La politique étrangère du Maroc sous le Roi Mohammed VI – face à l'affaire du Sahara: Intérêts internationaux et préoccupations de la politique interne discutés à partir de la théorie réaliste néoclassique
Kral 6. Muhammed döneminde Fas dış politikasında Sahra meselesinin neoklasik realist teoriye göre uluslararası çıkarlar ve iç politika meseleleri bakımından tartışılması
- Tez No: 739090
- Danışmanlar: PROF. DR. ERHAN BÜYÜKAKINCI
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Uluslararası İlişkiler, International Relations
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Fransızca
- Üniversite: Galatasaray Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Uluslararası İlişkiler Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 221
Özet
Sovyetler Birliğinin dağılması çift kutuplu uluslararası düzeni sona erdirmiştir. Buna bağlı olarak, mevcut uluslararası ilişkiler teorilerinin yeni oluşan dengeleri açıklamak noktasında yetersiz kaldığı görülmüştür. Devletlerin eylemlerini ne sadece ulusal çıkarların, ne de sadece dış etmenlerin belirlemediği öne sürülmüştür. Bu bağlamda, devletlerin dış politikalarının, uluslararası sistemin, devletin iç dinamiklerinin filtresinden geçerek dış politika çıktılarına dönüştüğünü ileri süren neoklasik realizm yaklaşımı ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, kral VI. Muhammed döneminde, Fas'ın Sahra meselesi bağlamında dış politikasının neoklasik realizm çerçevesinden analizi yapılacaktır. Günümüzde, Fas'ın ana dış politika meselesi, diğer bir ifadeyle“kırmızı çizgisi”, şüphesiz Sahra meselesidir. Literatürde“Batı Sahra Meselesi”,“Batı Sahra Sorunu”gibi farklı adlandırmalarla yer alan konu, bu çalışmada“Sahra Meselesi”yahut“Sahra Dosyası”olarak adlandırılacaktır. Zira“Batı Sahra”ifadesi coğrafi bir bölgeyi ifade etmesinin ötesinde, birçok ülke tarafından tanınmayan bir siyasi yapıyı ifade etmektedir. Öte yandan“Batı Sahra”ifadesi, Fas kamuoyunda, çalışma boyunca da değinileceği gibi, ciddi bir tepki oluşturan bir ifadedir. Dolayısıyla çalışmanın bu şekilde taraflı bir ifade içermesi doğru olmayacağından, çalışma boyunca mesele için yukarıda zikredilen tarafsız adlandırmalar kullanılacaktır. Fas, gerek kendisine özgü iç dinamikleri, gerekse de uluslararası sistemin bazı aktörleriyle olan yoğun siyasi ve ekonomik ilişkilerinden dolayı bu tür bir analiz için uygun bir inceleme alanı sunmaktadır. Fas Krallığı zengin bir tarihsel geçmişe sahiptir. Üzerinde bulunduğu coğrafi konumdan dolayı gerek Avrupa'yla, gerekse de Müslüman dünyasıyla tarih boyunca yoğun bir ilişki içerisinde olmuştur. Söz konusu ilişkiler ve kendi iç dinamikleri, bugünün Fas'ının dış politikasının temellerini teşkil etmektedir. Çalışma boyunca yapılacak olan analizde, söz konusu dinamiklerin oluşumu ve birbirleriyle etkileşim halinde nasıl Fas'ın dış politikasını, Sahra Meselesi özelinde, şekillendirdikleri açıklanacaktır. Çalışmanın ilk bölümünde, önce neoklasik realizm yaklaşımı genel olarak açıklanacaktır. Geleneksel teorilerin neden Soğuk Savaş sonrası süreci anlamakta yetersiz kaldığı, buna bağlı olarak da neoklasik realizm yaklaşımının nasıl ortaya çıktığı kısaca anlatılacaktır. Bu bağlamda, kendisinden, aktörlerin kimliklerinin Fas'ın dış politikasındaki yerini anlama noktasında destek alacağımız bir diğer yaklaşım olan inşacılığa da kısaca değinilecektir. Bağımlı, bağımsız ve ara değişken kavramlarından bu kısımda bahsedilecektir. İlk kısmın ilerleyen bölümlerinde, Fas'ın iç dinamiklerinin tarihsel süreçte nasıl oluştuğunu göstermek adına kısaca Fas'ın tarihi anlatılacaktır. Fas tarihini anlatırken bir yandan da Fas devletinin kimliğinin oluşumu gözler önüne serilecektir. Özellikle, Sahra Meselesinin kilit aktörleri olarak tanımladığımız, ABD, Fransa ve İspanya'yla olan ilişkilerinin oluşumu incelenecektir. Ardından, Soğuk Savaş sonrasında Fas'ın vizyonunun, neoklasik realizm bakış açısıyla nasıl ele alınabileceğinden bahsedilecek ve son olarak ise kral VI. Muhammed'in iç politika dinamikleri genel hatlarıyla açıklanacaktır. Çalışmanın ikinci kısmında ise Sahra Meselesi üzerinde durulacaktır. Her ne kadar çalışmada kral VI. Muhammed dönemi ele alınacak olsa da Sahra dosyası, kökleri Fas'ın tarihine kadar uzanan tafsilatlı bir meseledir. Bugünkü sorunun karakterini belirleyen etmenlerin kökenleri, Fas'ta ilk Faslı krallıkların kuruluşuna kadar dayanmaktadır. Bölge özelinde ise, Sahra'nın batısının coğrafi özellikleri gibi, coğrafi özelliklere bağlı olarak şekillenen tarihi de hiç şüpheniz günümüzdeki sorunun şekillenmesi sürecinde önemli bir role sahiptir. Bu nedenle ikinci kısımda ilk olarak, ele alacağımız bölgenin coğrafi özellikleri ve tarihi anlatılacaktır. Tarihsel süreç anlatılırken, sadece bilgi vermekten ziyade, söz konusu süreçte, bugünkü sorunun belirleyici unsurlarından olan“Sahralı kimliğinin”nasıl şekillendiği detaylı bir şekilde anlatılacaktır. Akabinde, VI. Muhammed döneminde, Sahra Meselesi bağlamında, Fas dış politikasının oluşumu anlatılacaktır. İlk olarak Fas'ın, Sahra meselesinde dikkate almak zorunda olduğu iç dinamikler ele alınacaktır. Burada özellikle Fas'ın dış politikasının en önemli dinamiklerinden olan, Fas'ın Fransa, İspanya ve ABD ile olan