Afganistan Özbek halk edebiyatında Yazı ve Zeba hikâyesi koşukları
Yazi and Zeba story poems in Afghanistan Uzbek folk literature
- Tez No: 697476
- Danışmanlar: PROF. DR. AKARTÜRK KARAHAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Afghanistan Uzbeks, Afghanistan Uzbek Folk Literature, folk poetry, love story, epic
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 183
Özet
Afganistan Özbeklerinin halk edebiyatında; masallar (ertekler), atasözleri (makallar), türküler (koşuklar), destanlar (dastanlar), bilmeceler (taptimatallar, cumaklar), efsaneler (afsanalar), fıkra (latife), ninni (elle), alkış ve kargış (dua ve beddua) ve nükte (eskiye), aşk hikâyeleri, ağıt, yar-yar gibi türler bulunmaktadır.“Yazı ve Zeba”hikâyesi Özbekler arasında sabzıman koşukları diye anılan Özbek Halk Edebiyatı eserlerinden birisidir. Bu hikâyenin en büyük özelliklerinden birisi sadece hikâye olmaması, halk koşukları şeklinde de dilden dile aktarılarak gelmesidir.“Yazı ve Zeba”yalnız Afganistan Özbek halk edebiyatında değil, Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan ve Tacikistan'daki birçok bölgede de tanınmaktadır.“sabzıman koşukları”adıyla anılan bu hikaye, günümüzde, söyleyen kişilerin sayısı az olmasına rağmen hâlâ bazı kişiler tarafından ezbere bilinmekte, törenlerde, Nevruz kutlamalarında söylenmektedir. Bunun yanı sıra Afganistan'ın kuzeyinde bulunan köylerde gündelik hayatın sıkıcılığından kurtulmak için genellikle kadınlar ve genç kızlar tarafından vakit geçirmek ve eğlenmek amacıyla da bu koşuklar söylenmektedir. Özbek halk edebiyatında bu koşuk türüne“sabzımån”denilmiştir. İnanışa göre bu koşuklara“Sabzımån”denilmesinin sebebi, Zeba esmer tenli bir kız olduğu için Yazı, ona,“sabzıman (esmerim)”diye hitap etmiş olmasındandır. Bu tarzda ve vezinde şiir söyleyen ilk kişi Yazı olduğu ve bunları Zeba için söylediği için, Yazı bu türe“sabzıman”adını koymuştur. O öldükten sonra, onun söylediği dörtlükler ve buna benzer tarzdaki şiir parçaları“Sabzıman”adıyla anılmıştır. Bu tezde, Afganistan Özbekleri arasında yüzyıllardır söylenen ve Özbek halk edebiyatında önemli bir yere sahip olan“Yazı ve Zeba”koşukları tanıtılmıştır. Anahtar Sözler: Afganistan Özbekleri, Afganistan Özbek Halk Edebiyatı, halk şiiri, aşk hikâyesi, destan.
Özet (Çeviri)
There are genres in the folk literature of the Afghanistan Uzbeks such as tales (ertek), proverbs (makala), folk songs (koshyk), epics (dastan), riddles (tapthimatal, cumak), legends (afsana), anecdotes (nükte), lullaby (elle), pray and chase and old (eskiye), love stories, etc.. The epic of“Yazı and Zeba”is one of the valuable folk works in Uzbek folk literature. One of the most important features of this story is that it is told not only as a story, but also as a folk tale. Yazı and Zeba are known not only in Afghanistan Uzbek folk literature, but also in many regions in Uzbekistan, Kyrgyzstan, Kazakhstan and Tajikistan. These kind of folk tales, known as“folk poems”, are still known by heart and are sung at ceremonies and Nevruz celebrations, despite the small number of people who sing them. In addition, in the villages in the north of Afghanistan, it is often sung by women and young girls to spend time and have fun in order to get rid of the boredom of daily life. In the Uzbek literature, this type of folk poems was called“sabzymån”. The reason why these poems are called“Sabzymån”is because Zeba is a dark-skinned girl, because Yazı called her as“my dark-skinned (sabzyman)”. Since the first person who sings poems in this style and meter is Yazı and said them for Zeba, Yazi named this genre“sabsyman”. After he died, his quatrains and similar pieces of poems were known as“Sabzyman”. In this thesis,“Yazi ve Zeba”verse, which has been sung for centuries among Afghanistan Uzbeks and has an important place in Uzbek folk literature, has been introduced.
Benzer Tezler
- Ḳıṣṣa-yi Ṣayḳalî (Metin ve inceleme)
Qissa-yi Sayqali (Text and review)
KHALİLULLAH KHALIL
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. RAMAZAN BÖLÜK
- Muhammed Yahya Hafızî Jawzjanî (Hayatı, sanatı ve eserleri)
Muhammed Yahya Hafizî Jawzjanî (Life, art and works)
SAIFUL MALIK UYGUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ÇERİBAŞ
- Afganistan Özbeklerinin akrabalıkla ilgili atasözlerinin Türkiye'de kullanılan atasözler ile karşılaştırmalı olarak incelenmesi
Comparative investigation relatives of Afghan Uzbeks proverbs with the relevant proverbs used in Turkey
ABDUL KARIM MAQSUDI
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıSelçuk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SİNAN GÖNEN
- Afganistanlı şair Huda Verdi'nin kıssaları üzerine dil incelemesi
Linguistic analysis on the stories of the Afghan poet Huda Verdi
SAMET SARIKURT
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FİLİZ MELTEM ERDEM UÇAR
- Afganistan'da yaşayan Özbek Türklerinin masalları
Tales of Uzbek Turks living in Afghanistan
NAJIBA ZAHERI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ YAVUZ KÖKTAN