Geri Dön

Sovyet sinemasında Kruşçev dönemi ve kültürel kimlik görünümleri

Khrushchev period and cultural identity aspects in Soviet cinema

PDF İndir

  1. Tez No: 737705
  2. Yazar: BANU ERDOĞAN ÇAKAR
  3. Danışmanlar: DOÇ. DR. NİYAZİ AYHAN
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Sahne ve Görüntü Sanatları, İletişim Bilimleri, Performing and Visual Arts, Communication Sciences
  6. Anahtar Kelimeler: Çözülme Dönemi, Kruşçev Reformları, Sovyet Sineması, Kültürel Kimlik, Thaw, Khrushchev Reforms, Soviet Cinema, Cultural Identity
  7. Yıl: 2022
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: İletişim Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 341

Özet

Sovyetler Birliği tarihi toplumsal ve politik olaylar açısından üç önemli kırılma yaşamıştır. İlki Lenin ile başlayan Sovyetler Birliği çatısı altında yeni bir kültür yaratma çabasının görüldüğü dönem, ikincisi Stalin'in baskılarıyla hissedilen sosyalist kültür oluşturma gayesiyle insanların tek tipleştirildiği dönem, üçüncüsü ise insan hakları ihlalleriyle dolu ikinci dönemde yapılan hataların telafi edilmeye çalışıldığı dönemdir. Bu dönem Stalin'in ölümün ardından Kruşçev'in iktidara gelmesiyle başlamış, Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla sonlanmıştır. Çalışmanın evrenini oluşturan Çözülme dönemi olarak adlandırılan Kruşçev döneminde Sovyetler Birliği tarihinde gözle görülür bir şekilde toplumsal dönüşüm yaşanmıştır. Siyasi ve sosyal çelişkileri de bünyesinde barındıran Kruşçev döneminde yaşanılan yenilikçi gelişim ve insana odaklanılarak insani değerlerin yeniden gündeme gelmesi Sovyetler Birliği'ni yeni bir bakış açısıyla ele almaya imkân sağlamıştır. Stalin'in ardından totalitarizmden otoriterizme evirilen yönetim anlayışı sinema alanında da etkisini göstermiştir. Kruşçev ile birlikte Sovyet sinemasında tam olarak Lenin'in hayalini kurduğu burjuvaya ve azınlık ideolojisi tekeline karşın özgür bir anlayış hâkim olmuştur. Sansür alanında yaşanan yumuşama Lenin dönemi erken dönem Sovyet sinemasında olduğu gibi sinemacıların yeni arayışa girmesini sağlamıştır. Bu durum sinemada yaratıcılık ve estetik anlayışını yeniden gündeme getirmiştir. Fikir üreten insanlarla birlikte sinemacıların rehabilite edilmesiyle Stalin kültü altında tek tipleşen filmlerin yerini, yeni arayışların olduğu, ulusal ve uluslararası film festivallerinde boy gösteren filmler almıştır. Ayrıca ulus sinemalarının doğması ve gelişimi açısından önem arz eden sinematografik örgütlenmeye imkân verilmiştir. Bu sayede uluslar kendi sinemalarını icra etme fırsatına ve kontrollü de olsa kültürel kimliklerini yansıtabilecekleri bir mecraya sahip olmuşlardır. Tüm bu bilgiler ışığında çalışmanın amacı Kruşçev dönemi Sovyet sinemasını Kruşçev iktidarında yaşanan sosyo-politik ve ekonomik gelişmeler çerçevesinde ele alarak dönemi 15 cumhuriyet birliği sineması özelinde incelemek ve ekrana yansıyan kültürel kimlik temsillerini açığa çıkarmaktır. Bu amaçla çalışmada dönemin dokusunun doğru olarak algılanabilmesi için Kruşçev dönemi Sovyet sineması incelenmeden önce Kruşçev döneminde yaşanan sosyo-politik ve ekonomik gelişmeler dış