iktisadi ilişkileri üzerinde durulacak ve Fas'ın söz konusu devletlerle, özellikle ekonomik sebeplerden dolayı, olan iktisadi ilişkilerinin gözetmesinin neden Fas'ın ulusal çıkarları için bir gereklilik olduğu, ülkenin ekonomik kapasitesini de göz önünde bulunduracak olursak, bu ülkelerle olan ticaret ve yatırım ilişkileri üzerinden anlatılacaktır. Sonrasında, Fas'ın Sahra Sorunundaki resmi tutumu açıklanacaktır. Bu bağlamda, söz konusu bölgenin hem Faslı kimliği için önem arz ettiği, hem ekonomik açıdan Fas açısından önemi anlatılacaktır. Ayrıca, bölgenin olası bir kaybının ülkenin iç istikrarı için oluşturabileceği risklere değinilecektir. Bu bağlamda, kral VI. Muhammed'in babasından farklı olarak takip ettiği, Sahra sorununun gidişatında belirleyici bir role sahip olan monarşiyle Sahra Sorununu doğrudan birbirine bağlama stratejisi açıklanacaktır. Zira bu strateji, riskli olmasına rağmen, Sahra Dosyasıyla bir anlamda ülkedeki krallık makamını, kralı meselenin birinci sorumlusu yapmak suretiyle birbirine bağlamıştır. İlaveten, Fas özellikle VI. Muhammed döneminde bölgede çok sayıda yatırım gerçekleştirmiş, dahası bölgeye ülkenin kuzeyinden çok sayıda Faslı yerleştirmiştir. Bu stratejinin bir sonucu olarak bugün bölge Faslılar tarafından tartışmalı bir bölge olarak değil, Fas'ın doğal bir parçası olarak görülmekte ve bölgedeki nüfus yeni iç göçlerle birlikte sürekli artmaktadır. Kısacası, Fas devleti ve halkı için Fas'ın“Batı Sahra”üzerindeki egemenliği sorgulanmamakta; aksine bölge“Fas Sahrası”olarak görülmektedir. Dolayısıyla, ülkenin doğal bir parçası olarak görülen, Sahra'nın söz konusu bölgesinin olası bir kaybı, Fas kamuoyu tarafından bir toprak kaybı olarak görülecek ve doğrudan rejimi ve ülkenin istikrarını tehdit edecektir. Öte yandan, her ne kadar Fas'ın ulusal çıkarları için bu bölgeyi kontrol etmek bir gereklilik olsa da, Fas'ın bunu uluslararası sistemin bazı aktörlerinin desteğini almaksızın gerçekleştirebilmesi, askeri ve ekonomik kapasitesi göz önünde bulundurulduğunda, pek de olası değildir. Bugün önümüzde olan tabloda ise, BM'nin bağımsızlık seçeneğini de içeren referandum kararına rağmen, Fas krallığı bölgenin yüzde seksenini fiilen kontrol etmesine rağmen ciddi bir yaptırımla karşılaşmamış, aksine ABD gibi devletler bölgede konsolosluk açmak gibi somut adımlarla Fas'ın Sahra'nın batısındaki egemenliğini resmen tanırken, Fransa, hatta geçmişten beri Sahra'daki ayrılıkçı hareketleri siyaseten destekleyen İspanya ve Almanya bile Sahra Sorununun çözümü noktasında Fas'ın ortaya sunduğu genişletilmiş özerklik seçeneğinin tek makul yol olduğunu en üst düzeyden ifade etmiştir. Yukarıda zikredilen devletlerin politikalarını anlamak için Fas'ın kimliğini, iç dinamiklerini ve uluslararası sistemin dengelerini de içeren bir analiz yapmak gerekmektedir. Bu bağlamda, Fas tarih boyunca ABD ile olumlu ilişkiler geliştirmiştir. Fransa ise, bağımsızlığından sonra Fas'ın en önemli müttefiklerinden biri olmuştur. Son olarak İspanya'da, her ne kadar Sahra Meselesi konusunda son döneme kadar Fas'la görüş ayrılıkları içinde olsa da, Fas'la özellikle ekonomik alanda yoğun iktisadi ilişkiler geliştirmiştir. Söz konusu ilişkiler tüm tarafların da iktisadi çıkarlarına uygun olarak gelişmeye devam etmektedir. Fas'ın ve Sahra'nın batısı, ABD, Fransa ve İspanya açısından stratejik olarak önemli bölgeler olarak görülmektedir zira bu bölge Sahra'nın güneyinden gelen düzensiz göç dalgalarını yönetmek için kritik bir konumdadır. İlaveten, Fas, tarihsel olarak bu devletlerle iyi ilişkilere sahiptir. Günümüzde ise bu ülkelerin Fas ekonomisinde oynadıkları rol, Fas için bu devletlere karşı adımlar atma hususunda caydırıcı bir etkiye sahiptir. Bu durum da, çalışmada da görüleceği üzere, Fas'ı bu devletler nezdinde güvenilir bir müttefik konumuna koymaktadır. Fakat, meselede, bu devletlerin dış politikalarını şekillendiren tek etmen Fas'ın kimliği ve Fas'la olan iktisadi ilişkileri değildir. Burada Sahralı ayrılıkçıların ve bunları destekleyen Cezayir'in de kimlikleri önem arz etmektedir. Zira Sahra meselesi yalnızca Fas'ın iç meselesi yahut komşusu Cezayir ve Cezayir'in barındırdığı Sahralılarla olan bir sorunu değil, aynı zamanda ABD ve Rusya arasındaki gerilim noktalarından da biridir. Nitekim tarih boyunca Fas'a askeri ekipman satan bir numaralı ülke ABD'yken, Cezayir'in en büyük silah tedarikçisi geçmişte Sovyetler Birliği, bugün de, Sovyetler Birliğinin ardılı, Rusya'dır. Bu yüzden, ABD ve çoğu Avrupa ülkesi, Rusya'nın Cezayir vasıtasıyla, stratejik açıdan bu denli önemli bir bölgeye doğru yayılmasını, ulusal güvenlikleri için bir tehdit olarak görmekte ve dış politikalarını buna göre şekillendirmektedir. Zira Fas'ın ve Sahra'nın batısının iktisadi önemi son kısımda anlatılacak sebeplerden dolayı doğrudan Avrupa'nın gıda ve enerji güvenliğini ilgilendirmektedir. Bu bağlamda, ABD, Fransa ve İspanya'nın neden Fas'ın bölgeyi kontrol etmesini çıkarlarına uygun olarak değerlendirdikleri sorusuna ek olarak,“neden bölgede bağımsız bir ”Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti“ istemeyecekleri sorusu da sorulmalıdır. Fas'ın iç dinamikleri ve uluslararası sistem incelendiğinde, bölgede bu tür bir bağımsız