Şanlıurfa İslam mimarisinde taş süsleme (2 cilt)
The Ornament of stone in Islamic architecture of Şanlıurfa
- Tez No: 71925
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. YAŞAR ERDEMİR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: El Sanatları, Sanat Tarihi, Crafts, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1998
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Selçuk Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Arkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Sanat Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 745
Özet
Ill ÖZET Şanlıurfa ve çevresinde ağaç malzemenin bulunmayışı, yüzyıllardan beri mimaride ana malzeme olarak taşın kullanılmasına neden olmuştur. Kolay işlenen, ocaktan çıktıktan bir süre sonra sertleşen ve halk arasında“havara daşı”olarak adlandırılan kireç oluşumlu bu taş, tarih boyunca Şanlıurfa yapılarında rahatlıkla kullanılmıştır. Urfa taşının işlemeye son derece elverişli olması, mimaride zengin bir taş süsleme geleneğinin doğmasına neden olmuştur. Şanlıurfa Mimarisi'ndeki taş süsleme geleneği Neolitik Çağ' a kadar inmektedir. Nevala Çori ve Göbeklitepe'de yapılan arkeolojik kazalarda bulunan ve M.Ö. 7000- 8000 yıllarına tarihlenen insan ve hayvan heykelleri aynı zamanda Anadolu'nun bilinen en eski figürlü plastik örnekleridir. Sultantepe ve Harran'da yapılan arkeolojik kazılarda bulunarak Urfa Müzesi'ne getirilen mimari parçalardaki insan ve hayvan röliyefleri Babil, Asur ve Hitit dönemlerine tarihlenmektedir. Şanlıurfa Kalesi' ndeki Roma döneminden kalma M.S. 240-242 tarihli çift sütunun akantus yapraklan ile süslü kartal başını andırır başlıkları ile Ulu Cami avlusundaki Bizans dönemine ait St. Stephan Kilisesi' nden kalma sütun başlıkları o dönemlerin taş süslemeciliği hakkında önemli fikir vermektedir. Şanlıurfa Mimarisi İslami dönem taş süslemeciliğinde, İslam süsleme sanatlarının bitkisel süsleme, geometrik süsleme, figürlü konular, sembolik formlar, yazı ve kompozisyonlar (karma/bileşik kullanım) gibi ana gruplarına yer verilmiştir. Bu ana gruplar içersinde yer alan motifler zengin bir repertuvara sahiptir, öyleki, İslam süsleme sanatlarında yer alan ve Urfa taş süslemeciliğinde bulunmayan motif hemen hemen yok gibidir. Motif zenginliğinin yanında teknik zenginlik de dikkati çekmektedir. Taş süsleme sanatı tekniklerinden olan kabartma, oyma, şebekeli oyma, kakma ve çizikleme tekniklerine Şanlıurfa taş süslemeciliğinde görülmektedir. İslami dönem taş süslemeciliğinin Urfa'daki en eski örnekleri VIII. yüzyılda Emevi ve Abbasi hakimiyetine giren Harran'da görülmektedir. 744-750 yıllarında Harran'ı başkent yapan Emevi hükümdarı II. Mervan tarafından inşa ettirilen, dahaIV sonraları Abbasiler ve Eyyubiler tarafından genişlettirilen Harran Ulu Camii' nde; bu dönemlerin üslup özelliklerini taşıyan ve İslam süsleme sanatlarının şaheserleri arasında sayılan taş süslemeler yer almaktadır. Şanlıurfa Mimarisi' nin önemli bir bölümünü oluşturan evlerdeki taş süslemeler anıtsal eserlere nazaran daha zengin bir durumdadır. Hiç süslemesi bulunmayan çok sayıdaki cami, han, hamam gibi anıtsal eserlere karşılık süslemesiz bir eve rastlamak hemen hemen mümkün değildir. Anıtsal eserlerde Türk-İslam Sanatı süsleme özelliklerini taşıyan geometrik motifler hakim olmasına rağmen, evlerde mahalli üsluptaki bitkisel süslemeler ağırlıktadır. Şanlıurfa Evleri'ndeki taş süslemeler, sokak kapısı alınlıklarında, odaların avluya bakan cephelerinde, eyvan kemerlerinin ve tonozların kilit taşlarında, ışık takalarında (havalandırma penceresi) yoğunluk göstermektedir. Urfa camilerinden Nimetullah, Yusuf Paşa ve Hızanoğlu camilerinin mihrapları çevresinde görülen geometrik geçmeli bordürler anıtsal eserler üzerindeki taş süslemenin en önemli örneklerini teşkil etmektedir. Urfa Mimarisi' nin vazgeçilmez unsurlarından olan taş süslemeciliği, mimarinin betonarmeye dönüşmüş olması nedeniyle günümüzde terk edilmiş durumdadır.