politika, ekonomi, eğitim, bilim ve teknik alanında yapılan reformlar çerçevesinde önceki dönemlerle kıyaslanarak ele alınmıştır. Dönemin yapısına dair oluşan perspektif eşliğinde Sovyet sineması incelenmiştir. Kruşçev dönemi öncesi Sovyet sineması, Sovyet sinemasının doğuşundan itibaren hangi ideolojik görüşle şekillendiği, kurgu ve montajda deneysel dönemin Sovyet sinemasına kazandırdıkları, Stalin ile başlayan sansür ve savaşın sonucunda ortaya çıkan Malokartine dönemi kapsamında genel bir çerçevede resmedilmiştir. Çalışmanın odak noktasında olan Kruşçev dönemi, Sovyet sineması sinematografik modernleşme, ortaya çıkan yeni bakış açıları, şiirsel anlatıyla yeni estetik anlayışı, yeni arayışlar ve sinematografik örgütlenmeyle ulus sinemalarının yükselişi üzerinden belirlenen karakteristik özellikler kapsamında incelenmiştir. Dönemin sinemasının gelişimini ulus sinemaları bazında daha detaylı irdeleyebilmek adına Sovyetler Birliği bünyesinde yer alan 15 cumhuriyetin sinemaları doğdukları günden Çözülme dönemine kadarki süreçte ayrıca ele alınmıştır. Burada literatüre dayalı olarak ülke sinemaları Slav sineması, Baltık sineması, Moldova sineması, Orta Asya sineması ve Transkafkasya sineması olmak üzere gruplandırılmıştır. Çalışma kapsamında amaçlı örneklem yöntemiyle her bir grubu temsilen toplam beş olmak üzere birer film seçilmiştir. Film seçimlerinde farklı kriterler göz önüne alınmıştır. Rusya, Ukrayna ve Belarus Cumhuriyeti'nden oluşan Slav sinema grubundan Rusya sinemasının seçilmesinde sadece sinema değil, tüm kültürel ve politik alanlarda diğer cumhuriyetlere öncülük etmesi, merkezi konumda olması ve uzman görüşü etkili olmuştur. Estonya, Litvanya ve Letonya Cumhuriyeti'nden oluşan Baltık sinema grubunda Litvanya sinemasının seçilmesinde filmlere ulaşılabilirlik, Rusça dublajlarının olması ve uzman görüşü etkili olmuştur. Moldova sinema grubunun tek ülkeden oluşması Moldova sinemasının seçilmesini kaçınılmaz kılmıştır. Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan Cumhuriyeti'nden oluşan Orta Asya sinema grubundan Kazakistan sinemasının seçilmesinde grup içerisindeki başarısı, Türkçe literatüre sağlayacağı katkı ve uzman görüşü etkili olmuştur. Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan Cumhuriyeti'nden Gürcistan sinemasının seçilmesindeki etken ise tıpkı Rusya sinemasında olduğu gibi ülkenin Sovyet sinemasında elde ettiği başarı olmuştur. Buna göre çalışmanın örneklemi Rusya sinemasından Мне двадцать лет (Mne dvatsat let), Litvanya sinemasından Goluboy gorizont (Голубой горизонт / Blue Horizon), Moldova sinemasından Çelovek idyöt za solntsem (Человек идёт за солнцем), Kazakistan sinemasından Menya zovut Koja (Меня зовут Кожа) ve Gürcistan sinemasından Lurdja Magdanı (Лурджа Магданы) filmleriyle sınırlandırılmıştır. Çalışmada literatüre dayalı olarak kültürel kimlik görünümleri artefaktlar, toplumsal değerler, tören ve kutlamalar, kahraman ve hikayeler, örfler olmak üzere kategorize edilmiştir. Belirlenen kategoriler üzerinden filmlerde kültürel kimlik görünümlerinin temsillerine yönelik analiz yapılmıştır. Analiz yöntemi olarak çalışmada belirlenen kültürel kimlik görünümlerinin