devlet kurulmasının muhtemel iki sonucunun olması beklenmektedir ki iki sonuç da zikredilen devletlerin ulusal çıkarlarıyla çelişmektedir. Fas'ın iç dinamiklerini dikkate aldığımızda, bölgenin Fas'tan ayrılmasının ülke istikrarı için ciddi sonuçları olacağını söyleyebiliriz. Zira, II. Hasan'dan beri Fas kralları, Fas halkını bölgenin Fas'ın doğal bir parçası olduğuna ikna etmiştir ve bu noktada somut politikalar takip etmiştir. Örneğin II. Hasan'ın öncülük ettiği ”Yeşil Yürüyüş“ (1975) sırasında bölgeye giren on binlerce Faslı bölgeye yerleşmiştir. Sonraki dönemde ise Fas'ın bölgeyi demografik ve iktisadi yönden Faslılaştırma politikası hızlanarak devam etmiş ve bölge git gide Fas'ın doğal bir parçası haline gelmiştir. Kral VI. Muhammed buna ek olarak Sahra meselesinde merkeze monarşiyi koymuştur. Bu politikayla bir yandan olası bir başarısızlık durumunda rejimi riske atarken, bir yandan da bahsettiğimiz aktörlere eğer Fas'la olan ilişkilerini ve bölgenin istikrarını önemsiyorlarsa Fas'ı desteklemelerini ifade eden bir mesaj göndermiştir. Dolayısıyla, Fas'ın bu bölgeyi kaybetmesi bölge istikrarı için ciddi bir tehdit teşkil edecektir. İkinci olası sonuç ise Sahra'nın batısının RASD aracılığıyla Cezayir, dolayısıyla Rusya için bir yayılma alanı olmasıdır. Bu durum ise Avrupa ve ABD için son derece olumsuz bir senaryodur. Zira Rusya, özellikle Ukrayna Savaşından sonra da görüldüğü üzere, ciddi anlaşmazlıkların olduğu durumlarda enerji kartını kullanabilmektedir. Bu durum ise doğrudan Avrupa'nın enerji güvenliği ve tedarik zincirleri için ciddi bir tehdit teşkil etmektedir. Zira doğal gaz sadece enerji için kullanılmamakta, aynı zamanda petrokimya ve gübre sektörleri için temel bir hammadde teşkil etmektedir. Bu nedenle olası bir tedarik aksaması plastik sektöründen gübre sektörüne, demir-çelik sektöründen çimento sektörüne kadar hemen tüm sektörleri etkileyebilmektedir. Buna ek olarak, Rusya'nın fosfat kaynakları üzerinde de etki sahibi olması Avrupa ve ABD için tercih edilebilir bir senaryo değildir. Buna karşın, bölgede Fas'ın kontrolünün sürdüğü senaryoda ise, bir yandan Rusya'nın Atlantik'e doğru yayılması engellenirken bir yandan da Fas'la olan olumlu ilişkilerin Avrupa ve ABD ekonomisine ciddi olumlu katkıları olmaktadır. Bu nedenle söz konusu devletler Sahra Meselesinde Fas'ı desteklemektedir. Akabinde, Fas'ın meselenin kilit aktörleri için teşkil ettiği önem anlatılacaktır. Fransa ve İspanya Fas'tan gübre, fosfat ve muhtelif gıda maddeleri gibi önemli ürünler ithal etmektedir. Fas'ın bilhassa Sahra bölgesinde bulunan, dünyadaki toplam rezervlerin yüzde yetmiş beşini teşkil eden fosfat rezervleri, dünya gıda güvenliği için kilit bir role haizdir. Çünkü fosfat minerali gübre üretiminde hammadde olarak kullanılmaktadır. Bu ürünlerin tedarikinde yaşanabilecek olası bir aksama bu ülkelerde gıda ürünlerinden başlamak üzere çeşitli alanlarda enflasyona yol açma riski taşımaktadır. Ayrıca Fas, Avrupa'daki sanayi üretimi için önemli bir parça üreticisi konumundadır. Fas'ta yapılan parça ve ekipman üretimi Avrupa sanayisi için önem arz etmektedir. Ayrıca Fas'ta çok sayıda Avrupa ve ABD menşeili şirket üretim yapmaktadır. Bu ise Fas ve ilgili ülkeler arasında organik bir ekonomik bağ oluşturmaktadır. Fas'ın özellikle Avrupa'nın enerji güvenliği stratejisindeki yeri incelenecektir. Zira Fas, sahip olduğu yenilenebilir enerji üretim kapasitesiyle Avrupa için potansiyel bir enerji tedarikçisidir. Bu noktada ülkenin geniş çöl arazileri ve bilhassa Sahra bölgesindeki rüzgâr enerjisi potansiyeli Fas'ı bölgenin enerji alanındaki en önemli aktörlerinden biri haline getirmektedir. Bu bağlamda Fas, yeşil hidrojen teknolojisini dikkate aldığımızda, Rus doğal gazını ikame edebilecek bir kaynak ülke olma potansiyeline haizdir. Yeşil hidrojen, yenilenebilir enerji kullanılarak suyun elektroliz edilmesiyle üretilen hidrojendir. Söz konusu madde, karbondioksitle birleştirildiğinde doğalgaz üretimi mümkün olmaktadır. Fas ise bu noktada, gerek yenilebilir enerji potansiyeli, gerekse de Avrupa'ya üretilecek olan hidrojeni en kısa yoldan ulaştırma imkânına sahip olmasından dolayı Avrupa'nın enerji güvenliği için kilit bir aktör olma potansiyeline sahiptir. Rusya'nın Ukrayna'ya müdahalesinin takip eden süreçte yaşanan enerji krizini dikkate alacak olursak, Fas Avrupa'nın enerji güvenliği için önemli bir aktör olarak ortaya çıkmaktadır. Son olarak ise, meselenin ikincil aktörleri olan Rusya, Cezayir ve Moritanya'nın meseleye yaklaşımları kısaca irdelenecektir. Burada BM ile birlikte bu ülkelerin ürettiği, Fas tarafından ülkenin toprak bütünlüğüne tehdit olarak algılanan ”zayıf sistemik itkiler" kısaca açıklanacaktır. Özetle, Fas iç dinamikleri ülkeyi Sahra Meselesinde ısrar etmeye itmektedir. Bu noktada Fas Kralı takip ettiği stratejiyle Sahra Meselesini ülkenin istikrarı için kritik bir yere getirmiş aynı zamanda da uluslararası alanda destek bulmak için diplomatik çabalarını hızlandırmıştır. Gerek Fas'ın stratejik önemi ve meselenin kilit aktörleriyle olan ilişkileri, gerekse de bölgede olası bir RASD devletinin Avrupa ve ABD'nin çıkarlarıyla örtüşmemesinin sonucunda bugün Fas bölgedeki kontrolünü sürdürmekte ve pekiştirmektedir.