Özet (Çeviri)
V SUMMARY Because there is no wood available in and araund Şanlıurfa, stone has been the principal architectural material. Soft when it leaves the quarry but hardening with time, the limestone known locally as havara has been readly usedthroughout the ages in Şanlıurfa buildings. Because of the Urfa stones so soft, there is a rich tradition of stone embellishment. This tradition goes all the way back to the Neolithic Age, and the human and animal statues found in excavations at Nevala Çori and Göbeklitepe, dating from 7000-8000 B.C., are the oldest examples of figurative plastic art in Anatolia. There are human and animal figures on architectural fragments, reliefs which were unearthed during excavations at Sultantepe and Harran, or sometimes found by villagers and brought to the Urfa Museum, and which date back as early as Babylonian, Assyrian and Hittite times. The two columns on the Şanlıurfa Citadel, dating from the Roman period (240- 242 A.D.) and boasting acanthus embellishments and quasi-eaglehead capitals, give some idea of the decorative approach of their time, as do the column capitals belonging to the Byzantine St. Stephen's Church in the courtyard of the Ulu Mosque. The motifs used in Urfa' s stone embellishment can be grouped under various main headings from the Islamic repertory, such as floral, geometric, combined floral- geometric, figurative and calligraphic. But within each group there is a vast range of designs, so vast that one may safely say there is almost no Islamic decorative motif absent from Urfa' s stone embellishment. There is also a wealth of techiques, with all varieties represented: inlay relief, networking, scoring and carving. The earliest examples of Islamic stone-carving in Şanlıurfa are found in Harran and date from the Ommiad and Abbasid eras of the 8th century. Truly glorious are the embellishments in Harran' s Ulu Mosque, built by the Ommiad ruler Mervan II whoVI made the city his capital in 744-750, during a period whose style is reflected in the mosque as a whole. Stone columns from the Ommiad part of the edifece, wrought with vines and grape clusters, are on display in the Urfa Museum. The arches and capitals of Harran, a virtual museum of stone embellishment, have intricately worked arabesque compositions and borders based on the rumi motif, and with their total faithfulness to the Seljuk tradition offer a reportory so vast as to merit a separete study. Houses constitute an important branch of architecture in Şanlıurfa, and here, there is a greater wealth of stone embellishment than in the monuments. Many mobques, nans, hamams (Turkish baths) have no embellishment whatsoever, but a house without some decoration is almost unheard-of. The adornment which is found associated with monumental architecture is usually geometric, while that in houses is genarally floral and of a local character. Note, however, that there is great variety in the geometric designs seen on the rosettes wihich typically adorn the walls of houses. The most common sites for stone embellishments in the houses of Şanlıurfa are the pediments of front doors, the side of rooms facing the courtyard, the keystones of aiwan arches and of vaults, and finally windows. Networking is seen especially on windows and aiwan arch keystones. The premier examples of stone embellishment in Urfa's monumental architecture are the geometric dovetail borders araund the mihrabs of three mosques: the Nimetullah, the Yusuf Pasha and the Hızanoğlu mosques. Although stone embellishment is an indispensable element of Urfa's architecture, the advent of reinforcet concrete means it has been abandoned today.
Benzer Tezler
- Günümüze gelen Şanlıurfa hamamları
The Ancient Şanlıurfa Turkish bathing houses that are still erect today
YAŞAR GÜLBİÇİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
Sanat TarihiYüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDÜSSELAM ULUÇAM
- Şanlıurfa I. ulusal mimarlık dönemi kamu yapılarının mimari tasarımöğeleri bağlamında incelenmesi
Investigation of public buildings of Şanliurfa I. national architectural period in the context of architectural design elements
EMİNE AŞİT BÜYÜKKIRCALI
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
MimarlıkHasan Kalyoncu ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ TÜLAY KARADAYI YENİCE
- 19.yüzyıl seyyahlarının gözüyle Birecik
Başlık çevirisi yok
HATİCE ABDULLAH AKTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
TarihMardin Artuklu Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ESRA DOĞAN TURAY
- Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Ermeni Kiliseleri koruma ve kullanım durumları
Protection and usage conditions of the Armenian Churches located in the Southeastern Anatolia region of Turkey
SEMRA HİLLEZ HALİFEOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
MimarlıkDicle ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. EMİNE DAĞTEKİN
- Türk İslam Dönemi Şanlıurfa madeni mutfak kapları
Şanlıurfa metalic post of Turkish Islamic Era
UFUK ELYİĞİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
El SanatlarıYüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MEHMET KULAZ