sistematik olarak ele alınması amacıyla içerik analizi ve kültürel temsillerin metinsel çözümlemelerine yönelik özgün bir yöntem olan göstergebilimsel çözümleme yöntemi kullanılarak filmlerde kültürel kimlik görünümlerinin izi sürülmüştür. Böylece içerik analizi yönteminde ulaşılan yüzeysel bulguların göstergebilimsel çözümlemeyle gömülü anlamları açığa çıkarılmıştır. Ayrıca film çözümlemelerinde filmin anlatı ve anlatım yapısı da ihmal edilmemiştir. Çalışmada sonuç olarak, kültürel kimlik görünümlerinden artefaktlara en fazla Mne dvatsat let (Мне двадцать лет) filminin yer verdiği görülmüştür. Diğer dört filmde artefakt kategorisinde kamusal alan en fazla ekrana yansırken, Mne dvatsat let (Мне двадцать лет) filminde Stalin'in komün hayat anlayışının tersine özel alan kullanılmıştır. Film bu yönüyle de diğer dört filmden ayrılmıştır. Kültürel kimlik görünümlerinden toplumsal değer unsurlarına en fazla yer veren film Çelovek idyöt za solntsem (Человек идёт за солнцем) filmi olmuştur. Filmde toplumsal değer yardımlaşma davranışı ile yer almıştır. Toplumsal değer kategorisinde diğer filmlere bakıldığında toplumsal değerin en fazla uygun görünmeyen davranış üzerinden temsil edildiği görülmektedir. Toplumsal değer Mne dvatsat let (Мне двадцать лет) filminde muhbirlik, Goluboy gorizont (Голубой горизонт / Blue Horizon) filminde korumacı annelik ve Menya zovut Koja (Меня зовут Кожа) filminde şiddet davranışı üzerinden verilmiştir. Kültürel kimlik görünümlerinden tören ve kutlama kategorisinde en fazla ekran süresi 1 Mayıs kutlamalarıyla Mne dvatsat let (Мне двадцать лет) filmine aittir. Çelovek idyöt za solntsem (Человек идёт за солнцем) filminde cenaze törenine, Menya zovut Koja (Меня зовут Кожа) filminde çoban bayramına yer verilirken, Goluboy gorizont (Голубой горизонт / Blue Horizon) ve Lurdja Magdanı (Лурджа Магданы) filmlerinde herhangi bir tören ve kutlamaya rastlanmamıştır. Kültürel kimlik görünümlerinden kahramanlar ve hikayeler kategorisinde en fazla temsile yer veren film Mne dvatsat let (Мне двадцать лет) olmuştur. Filmde kahraman olarak Lenin ideolojisiyle tanınan Vladimir Mayakovskiy karşımıza çıkmaktadır. Mayakovskiy üzerinden Lenin'e dolaylı olarak yapılan gönderme bu kategoride Çelovek idyöt za solntsem (Человек идёт за солнцем) ve Menya zovut Koja (Меня зовут Кожа) filmlerinde direkt olarak Lenin'in ekrana yansıtılmasıyla yapılmıştır. Goluboy gorizont (Голубой горизонт / Blue Horizon) filminde II. Dünya Savaşı anılırken, Lurdja Magdanı (Лурджа Магданы) filminde herhangi bir kahraman ve hikâyeye rastlanmamıştır. Kültürel kimlik görünümlerinden örf kategorisine en fazla temsile yer veren film olarak Mne dvatsat let (Мне двадцать лет) filmi karşımıza çıkmaktadır. Filmde boş zaman değerlendirme aktivitesi olarak dönemin gençlerinin yeni eğlence tarzıyla verdikleri parti yer almıştır. Goluboy gorizont (Голубой горизонт / Blue Horizon) ve Lurdja Magdanı (Лурджа Магданы) filmlerinde en fazla eşarp temsiline, Çelovek idyöt za solntsem (Человек идёт за солнцем) filminde cenaze marşına, Menya zovut Koja (Меня зовут Кожа) filminde ise geleneksel Kazak erkek kıyafetine yer verilmiştir.