Özet (Çeviri)
The collapse of the Soviet Union ended the bipolar international order. Accordingly, it has been seen that the current international relations theories are insufficient to explain the newly formed balances. It has been argued that neither only national interests nor only external factors determine the actions of states. In this context, the neoclassical realism approach has emerged, which argues that the foreign policies of the states are transformed into foreign policy outputs by passing through the filter of the international system and the internal dynamics of the state. In this study, the foreign policy of Morocco in the context of the Sahara issue during the reign of King Mohammed VI will be analyzed from the framework of neoclassical realism. Today, Morocco's main foreign policy issue, in other words its“red line”, is undoubtedly the Sahara issue. The subject, which is named as“Western Sahara Issue”and“Western Sahara Issue”in the literature, will be called“Sahara Issue”or“Sahara File”in this study. Because the expression“Western Sahara”not only expresses a geographical region, but also expresses a political structure that is not recognized by many countries. On the other hand, the expression“Western Sahara”is an expression that creates a serious reaction in the Moroccan public, as will be mentioned throughout the study. Therefore, since it would not be right for the study to contain such a biased expression, neutral denominations will be used for the issue throughout the study. Due to its unique business dynamics and its intense political and economic relations with some actors of the international system, Morocco offers a suitable field of study for this type of analysis. The Kingdom of Morocco has a rich historical past. Due to its geographical location, it has been in intense contact with both Europe and the Muslim world throughout history. These relations and their internal dynamics form the basis of the foreign policy of today's Morocco. In the analysis to be made throughout the study, the formation of these dynamics and how they shape the foreign policy of Morocco in interaction with each other will be explained. In the first part of the study, first the neoclassical realism approach will be explained in general. It will be briefly explained why traditional theories are insufficient to understand the post-Cold War process and, accordingly, how the neoclassical realism approach emerged. In this context, constructivism, another approach from which we will get support in understanding the role of actors' identities in Morocco's foreign policy, will also be briefly mentioned. The concepts of dependent and independent variables will be discussed in this section. In the following parts of the first part, the history of Morocco will be briefly explained to show how the internal dynamics of Morocco were formed in the historical process. While telling the history of Morocco, the formation of the identity of the Moroccan state will be revealed. In particular, the formation of relations with the USA, France and Spain, which we call the key actors of the Sahara Issue, will be examined. Then, it will be discussed how the vision of Morocco after the Cold War can be approached from the point of view of neoclassical realism, and finally, the internal policy dynamics of King Mohammed VI will be explained in general terms. The second part of the study will focus on the Sahara Issue. Although the period of King Mohammed VI will be discussed in the study, the Sahara file is a detailed issue that dates back to the history of Morocco. The origins of the factors that determine the character of today's problem go back to the establishment of the first Moroccan kingdoms in Morocco. As for the region, the history shaped by geographical features, like the geographical features of the west of the Sahara, undoubtedly has an important role in the shaping of the current problem. For this reason, in the second part, the geographical features and history of the region we will discuss will be explained first. While describing the historical process, it will be explained in detail how the Saharan identity, which is one of the determining factors of today's problem, was shaped in the said process, rather than just giving information. Subsequently, the formation of Moroccan foreign policy in the context of the Sahara Issue during the reign of Mohammed VI will be explained. First, the internal dynamics that Morocco has to take into account in the Sahara issue will be discussed. Here, one of the most important dynamics of Morocco's foreign policy, Morocco's economic relations with France, Spain and the USA will be emphasized and why Morocco's economic relations with these states, especially due to economic reasons, are for the national interests of Morocco. It will be explained through the trade and investment relations with these countries that it is a necessity. Afterwards, the official position of Morocco on the Sahara Question will be explained. In this context, the importance of the region in question both for the Moroccan identity and for Morocco in terms of economy will be explained. In addition, the risks that a possible loss of the region may pose for the internal stability of the country will be mentioned. In this context, the strategy of connecting the monarchy, which has a decisive role in the course of the Sahara problem, and the Sahara Problem, which King Mohammed VI, unlike his father, followed, will be explained. Because, although this strategy is risky, it connected the Sahara File with the royal office in the country by making the king the first responsible for the issue. In addition, Morocco made many investments in the region, especially during the reign of Mohammed VI, and moreover, many Moroccans from the north of the country settled in the region. As a result of this strategy, the region is not seen as a controversial area by Moroccans, but as a natural part of Morocco, and the population in the region is constantly increasing with new internal migrations. In short, the sovereignty of Morocco over the“Western Sahara”is not questioned for the Moroccan state and people; on the contrary, the region is seen as“Moroccan Sahara”. Therefore, a possible loss of this region of the Sahara, which is seen as a natural part of the country, will be seen by the Moroccan public as a loss of territory and will directly threaten the regime and the stability of the country. On the other hand, although controlling this region is a necessity for Morocco's national interests, it is unlikely that Morocco will be able to achieve this without the support of some actors of the international system. In the table before us today, despite the UN's referendum decision