived and compound words. According to the data obtained, it was determined that the largest number of color names in the compound word structure are color names established in the form of adjective clause. In the second part, color names are classified in terms of meaning. Special names created with color names, plant names, animal names, stone and mine names, nature elements, food names, illness names, explosive substance names, cosmetic products and metaphorical meanings were examined. In the conclusion part, a general assessment about the existence of words for color names obtained from dictionaries was made. Similarities and differences in the existence of words for color names between dictionaries have been revealed. In Turkish, word derivation, nature transfer, metaphor and analogy through the naming of colors has led to the formation of a very wide word existence. It is believed that this study may be the source of other studies in terms of the existence of words related to color names.
Benzer Tezler
- Klasik Türk edebiyatında mensur gülistân sözlükleri (İnceleme–karşılaştırmalı sözlük-tıpkıbasım)
Prose gülistân dictionary in classical Turkish literature (Review–comparative glossary-printer)
DUYGU BİNGÖL TOPTAŞ
Doktora
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NESLİHAN İLKNUR KOÇ KESKİN
- Muğla Şehir Eski Mezarlığı'nda Osmanlı Türkçesiyle yazılan mezar taşları (1.-40. Adalar)
The Tombstones of Muğla City Cemetery written in Ottoman Turkish (1th-40th Sections)
SÜMEYYE YELİMLİBAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinSüleyman Demirel Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMAİL HAKKI GÖKSOY
- Fakirname (Virani Baba risalesi) giriş- inceleme- metin- sözlük- tıpkıbasım
Fakirname (Virani Baba's tractate) introduction- analysis- text- dictionary- facsimile
PERİHAN KAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
Türk Dili ve EdebiyatıSüleyman Demirel ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
DOÇ. DR. OSMAN YILDIZ
- Münşeât-ı Azîziyye fî-Asâr-ı Osmâniyye (İnceleme-metin)
Başlık çevirisi yok
ERTUĞRUL ÇALIŞKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıOndokuz Mayıs ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HALİL İBRAHİM HAKSEVER
- İbrahim Kâmî b. Ali'nin El-Meftûh adlı eserinin tenkitli neşri ve matematiksel değerlendirmesi
The critical edition and mathematical evaluation of Ibrahim Qamî' b. Ali's Al-Meftûh
FATMA ZEHRA GÜNGÖR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Matematikİstanbul Medeniyet ÜniversitesiBilim Tarihi ve Felsefesi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ELİF BAGA