Özet (Çeviri)

The Soviet Union experienced three important turning points in terms of historical socio-political events. The first was the period when efforts to create a new culture under the Soviet Union began with Lenin, the second was the period when people were standardized to create a socialist culture under pressure from Stalin, and the third was the period when mistakes made in the second period, where human rights violations were rife, were tried to be corrected. This period began with Khrushchev's rise to power after Stalin's death and ended with the dissolution of the Soviet Union. The Khrushchev period, which is called the disintegration period, is the object of the study. This period saw notable social transformations in the history of the Soviet Union. The innovative development experienced during the Khrushchev era, which also included political and social contradictions, and the revival of universal human values by focusing on the individual, allowed the Soviet Union to be viewed from a new perspective. The understanding of governance that evolved after Stalin from totalitarianism to authoritarianism also manifested itself in the field of cinema. Under Khrushchev, free understanding prevailed in Soviet cinema, despite the monopoly of the bourgeoisie and the minority ideology dreamt of by Lenin. The easing of censorship, as in the early Soviet cinema of the Leninist period, enabled filmmakers to seek new ideas. This situation put creativity and aesthetics back on the agenda. With the rehabilitation of filmmakers along with the people who produced the ideas, films standardized to the cult of Stalin were replaced by films that appeared at domestic and international film festivals with new ideas. In addition, cinematographic organization was allowed, which was important for the birth and development of cinematography. Thus the republics within the Union were given the opportunity, albeit under control, to create their own films and an environment in which they could represent their cultural identities. In light of all this information, the aim of the study is to identify representations of cultural identity reflected on the screen by examining the Soviet cinema of the Khrushchev period within the framework of socio-political and economic processes experienced during the Khrushchev rule examining the period in terms of cinema of the 15 republics of the Union. To this end, before examining the Soviet cinematography of the Khrushchev period, the socio-political and economic events of the Khrushchev period were compared to the previous periods within the reforms carried out in foreign policy, economy, education, science and technology in order to properly perceive the specifics of the period in this study. Soviet cinema is examined in terms of the structure of the era. And Soviet cinema before the Khrushchev era is depicted in general terms in the context of the Malokartin era, which arose from censorship and the war that began under Stalin, considering the ideological outlook with which Soviet cinema was shaped from its inception and the experimental period brought to Soviet cinema in montage. The Soviet cinema of the Khrushchev era, which is the focus of the study, is examined within the characteristic features defined by cinematic modernization, the emergence of new perspectives, a new aesthetic understanding with a poetic narrative, new searches, and the revival of national cinematography. To examine in more detail the development of cinematography of that period on the basis of national films, the films of the 15 republics that were part of the Soviet Union from their birth to the period of disintegration were examined separately. Here, based on the literature, the cinematography of the republics is grouped as Slavic cinema, Baltic cinema, Moldavian cinema, Central Asian cinema, and Transcaucasian cinema. The study selected five films representing each group using the purposive sampling method. Different criteria were taken into account when selecting a film. Russian cinema was chosen from a Slavic film group consisting of the republics of Russia, Ukraine, and Belarus due to the fact that Russia acts as a leader among other post-Soviet Slavic republics and has a central position and expert opinion not only in cinematography, but also in all cultural and political areas. The availability of publicly available films, Russian dubbing and expert opinions played a decisive role in the selection of Lithuanian cinema from the Baltic Cinema Group, consisting of the Estonian, Lithuanian and Latvian republics. The fact that the Moldovan film group consists of one country made the choice in favour of the Moldovan cinema inevitable. The success of Kazakh cinema, the availability of literature in Turkish, and expert opinions influenced the selection of Kazakh cinema from the Central Asian group, which consists of the republics of Kyrgyzstan, Kazakhstan, Turkmenistan, Uzbekistan, and Tajikistan. The selection of Georgian cinema from the Republics of Azerbaijan, Georgia, and Armenia was based on its success in Soviet cinema. The study sample includes“I am twenty years old”(Мне двадцать лет) from Russian films,“Blue Horizon”(Голубой горизонт) from Lithuanian films,“Man Walks After the Sun”(Человек идет за солнцем) from Moldovan films,“My Name is Koja”(Меня зовут Кожа) from Kazakh films, and“Lurja Magdany”(Лурджа Магданы ) among Georgian films. The literature-based study classified aspects of cultural identity as“artifacts,”“social values,”“ceremonies and holidays,”“heroes and stories,”and“customs.”The representation of aspects of cultural identity in films through specific categories was analyzed. In order to systematically address the aspects of cultural identity identified in the study as a method of analysis, aspects of cultural identity were traced in the films using the method of semiotic analysis, which is a unique method for textual analysis of cultural representations and content analysis. Thus, the embedded meanings of surface findings from the content analysis method were revealed through semiotic analysis. In addition, the analysis of the film did not neglect the narrative and narrative structure of the film. The study found that the film“I am twenty years old”included mostly artifacts from aspects of cultural identity. In the other four films public space was mostly reflected on the screen in the category of artifacts, but the film“I am Twenty Years Old”used personal space, contrary to the Stalinist understanding of communal life. In this respect, the film differs from the other four films.“Man Walking After the Sun”was a film that focused most of its shots on the elements of social value in terms of cultural identity. In the film, the social value is reflected in the manifestation of helping each other. When we look at other films in the social value category, we see that social value is mostly represented by inappropriate behavior. The social value in“I'm Twenty Yaers Old”is represented in the image of the whistleblower, in“Blue Horizon”in the image of the protective mother, and in“My Name is Koja”through aggressive behavior. Among the aspects of cultural identity in the category of“ceremony and celebrations,”the largest screen time belongs to the celebration of May 1 in“I'm Twenty Years Old.”This category is demonstrated by a funeral in the film“Man Walks after the Sun”, a shepherd's feast in the film“My Name is Koja”, in the films“Blue Horizon”and“Lurja Magdany”no celebrations and ceremonies are revealed. The film“I am Twenty Years Old”shows the category of“heroes and stories”in terms of cultural identity the most. In this film, Vladimir Mayakovsky, known for his Leninist ideology, appears as the hero. While the indirect reference to Lenin was shown through Mayakovsky in“I am Twenty Years Old”, the films“Man Walking After the Sun”and“My Name is Koja”were shown directly in footage showing Lenin on the screen. The category of“heroes and stories”in“Blue Horizon”is shown through footage of World War II, and no heroes or stories were found in“Lurja Magdany.”“I am Twenty Years Old”is the film that most fully represents the category of“customs”among the aspects of cultural identity. The film includes footage of a party held by young people of the time as entertainment during their leisure time. In the films“Blue Horizon”and“Lurja Magdany”this category is reflected in scarves, which represents the culture of the people, and in the film“Man Walks After the Sun”through a funeral march, in the film“My Name is Koja”traditional men's clothing acts as an element of custom.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    913014