including the option of independence, although the Moroccan kingdom actually controls eighty percent of the region, it has not faced any serious sanctions, on the contrary, states such as the United States have officially established the sovereignty of Morocco in the west of the Sahara with concrete steps such as opening consulates in the region. France, even Spain and Germany, which have politically supported separatist movements in the Sahara since the past, expressed at the highest level that the extended autonomy option offered by Morocco is the only reasonable way to solve the Sahara Problem. In order to understand the policies of the states mentioned above, it is necessary to make an analysis that includes the identity of Morocco, its internal dynamics and the balances of the international system. In this context, Morocco has developed positive relations with the United States throughout history. France, on the other hand, became one of the most important allies of Morocco after its independence. Finally, Spain has developed intense economic relations with Morocco, especially in the economic field, although there were disagreements with Morocco on the Sahara Question until the last period. These relations continue to develop in line with the economic interests of all parties. Morocco and“western”Sahara are seen as strategically important regions for the USA, France and Spain, as this region is in a critical position to manage the irregular migration waves from the south of the Sahara. In addition, Morocco has historically enjoyed good relations with these states. Today, the role these countries play in the Moroccan economy has a deterrent effect for Morocco to take steps against these states. This situation, as can be seen in the study, puts Morocco in the position of a reliable ally before these states. However, in the matter, the identity of Morocco and its economic relations with Morocco are not the only factors shaping the foreign policies of these states. Here, the identities of the Saharan separatists and the Algerian supporters are also important. Because the Sahara issue is not only an internal matter of Morocco or a problem with its neighbors Algeria and the Saharans of Algeria, but also one of the tension points between the USA and Russia. As a matter of fact, the number one country selling military equipment to Morocco throughout history was the USA, while Algeria's largest supplier of weapons was the Soviet Union in the past, and today Russia, the successor of the Soviet Union. Therefore, the USA and most European countries see Russia's expansion into such a strategically important region through Algeria as a threat to their national security and shape their foreign policies accordingly. Because the economic importance of Morocco and the west of the Sahara directly concerns the food and energy security of Europe, for reasons that will be explained in the last section. In this context, in addition to the question why the USA, France and Spain consider it in their interests to have Morocco control the region, the question should also be asked why they would not want an independent“Sahrawi Arab Democratic Republic”(SADR) in the region. When the internal dynamics of Morocco and the international system are examined, it is expected that the establishment of such an independent state in the region will have two possible consequences, both of which contradict the national interests of the aforementioned states. Considering the internal dynamics of Morocco, we can say that the separation of the region from Morocco will have serious consequences for the stability of the country. Because, since Hasan II, Moroccan kings have convinced the Moroccan people that the region is a natural part of Morocco and have followed concrete policies at this point. For example tens of thousands of Moroccans who entered the region during the“Green March”(1975) led by Hasan II, settled in the region. In the following period, the policy of Moroccanization in terms of demographic and economic aspects continued and the region gradually became a natural part of Morocco. In addition to this, King Mohammed VI put the monarchy in the center in the Sahara issue. With this policy, while putting the regime at risk in case of a possible failure, it also sent a message to the actors we mentioned to support Morocco if they care about their relations with Morocco and the stability of the region. Therefore, Morocco's loss of this region will pose a serious threat to the stability of the region. The second possible outcome is that the western part of the Sahara is a spreading area for Algeria, and therefore Russia, via SADR. This is an extremely negative scenario for Europe and the USA. Because Russia can use the energy card in cases of serious disagreements, especially after the Ukraine War. This directly poses a serious threat to Europe's energy security and supply chains. Because natural gas is not only used for energy, but also constitutes a basic raw material for the petrochemical and fertilizer industries. For this reason, a possible supply disruption can affect almost all sectors, from the plastics industry to the fertilizer industry, from the iron-steel industry to the cement industry. In addition, Russia's influence on phosphate resources is not a preferable scenario for Europe and the USA. On the other hand, in the scenario where Moroccan control continues in the region, on the one hand, Russia's expansion towards the Atlantic is prevented, on the other hand, positive relations with Morocco make serious positive contributions to the European and US economy. For this reason, these states support Morocco in the Sahara Question. In the last part, the importance of Morocco for the key actors of the issue will be explained. France and Spain import important products such as fertilizers, phosphates and miscellaneous foodstuffs from Morocco. Phosphate reserves of Morocco, especially in the Sahara region, which constitute seventy-five percent of the total reserves in the world, have a key role for world food security. Because phosphate mineral is used as a raw material in fertilizer production. A possible disruption in the supply of these products carries the risk of causing inflation in various fields, starting with food products in these countries. In addition, Morocco is an important producer of parts for industrial production in Europe. Parts and equipment production in Morocco is important for the European industry. In addition, many European and US origin companies produce in Morocco. This creates an organic economic link between Morocco and related countries. The place of Morocco in the energy security strategy of Europe will be examined. Because Morocco is a potential energy