Geri Dön

Abbâsî Devleti'nde kâtipler (132-334/750-945)

Clerks in the Abbasid Caliphate (132-334/750-945)

  1. Tez No: 725361
  2. Yazar: SELAHATTİN POLATOĞLU
  3. Danışmanlar: PROF. DR. NAHİDE BOZKURT
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Tarih, History
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2022
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Ankara Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: İslam Tarihi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 431

Özet

Kâtiplik, toplumsal organizasyon ve devlet sistemindeki gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkmış kadim bir meslektir. Temelde resmî yazışmaları yürütmek ve malî işlerin kaydını tutmak amacına hizmet eden bu meslek, belli başlı birtakım kurallara tâbidir. İslam tarihinde ilk örneği Hz. Muhammed döneminde görülen kâtiplik mesleği, ilerleyen zaman dilimlerinde gelişerek uzmanlık gerektiren bir yapıya kavuşmuştur. İslam fetihlerine bağlı olarak Hz. Ömer dönemindeki kurumsallaşmaya yönelik faaliyetler, kâtiplik mesleğinin müstakil hale gelmesini sağlamıştır. Emevîler döneminde idarî, malî ve askerî divanların birbirinden açık biçimde ayrılması ve mahkemelerin müstakil kurumlar haline gelmesi, kâtiplerin bir zümre olarak öne çıkmasını sağlamıştır. Abbâsîler, Emevîler'e son vermiş olmakla beraber onların idarî sistemini ve personelini büyük ölçüde devralmıştır. Giriş ve dört bölümden oluşan bu çalışmada, Abbâsî Devleti'nin ilk iki asrındaki kâtipler çeşitli açılardan incelenmektedir. Giriş kısmında çalışmanın yöntemi ve kaynakları belirtilmekle beraber kâtipliğin Abbâsî öncesindeki durumu genel hatlarıyla ele alınmaktadır. Birinci bölümde kâtiplerin meslekî hayatlarıyla irtibatlı olmak üzere görev sahaları, çalışma ortamları ve düzenleri üzerinde durulmaktadır. İlaveten kâtiplerin refah düzeyleri, gündelik yaşamları, sosyal çevreleri, dinî ve etnik aidiyetleri hakkında bilgi verilmektedir. İkinci bölümde kâtipler, Abbâsî kurumları bünyesinde ele alınmaktadır. Divanlarda çalışan kâtipler idarî, malî ve askerî olmak üzere üç ayrı başlık altında değerlendirilmekte, ayrıca emniyet teşkilatında, adlî kurumlarda ve kamu hizmeti sunan çeşitli alanlarda çalışan kâtipler incelenmektedir. Üçüncü bölümde kâtiplerin siyasî hayattaki rolleri, halife ve hanedan üyeleri, devlet adamları ve komutanlar gibi yetkililerle ilişkileri çerçevesinde işlenmektedir. Bu bölümün sonunda siyasî ve idarî hayatta öne çıkan kâtip kökenli aileler tanıtılmaktadır. Dördüncü bölümde ise kâtipler, ilim ve sanat alanlarına yön vermeleri ve ortaya koydukları eserler bakımından ele alınmaktadır.

Özet (Çeviri)

Clerkship (kātib pl. kuttāb) is an ancient profession that emerged depending on the developments in the social organization and state system. This profession, which mainly serves the purpose of carrying out official correspondence and keeping records of financial affairs, was a subject of certain rules. The profession of clerkship, which the first example of it was seen in the history of Islam during the reign of the prophet Muhammad, has developed over the following time periods and has acquired a structure that requires expertise. Depending on the Islamic conquests, the activities which aimed at institutionalization in the period of the second caliph Umar enabled the profession of clerkship to become independent. In the Umayyad period, the clear separation of administrative, financial and military diwans and transformation of the courts into independent institutions made the clerks to stand out as a class. Although the Abbasids put an end to the Umayyads they largely took over their administrative system and it's staff. In this study, which consists of an introduction and four chapters, the clerks in the first two centuries of the Abbasid State are examined from various perspectives. While the method and sources of the study are given in the introduction part, the situation of the clerkship before the Abbasids is discussed in general terms. In the first chapter, the work areas, working environments and orders of the clerks are discussed in accordance to their vocational lives. Additionally, some information is presented about the welfare status of clerks, their daily lives, social environments and religious and ethnic affiliations. In the second part, clerks are examined within the body of Abbasid institutions. The clerks who were working in the diwans are evaluated under three separate heading, as administrative, financial and military. In addition, the clerks who were working in the security organization, judicial institutions and various fields providing public services are also examined. In the third chapter, the roles of the clerks in political life are handled within the framework of their relations with officials such as the caliph and dynasty members, statesmen and commanders. At the end of this chapter, families of clerk origin who have become prominent in political and administrative life are introduced. In the fourth chapter, the clerks are discussed in terms of their directing role in the fields of art and science, also the works that has been produced by them.

Benzer Tezler

  1. Abbasî Devleti'nde merkezî yapı ve siyasal hiyerarşi (H. 334-363)

    Central structure and political hierarchy in the Abbasid State (H. 334-363)

    JINAN ABDULKAREEM ABED AL LAMI

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    TarihÇankırı Karatekin Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. AYDIN EFE

  2. Abbâsîler Döneminde vezirlik (295-530/908-1136)

    The Abbasid vizierate (295-530/908-1136)

    HALİL İBRAHİM HANÇABAY

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2016

    TarihUludağ Üniversitesi

    İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ADEM APAK

  3. Abbâsî Devleti'nde diplomasi (Sâmerrâ dönemi)

    Diplomacy in the Abbasid State (Samarra period)

    EBUBEKİR SIDDIK ÖZANLAYAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    DinKaramanoğlu Mehmetbey Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MEHMET ALİ KAPAR

  4. Tolunoğullarının siyasi yapısı

    The politicalstructure of tulunids

    VEYSEL GÜNDAL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2008

    TarihYüzüncü Yıl Üniversitesi

    Tarih Bölümü

    YRD. DOÇ. DR. MURAT AĞARI

  5. Büyük Selçuklu Devleti'nde dini hareketler ve Selçukluların din politikası

    Religious movements in the Great Seljuk State and the religious policy of the Seljuks

    KÜBRA ŞAHAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    DinHitit Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET ALİ BOZKUŞ