    'Durgunluk Dönemi'nde Rus Sovyet sineması ve Leonid Ilyiç Brejnev'in kurtardığı filmler'

    Russian Soviet cinema during 'Era of Stagnation' and 'Films that Brezhnev saved'

    NİGAR ALİYEVA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Radyo-TelevizyonMarmara Üniversitesi

    Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. FATİME NEŞE KAPLAN

  2. Tez No

    140850

    Sovyet sineması ve çok uluslu Sovyet sinemasında bir yönetmen: Tölömüş Okeyev

    Soviet cinema and a director from multinational Soviet cinema: Tolomush Okeev

    ALİYE BAYGALİYEVA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2003

    Sahne ve Görüntü Sanatlarıİstanbul Üniversitesi

    Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. BATTAL ODABAŞ

  3. Tez No

    827122

    Stalin Dönemi Sovyet Sinemasında Doğu İmgesi

    The Eastern Imagery in the Soviet Cinema During the Stalin Era

    ALİ BALCI

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    TarihEge Üniversitesi

    Türk Tarihi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ABDULLAH TEMİZKAN

  4. Tez No

    407772

    Bir iktidar biçimi olarak devlet kavramı: Erken dönem sovyet sinemasında iktidarın görünümü

    The concept of state as a form of power: The appearance of power in the early period of soviet cinema

    ASLI AĞCAOĞLU

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2015

    Sahne ve Görüntü SanatlarıAnadolu Üniversitesi

    Sosyoloji Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. HATİCE YEŞİLDAL

  5. Tez No

    586296

    Sovyet Azerbaycan sinemasında melodramatik tahayyül ve modernleşme

    Başlık çevirisi yok

    TOĞRUL ABBASOV

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    Sahne ve Görüntü SanatlarıMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

    Sosyoloji Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. UMUT TÜMAY ARSLAN

Geri Dön