Tanrı, iyilik ve irade
God, goodness and will
- Tez No: 718194
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET SAİT REÇBER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Felsefe, Religion, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: İlahi Özgürlük, İlahi İrade, Akıl, Ahlaki İyilik, Ahlaki Mükemmellik, Divine Freedom, Divine Will, Intellect, Moral Goodness, Moral Perfection
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Din Felsefesi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 272
Özet
Bu çalışma, Tanrı'nın özgürlüğü meselesini, Tanrı'nın iyiliği ve iradesi arasındaki ilişkiye odaklanarak kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Tez, Tanrı'nın bu iki özsel niteliği arasında nasıl bir ilişkinin olduğu, iyiliğinin Tanrı'nın iradesini belirleyip belirlemediği ve belirliyorsa bu durumun Tanrı'nın özgürlüğü ve ahlaki mükemmelliği açısından ne tür sonuçlar doğurduğunu incelemektedir. Giriş, sonuç ve üç ana bölümden oluşan tezin giriş bölümünde, tezin temel problemi ortaya konulmuştur. Tanrı'nın özsel olarak ahlaken mükemmel ve özgür olmasının anlamı üzerinde durulmuş; bu niteliklerine özsel olarak sahip olmasının Tanrı'nın özgürlüğü ve ahlaki mükemmelliği arasında oluşturduğu gerilimin ne olduğu tespit edilmiştir. Tezin problematiğinin ne şekilde tartışılacağı ve sınırları belirlenmiş, bu bağlamda Tanrı'nın özgürlüğü ve ahlaki mükemmelliği arasındaki bu ikilemin O'nun ahlaki fiilleri üzerinden tartışılacağı ifade edilmiştir. Birinci bölümde, Tanrı'nın özgürlüğü tartışmalarına kaynaklık eden ve aynı zamanda özgürlük tartışmasına kavramsal olarak öncelik teşkil eden iradenin tabiatı meselesi üzerinde durulmuştur. İradenin akletme ile olan ilişkisi; fiillerimizin rasyonel ve açıklanabilir olması ile yakından ilişkili olan yeter sebep ilkesi ve irade ile ilişkisi gibi konular ele alınmıştır. Bu çerçevede, iradenin tabiatıyla ilgili biri“seçme”ve diğeri“yönelim”olmak üzere iki temel yaklaşım olduğu belirlenmiştir. İradeyi bir seçim ilkesi olarak gören yaklaşımın, iradenin akletme ve yeter sebep ilkesi ile ilişkisini daha makul ve tutarlı bir şekilde açıkladığı sonucuna varılmıştır. Böylece Tanrı'nın özgürlüğünün ne tür bir özgürlük olduğu sorusuna geçmeden önce, iradesinin tabiatına dair kavramsal bir inceleme yapmak amaçlanmıştır. İkinci bölümde, bu iki irade anlayışına paralel özgürlük teorileri incelenmiştir. Özgürlüğü, bir varlığın karakteri, nasıl bir varlık olduğuna bağlı olarak anlamamız gerektiğini iddia eden karaktere dayalı özgürlük teorileri ile; özgürlüğün failin fiilleri üzerindeki seçimi, başka türlü yapabilmesi ile temellendirilebileceğini savunan seçime dayalı özgürlük teorileri ele alınmıştır. İradeyi bir yönelim olarak gören yaklaşımın karaktere dayalı özgürlük teorilerini, onu bir seçim ilkesi olarak gören yaklaşımın ise seçime dayalı özgürlüğü desteklediği tespit edilmiştir. Tanrı'nın bir fiilini gerçekleştirdiğinde başka türlü yapabilir olup olmadığı ve bunun Tanrı'nın özgürlüğü açısından ne anlama geldiği, bu iki temel özgürlük anlayışı üzerinden incelenmiştir. Seçime dayalı özgürlük teorilerinin, karaktere dayalı özgürlük teorilerinin temel sezgilerini koruduğu; bununla birlikte failin fiilleri üzerindeki nihai kontrolünü temellendirmede daha tatmin edici bir açıklama sunduğu belirlenmiştir. Başka türlü yapabilme koşulunun, failin fiilleri üzerindeki nihai kontrolünün bir gereği olduğu tespit edilmiş ve bu sebeple Tanrı'nın özgürlüğünün seçime dayalı bir özgürlük olarak anlaşılması gerektiği savunulmuştur. Üçüncü bölümde, seçime dayalı bir özgürlük teorisinin Tanrı'nın ahlaki fiillerine uygulanabilirliğini test dilmiştir. Seçime dayalı bir özgürlük teorisinin, Tanrı'nın yaratma ve hangi dünyayı yaratacağı gibi büyük ölçüde olumsal olduğu kabul edilen fiillerinin yerine, ahlaki fiillerine de uygulanabilecek bir teori olup olmadığı üzerinde durulmuştur, çünkü seçime dayalı bir özgürlüğü uygulamanın en zor olduğu alan ahlaki fiillerdir. Bunun sebebi de özgürlük ve özsel ahlaki mükemmelliğin gereklerinin birbirini dışlıyor gibi görünmesidir. Eğer seçime dayalı bir özgürlük Tanrı'nın ahlaki fiillerine uygulanabilirse, teistlerin büyük çoğunluğunun özgür fiiller kapsamına dahil etmeye gönüllü olduğu yaratma ve hangi dünyayı yaratacağını seçme fiillerine daha kolaylıkla uygulanabilir. İlk olarak, özsel ahlaki iyilik-mükemmellik ikileminin gerçek olduğunu kabul eden ve Tanrı'ya bunlardan yalnızca birinin atfedilebileceğini, ikisinin aynı anda atfedilemeyeceğini savunan çeşitli görüşler değerlendirilmiştir. Daha sonra bu ikilemin mümkün dünyalar semantiğine dayalı bir modalite anlayışı ile daha fazla belirginleştiği öne sürülmüş ve bu semantiğe dayanmayan bir modalite anlayışı çerçevesinde imkan, güç, başka türlü yapabilme gibi kavramların Tanrı'nın hem özgürlüğü hem özsel ahlaki mükemmelliği ile ilgili sezgilerimizi karşılayacak bir biçimde anlaşılabileceğini savunulmuştur. Daha sonra, bu semantiği kullanmadığımız halde çözmemiz gereken bazı soru ve sorunlar ele alınmış; bu bağlamda, hiçbir mümkün koşulda kullanılmayan bazı güçlerin olabileceği ve dahi bu güçlerin Tanrı'nın özgürlüğü açısından anlamlı olabileceği iddia edilmiş ve bu iddiaya yapılabilecek çeşitli itirazlara cevap vermeye çalışılmıştır. Nihayetinde, Tanrı'nın özsel ahlaki mükemmelliği ve özgürlüğünün bir arada savunulabilmenin makul bir yolunun olabileceği iddia edilmiştir. Sonuç kısmında ise tezin mevcut literatürde nerede durduğu ifade edilmiş ve konuyla ilgili yapılabilecek ileriki çalışmalara