supplier for Europe with its renewable energy production capacity. At this point, the country's vast desert lands and especially the wind energy potential in the Sahara region make Morocco one of the most important actors in the energy field of the region. In this context, Morocco has the potential to be a source country that can replace Russian natural gas when we consider green hydrogen technology. Green hydrogen is hydrogen produced by electrolysis of water using renewable energy. When the substance in question is combined with carbon dioxide, natural gas production is possible. At this point, Morocco has the potential to be a key actor for Europe's energy security, due to its renewable energy potential and the opportunity to deliver the hydrogen to be produced to Europe in the shortest way. If we take into account the energy crisis that followed Russia's intervention in Ukraine, Morocco emerges as an important actor for Europe's energy security. Finally, the approaches of Russia, Algeria and Mauritania, which are the secondary actors of the issue, will be briefly examined. Here, the“weak systemic impulses”produced by these countries together with the UN, perceived by Morocco as a threat to the country's territorial integrity, will be briefly explained. In summary, Moroccan internal dynamics push the country to insist on the Sahara Question. At this point, the King of Morocco, with the strategy he followed, brought the Sahara Issue to a critical place for the stability of the country, and at the same time accelerated his diplomatic efforts to find support in the international arena. As a result of both the strategic importance of Morocco and its relations with the key actors of the issue, as well as the fact that a possible SADR state in the region does not coincide with the interests of Europe and the USA, Morocco continues and consolidates its control in the region. L'effondrement de l'Union soviétique a mis fin à l'ordre international bipolaire. Ainsi, les théories actuelles des relations internationales sont devenues insuffisantes pour expliquer les équilibres nouvellement formés. Il a été avancé que ni les intérêts nationaux ni seuls les facteurs externes ne déterminent les actions des États. Dans ce contexte, l'approche du réalisme néoclassique a émergé, qui soutient que les politiques étrangères des États se transforment en résultats de politique étrangère en passant à travers le filtre du système international et de la dynamique interne de l'État. Dans cette étude, la politique étrangère du Maroc dans le contexte de la question du Sahara « occidental » sous le règne du roi actuel, Mohammed VI, sera analysée dans le cadre du réalisme néoclassique. Aujourd'hui, l'enjeu principal de politique étrangère du Maroc, autrement dit sa « ligne rouge », est sans aucun doute le dossier du Sahara. Dans ce travail, nous préférons d'utiliser le terme de l'« Affaire de Sahara » ou le « Dossier de Sahara » au lieu de l'« Affaire de Sahara occidentale » utilisé dans la littérature académique pour plusieurs raisons. Car l'expression « Sahara occidental » n'exprime pas seulement une région géographique, mais exprime également une structure politique qui n'est pas reconnue par de nombreux pays. Outre, l'expression « Sahara Occidental » est une expression qui suscite une vive réaction dans le public marocain, comme nous le verrons dans l'étude. Par conséquent, puisqu'il ne serait pas juste que l'étude contienne une expression aussi biaisée, des dénominations neutres seront utilisées pour la question tout au long de l'étude. Vu ses dynamiques internes uniques et ses relations politiques et économiques intenses avec certains acteurs du système international, le Maroc offre un champ d'étude inédite pour ce type d'analyse. Le Royaume du Maroc a un riche passé historique. En raison de sa situation géographique, elle a été en contact intense avec l'Europe et le monde musulman à travers l'histoire. Ces relations et ses dynamiques internes constituent la base de la politique étrangère du Maroc d'aujourd'hui. Dans l'analyse qui sera faite tout au long de l'étude, la formation de ces dynamiques et la manière dont elles façonnent la politique étrangère du Maroc en interaction les unes avec les autres seront expliquées. Dans la première partie de l'étude, l'approche du réalisme néoclassique sera d'abord expliquée en général. Nous expliquerons brièvement pourquoi les théories traditionnelles sont insuffisantes pour comprendre la période d'après-guerre froide et, par conséquent, comment l'approche du réalisme néoclassique a émergé. Dans ce contexte, le constructivisme, une autre approche « auxiliaire » dont nous nous appuierons pour comprendre le rôle de l'identité des acteurs dans la politique étrangère du Maroc, sera également brièvement évoqué. Les concepts de variables indépendantes, intermédiaires et dépendantes seront abordés dans cette section. Dans les chapitres suivants de la première partie, l'histoire du Maroc sera brièvement expliquée pour montrer comment la dynamique interne du Maroc s'est formée dans le processus historique. Tout en racontant l'histoire du Maroc, la formation de l'identité de l'État marocain sera révélée. En particulier, la formation des relations avec les États-Unis, la France et l'Espagne, que nous appelons les acteurs clés de la question du Sahara, sera examinée. Ensuite, nous discuterons comment la vision du Maroc après la guerre froide peut être abordée du point de vue du réalisme néoclassique, et enfin, la dynamique de la politique intérieure du roi Mohammed VI sera expliquée. La deuxième partie de l'étude portera sur la question du Sahara. Bien que la période du roi Mohammed VI soit abordée dans l'étude, le dossier du Sahara est une question détaillée qui remonte à l'histoire du Maroc. Les origines des facteurs qui déterminent le caractère du problème d'aujourd'hui remontent à l'établissement des premiers royaumes marocains au Maroc. Quant à la région, l'histoire façonnée par les caractéristiques géographiques, à l'instar des caractéristiques géographiques de l'ouest du Sahara, a sans aucun doute un rôle important dans la formation du problème actuel. Pour cette raison, dans la deuxième partie, les caractéristiques géographiques et l'histoire de la région dont nous parlerons seront expliquées en premier. Tout en décrivant le processus historique, il sera expliqué en détail comment l'identité saharienne, qui est l'un des facteurs déterminants du problème d'aujourd'hui, s'est façonnée dans ledit processus, plutôt que de simplement donner des informations. Par la suite, la formation de la politique étrangère marocaine dans le contexte de la question du Sahara sous le règne de Mohammed VI sera expliquée. Dans un premier temps, les dynamiques internes que le Maroc doit prendre en compte dans la question du Sahara seront abordées. Ici, l'une des dynamiques les plus importantes de la politique étrangère du Maroc, les relations économiques du Maroc avec la France, l'Espagne et les États-Unis seront soulignées et pourquoi les relations économiques du Maroc avec ces États, notamment pour des raisons économiques, sont dans l'intérêt national du Maroc. Il sera expliqué à travers les relations commerciales et d'investissement avec ces pays que c'est une nécessité. Ensuite, la position officielle du Maroc sur la question du Sahara sera expliquée. Dans ce contexte, l'importance de la région en question tant pour l'identité marocaine que pour le Maroc en termes d'économie sera expliquée. En outre, les risques qu'une éventuelle perte de la région pourrait faire peser sur la stabilité interne du pays seront évoqués. Dans ce contexte, la stratégie de rapprochement de la monarchie, qui a un rôle décisif dans le cours du problème du Sahara, et du problème du Sahara, que le roi Mohammed VI, contrairement à son père, a suivi, sera expliquée. Car, même si cette stratégie est risquée, elle rattache le dossier du Sahara à la fonction royale dans le pays en faisant du roi le premier responsable du dossier. De plus, le Maroc a fait de nombreux investissements dans la région, notamment sous le règne de Mohammed VI, et de plus, de nombreux Marocains du nord du pays se sont installés dans la région. En raison de cette stratégie, la région n'est guère considérée comme une zone controversée par les Marocains, mais comme une partie organique et indissociable du Maroc, et la population de la région ne cesse d'augmenter avec de nouvelles migrations internes. Bref, la souveraineté du Maroc sur le « Sahara occidental » n'est pas remise en cause pour l'État et le peuple marocain ; au contraire, la région est perçue comme le « Sahara marocain ». Par conséquent, une éventuelle perte de cette région du Sahara, considérée comme une partie organique du pays, sera perçue par l'opinion marocaine comme une perte de territoire et menacera directement le régime et la stabilité du pays. D'autre part, bien que le contrôle de cette région soit une nécessité pour les intérêts nationaux du Maroc, il est peu probable que le Maroc puisse y parvenir sans le soutien de certains acteurs du système international. Dans le tableau qui nous est présenté aujourd'hui, malgré la décision référendaire de l'ONU incluant l'option de l'indépendance, bien que le royaume marocain contrôle en fait quatre-vingt pour cent de la région, il n'a fait face à aucune sanction sérieuse, au contraire, des États comme les États-Unis ont officiellement établi la souveraineté du Maroc à l'ouest du Sahara avec des mesures concrètes telles que l'ouverture de consulats dans la région. La France, voire l'Espagne et l'Allemagne, qui ont soutenu politiquement les mouvements séparatistes au Sahara depuis le passé, ont exprimé au plus haut niveau que l'option d'autonomie étendue offerte par le Maroc est la seule manière raisonnable de résoudre le problème du Sahara. Afin de comprendre les politiques des États mentionnés ci-dessus, il est nécessaire de faire une analyse qui inclut l'identité du Maroc, ses dynamiques internes et les équilibres du système international. Dans ce contexte, le Maroc a développé des relations positives avec les États-Unis à travers l'histoire. La France est également devenue l'un des alliés les plus importants du Maroc après son indépendance. Enfin, l'Espagne a développé des relations économiques intenses avec le Maroc, notamment dans le domaine économique, bien qu'il y ait eu des désaccords avec le Maroc sur la question du Sahara jusqu'à la dernière période. Ces relations continuent de se développer conformément aux intérêts économiques de toutes les parties. Le Maroc et l'ouest du Sahara sont considérés comme des régions stratégiquement importantes pour les États-Unis, la France et l'Espagne, car cette région est dans une position critique pour gérer les vagues de migration irrégulière en provenance du sud du Sahara. De plus, le Maroc entretient historiquement de bonnes relations avec ces États. Aujourd'hui, le rôle que ces pays jouent dans l'économie marocaine a un effet dissuasif pour que le Maroc prenne des mesures contre ces États. Cette situation, comme on peut le voir dans l'étude, place le Maroc dans la position d'un allié fiable face à ces États. Cependant, en la matière, l'identité du Maroc et ses relations économiques avec le Maroc ne sont pas les seuls déterminants de la politique étrangère de ces États. Ici, l'identité des séparatistes sahraouis et des partisans algériens est également importante. Car la question du Sahara n'est pas seulement une affaire interne au Maroc ou un problème avec ses voisins l'Algérie et les Sahraouis d'Algérie, mais aussi l'un des points de tension entre les USA et la Russie. En effet, le premier pays vendeur d'équipements militaires au Maroc à travers l'histoire était les États-Unis, tandis que le plus grand fournisseur d'armes de l'Algérie était l'Union soviétique dans le passé, et aujourd'hui la Russie, successeur de l'Union soviétique. Par conséquent, les États-Unis et la plupart des pays européens considèrent l'expansion de la Russie dans une région aussi stratégiquement importante à travers l'Algérie comme une menace pour leur sécurité nationale et façonnent leur politique étrangère en conséquence. Car l'importance économique du Maroc et de l'ouest du Sahara concerne directement la sécurité alimentaire et énergétique de l'Europe, pour des raisons qui seront expliquées dans la dernière section. Dans ce contexte, outre la question de savoir pourquoi les États-Unis, la France et l'Espagne considèrent qu'il est dans leur intérêt que le Maroc contrôle la région, il convient également de se demander pourquoi ils ne voudraient pas d'une « République arabe sahraouie démocratique » indépendante dans la région. Lorsque la dynamique interne du Maroc et le système international sont examinés, on s'attend à ce que l'établissement d'un tel État indépendant dans la région ait deux conséquences possibles, toutes deux contraires aux intérêts nationaux des États susmentionnés. Compte tenu de la dynamique interne du Maroc, on peut dire que la séparation de la région du Maroc aura de graves conséquences pour la stabilité du pays. Parce que, depuis Hasan II, les rois marocains ont convaincu le peuple marocain que la région fait partie intégrante du Maroc et ont suivi des politiques concrètes à ce stade. Par exemple, des dizaines de milliers de Marocains entrés dans la région lors de la“Marche verte”(1975), menée par Hasan II, se sont installés dans la région. Dans la période suivante, la politique de marocanisation du Maroc