işaret edilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study deals with the problem of divine freedom focusing on the relationship between God's goodness and will. It examines what kind of relationship holds between these two essential attributes of God by analyzing whether His goodness determines His will. It further examines the consequences of taking either side in terms of His essential moral perfection and perfect freedom. The thesis consists of three chapters, in addition to an introduction and a conclusion. The introduction gives a general overview of the problem. It elucidates what it means to have moral perfection and perfect freedom essentially, and why God's having these attributes essentially poses a thorny dilemma for a theist in terms of God's nature. The introduction also demarcates the scope of the problem which will be examined in the thesis. In this regard, the thesis examines the problem of divine freedom concentrating on God's moral actions. The first chapter begins with the analysis of the views on the nature of will. It is significant to have a grip on the discussions about the nature of will as it precedes the disputes about freedom in general, and God's freedom in particular. The first chapter assesses the relationship between will and intellect, the principle of sufficient reason and its relation will, given that this principle widely associated to acting for reasons or acting rationally. This chapter offers that there are two main approaches regarding the nature of will; the first one identifies will as a principle of choice; and the second one as a principle of inclination. It is argued that the first approach is more coherent and plausible in grounding will's relation to the intellect and the principle of sufficient reason. In chapter two, the theories of freedom in accordance with two main approaches concerning the nature of will are analyzed. There are theories of freedom which identifies freedom with the nature and the character of agent in question; and the ones define it by agent's ability to do otherwise, i.e. his being able to choose between doing an action or refraining from doing an action. It is argued that the choice approach on will supports choice-based theories of freedom, whereas the inclination approach on will supports character-based theories of freedom. Hence, the question of“Does God have the ability to the otherwise when He does A?”is replied in the light of two group of theories of freedom. It is argued that choice-based theories of freedom preserve the basic intuitions of character-based theories of freedom, in addition to offering a more satisfying explanation in grounding the agent's ultimate control over his actions. In this regard, it is also maintained that the ability to do otherwise is required by agent's being the ultimate source of his actions. Hence, it seems more plausible to attribute a choice-based freedom to God. The chapter three examines the possibility of applying a choice-based theory of freedom to God's moral actions. It is more difficult to attribute freedom to God regarding His moral actions compared to His creation. This is because the requirements of freedom and moral perfection seem to exclude each other. If a choice-based theory can be applied to God's moral action, it can be applied to God's creating a world and His choosing which world to create a fortiori. In order to do this examination, the chapter begins with evaluation of contemporary literature on the problem. Majority of contemporary philosophers are on the same page in arguing that God cannot have both essential moral perfection and moral freedom, i.e., God is either perfectly free or essentially morally perfect. It is asserted that the modal framework (the possible world semantics) within which the problem is discussed in the contemporary literature sharpens this dilemma. A modality theory that doesn't rely on this semantics might be more favorable in solving the it. Hence, there might be a plausible way of understanding God's ability to do otherwise regarding His moral actions without compromising basic intuitions about essential moral perfection and freedom. Therefore, it is argued that there might be a coherent and satisfying way of reconciling God's perfect freedom and essential moral perfection. Lastly, some possible objections -left even after removing the possible world semantics- to this claim are discussed in detail. The conclusion attempts to pinpoint where the thesis stands in the contemporary literature and indicates further studies should be done on this issue.
Benzer Tezler
- Kelâmi bir problem olarak elem ve haz
Sorrow and pleasure as the problem of kalam
AZİZ KAYMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinSüleyman Demirel ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HASAN TEVFİK MARULCU
- La problématique de la volonté chez Leibniz
Leibniz'de irade sorunsalı
RİZA HAKAN KILIÇCIOĞLU
Yüksek Lisans
Fransızca
2020
FelsefeGalatasaray ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİYE KOVANLIKAYA
- John Duns Scotus'ta Tanrı ve ahlak ilişkisi
John Duns Scotus on God and morality
NESİM ASLANTATAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
FelsefeAnkara ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RECEP KILIÇ
- El-Fârâbî metafiziğinde iyi
The goodness in the metaphysic of al-Fârâbî
MEHMET ALPEREN SAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
FelsefeAnkara ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜRBÜZ DENİZ