en termes d'aspects démographiques et économiques s'est poursuivie et la région est progressivement devenue une partie organique du Maroc. En plus de cela, le roi Mohammed VI a mis la monarchie au centre de la question du Sahara. Avec cette politique, tout en mettant le régime en danger en cas d'échec éventuel, elle a également envoyé un message aux acteurs que nous avons mentionnés pour soutenir le Maroc s'ils se soucient de leurs relations avec le Maroc et de la stabilité de la région. Par conséquent, la perte de cette région par le Maroc constituera une menace sérieuse pour la stabilité de la région. La deuxième issue possible est que la partie occidentale du Sahara est une zone d'expansion pour l'Algérie, et donc la Russie, via RASD. C'est un scénario extrêmement négatif pour l'Europe et les États-Unis. Car la Russie peut utiliser la carte énergétique en cas de désaccords graves, notamment après la guerre d'Ukraine. Cela constitue une menace sérieuse pour la sécurité énergétique et les chaînes d'approvisionnement de l'Europe. Parce que le gaz naturel n'est pas seulement utilisé pour l'énergie, mais constitue également une matière première de base pour les industries pétrochimiques et des engrais. Pour cette raison, une éventuelle rupture d'approvisionnement peut affecter presque tous les secteurs, de l'industrie des plastiques à l'industrie des engrais, de la sidérurgie à l'industrie du ciment. De plus, l'influence de la Russie sur les ressources en phosphate n'est pas un scénario préférable pour l'Europe et les États-Unis. D'autre part, dans le scénario où le contrôle marocain se poursuit dans la région, d'une part, l'expansion de la Russie vers l'Atlantique est empêchée, d'autre part, des relations positives avec le Maroc apportent de sérieuses contributions positives à l'économie européenne et américaine. Pour cette raison, ces États soutiennent le Maroc dans la Question du Sahara. Dans la dernière partie, l'importance du Maroc pour les acteurs clés de la question sera expliquée. La France et l'Espagne importent des produits importants tels que des engrais, des phosphates et des denrées alimentaires diverses du Maroc. Les réserves de phosphate du Maroc, en particulier dans la région du Sahara, qui constituent soixantequinze pour cent des réserves totales dans le monde, ont un rôle clé pour la sécurité alimentaire mondiale. Parce que le phosphate minéral est utilisé comme matière première dans la production d'engrais. Une éventuelle rupture d'approvisionnement de ces produits risque de provoquer une inflation dans divers domaines, à commencer par les produits alimentaires dans ces pays. De plus, le Maroc est un important producteur de pièces pour la production industrielle en Europe. La production de pièces et d'équipements au Maroc est importante pour l'industrie européenne. De plus, de nombreuses entreprises d'origine européenne et américaine produisent au Maroc. Cela crée un lien économique organique entre le Maroc et les pays apparentés. La place du Maroc dans la stratégie de sécurité énergétique de l'Europe sera examinée. Parce que le Maroc est un fournisseur potentiel d'énergie pour l'Europe avec sa capacité de production d'énergies renouvelables. À ce stade, les vastes terres désertiques du pays et surtout le potentiel éolien de la région saharienne font du Maroc l'un des acteurs les plus importants dans le domaine énergétique de la région. Dans ce contexte, le Maroc a le potentiel d'être un pays source qui peut remplacer le gaz naturel russe lorsque l'on considère la technologie de l'hydrogène vert. L'hydrogène vert est l'hydrogène produit par électrolyse de l'eau à partir d'énergies renouvelables. Lorsque la substance en question est combinée avec du dioxyde de carbone, la production de gaz naturel est possible. À ce stade, le Maroc a le potentiel d'être un acteur clé pour la sécurité énergétique de l'Europe, en raison de son potentiel d'énergie renouvelable et de l'opportunité de livrer l'hydrogène à produire à l'Europe dans les plus brefs délais. Si l'on tient compte de la crise énergétique qui a suivi l'intervention russe en Ukraine, le Maroc apparaît comme un acteur important pour la sécurité énergétique de l'Europe. Enfin, les approches de la Russie, de l'Algérie et de la Mauritanie, qui sont les acteurs secondaires de la question, seront brièvement examinées. Ici, les « impulsions systémiques faibles » produites par ces pays avec l'ONU, perçues par le Maroc comme une menace pour l'intégrité territoriale du pays, seront brièvement expliquées. En résumé, la dynamique interne marocaine pousse le pays à insister sur la question du Sahara. À ce stade, le roi du Maroc, avec la stratégie qu'il a suivie, a amené la question du Sahara à un endroit critique pour la stabilité du pays, et en même temps a accéléré ses efforts diplomatiques pour trouver un soutien sur la scène internationale. En raison à la fois de l'importance stratégique du Maroc et de ses relations avec les principaux acteurs de la question, ainsi que du fait qu'un éventuel État RASD dans la région ne coïncide pas avec les intérêts de l'Europe et des États-Unis, le Maroc poursuit et consolide son contrôle dans la région.
Benzer Tezler
- The dilemma of U.S. foreign policy during the Arab Spring: From moralpolitik to realpolitik
Arap Baharı süresince Amerikan dış politikasının ikilemi: 'Moralpolitik'ten 'realpolitik'e
CAN DONDURAN
Doktora
İngilizce
2021
Uluslararası İlişkilerGalatasaray ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. A. FÜSUN TÜRKMEN
- La politique etrangere de la Turquie en Mediterranee: La quete d'elaborer une strategie mediteraneenne ? (2002-2022)
Başlık çevirisi yok
NİSA İLGAZİ
- La politique d'aide au développement du Japon au prisme des théories de relations internationales
Uluslararası ilişkiler teorileri çerçevesinde Japonya'nın dış yardımlar politikası
RYO MALİK ÇAYMAZ
Yüksek Lisans
Fransızca
2022
Uluslararası İlişkilerGalatasaray ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MENENT SAVAŞ CAZALA
- İmparatorluktan ulus – devlete bir 'De Gaulle' tasavvuru: 1945 sonrası Fransa'nın yeni düzene adaptasyon süreci
From empire to nation-state the gaullienne imagination: The adaptation process of France to the new order after 1945
HANİFE ŞİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Uluslararası İlişkilerİstanbul Medeniyet ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SÜLEYMAN ELİK
- Les relations Turco-Américaines et le discours anti-impérialiste en Turquie entre les années 1960-1971
1960-1971 yılları arası Türkiye'deki anti-emperyalist söylem ve Türk-Amerikan ilişkileri
NERGİZ ÇALIK
Yüksek Lisans
Fransızca
2021
Siyasal BilimlerGalatasaray ÜniversitesiSiyaset Bilimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖZGÜR ADADAĞ