Bireylerin Covıd-19 pandemi sürecindeki maske kullanma davranışının planlı davranış kuramı çerçevesinde incelenmesi
Mask wearing behavior in Covid-19: An assessment in the theory of planned behaior framework
- Tez No: 788571
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HANİFE ÖZLEM SERTEL BERK, DR. ESİN TEMELOĞLU ŞEN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Psikoloji, Psychology
- Anahtar Kelimeler: COVID-19, Pandemi, Önleyici Davranışlar, Maske Kullanma Davranışı, Planlı Davranış Kuramı, COVID-19, Pandemic, Preventive Health Behaviors, Face Mask Use, Theory of Planned Behavior
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 235
Özet
Covid-19, solunum yolu ile bulaşan ve SARS-COV-2 olarak tanımlanmış koronavirüsün yol açtığı bir hastalıktır. Dünya Sağlık Örgütü, 2019 yılı Aralık ayında ilk ortaya çıkışının ardından dünyaya hızla yayılması sebebi ile pandemi ilan etmiştir. Hastalıktan korunmak için ise çeşitli önlemlerin alınması önerilmiştir. Bireylerin bu önlemlere uymaları özellikle maske kullanmalarının, hastalığın yayılmasının önüne geçilmesi için önem arz ettiği düşünülmektedir. Bu nedenle bu çalışmada, maske kullanma davranışını etkileyen psikososyal etkenlerin ve davranışın açıklayıcılarının Planlı Davranış Kuramı (PDK) çerçevesinde incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, çalışmada öncelikle PDK'yı temel alan bir maske kullanma davranışı bataryası geliştirilmesi hedeflenmektedir. PDK'nın ana sayıltılarından tutum, öznel normlar ve algılanan davranışsal kontrolün niyeti açıkladığı ve niyetin de davranışın en güçlü yordayıcısı olduğu öngörüleri maske kullanma davranışı özelinde incelenmesi; ayrıca tutum, öznel normlar ve algılanan davranışsal kontrol ile davranış arasındaki ilişkide niyetin aracı rolünün olduğu modelin de sınanması da araştırmanın diğer hedefidir. Belirtilen çalışma amacı kapsamında geliştirilen Planlı Davranış Kuramı Maske Kullanma Davranışı (PDKMKD) Bataryası tutum, öznel normlar, algılanan davranışsal kontrol, niyet ve davranış yapılarının ölçümü için 13 ölçekten oluşmaktadır. Araştırmaya en az okuma-yazma bilen 18-45 yaş aralığında 204 kişi katılmıştır. Katılımcılara çevrimiçi ortamlardan ulaşılmıştır. Araştırmanın amaçları doğrultusunda ölçeklerin geçerlik-güvenirlik analizleri ve kuram sınaması için ise çeşitli model sınamaları gerçekleştirilmiştir. Analizler sonucunda PDKMKD Bataryasının toplamda 93 maddeden oluştuğu ve bataryadaki ölçeklerin geçerli ve güvenilir ölçekler olduğu belirlenmiştir. PDK çerçevesinde yapılan model sınamalarında ise maske kullanma davranışının en güçlü yordayıcısının niyet olduğu, niyeti tutumların takip ettiği belirlenmiştir. Algılanan davranışsal kontrol, tutum ve öznel normlar belirtilen sırada niyetin açıklayıcıları olarak bulunmuştur. Aracılık analizleri sonucunda ise niyetin davranış ile tutum arasındaki ilişkide kısmi aracı; diğer bileşenlerle arasındaki ilişkide tam aracı etkisi olduğu bulgulanmıştır. Çalışma kapsamında seri aracılık etkisi de sınanmış olup tutum, öznel norm ve algılanan davranışsal kontrolün dolaylı ölçümleri ile davranış arasındaki ilişkide doğrudan ölçümler ve niyetin seri aracı etkisi olduğu da bulgular arasındadır. Çalışmada sonuç olarak maske kullanıma davranışı için geliştirilen bataryanın geçerli ve güvenilir ölçeklerden oluştuğuna dair kanıtlar sunulmuştur. Yanı sıra, bulaşıcı hastalık salgınları ya da gelecek pandemiler sırasında maske kullanma davranışı ile ilgili PDK temelli gerçekleştirilecek müdahale çalışmalarında maske kullanma niyeti ve maske kullanımına yönelik tutumların ön planda tutulması gerektiği düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
Covid-19 is a respiratory disease caused by the coronavirus identified as SARS-COV-2. The World Health Organization (WHO) declared a pandemic due to its rapid spread to the world after its first appearance in December 2019. Various measures have been proposed to prevent the disease. It is thought that it is important for individuals to comply with these precautions, especially to use masks, to prevent the spread of the disease. Therefore, in this study, it is aimed to examine the psychosocial factors affecting the face mask use and the explanatory factors of the behavior within the framework of Theory of Planned Behavior (TPB). For this purpose, it is primarily aimed to develop a face mask use battery based on TPB. Examining the TPB predictions, in which attitude, subjective norms, and perceived behavioral control explain intention and intention is the strongest predictor of behavior, in terms of face mask use; in addition, testing the model in which intention has a mediating role in the relationship between attitude, subjective norms, perceived behavioral control and behavior is another goal of the research. Theory of Planned Behavior Face Mask Use (TPBFMU) Battery, which was developed within the scope of the stated study purpose, consists of 13 scales for the measurement of attitude, subjective norms, perceived behavioral control, intention and behavioral structures. 204 people between the ages of 18-45 who were at least literate participated in the study. Participants were reached online. For the purposes of the research, various model tests were carried out for the validity-reliability analyzes of the scales and for the model testing. As a result of the analyzes, it was determined that the TPBFMU Battery consisted of a total of 93 items and the scales in the battery were valid and reliable scales. In the model tests carried out within the framework of TPB, it was determined that the strongest predictor of mask wearing behavior was intention, followed by attitudes. Perceived behavioral control, attitude, and subjective norms were found as predictors of intention respectively. As a result of the mediation analysis, it was found that intention has a partial mediator effect in the relationship between behavior and attitude and a full mediator effect in the relationship between behavior and other components. The serial mediation effect was also tested within the scope of the study, and it is among the findings that direct measures and intention have a serial mediator effect on the relationship between behavior and indirect measures of attitude, subjective norm, and perceived behavioral control. As a result, evidence has been presented that the battery developed for mask use behavior consists of valid and reliable scales. In addition, it is thought that the intention to use masks and attitudes towards mask use should be kept in the forefront in PDK-based intervention studies related to mask-using behavior during infectious disease outbreaks or future pandemics.
Benzer Tezler
- Covıd-19 pandemisinin bireylerin iletişim alışkanlıklarına etkisi: Elazığ örneği
The effect of the Covid-19 pandemic on the communication habits of the individuals: The example of Elazig
FERDA BAŞGÜN
Doktora
Türkçe
2023
İletişim BilimleriFırat Üniversitesiİletişim Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ADEM DOĞAN
- Yaşam boyu öğrenme ve temel teknoloji yeterliliği bağlamında öğretmenlerin uzaktan eğitim sürecine yönelik tutumlarının yordayıcılarının belirlenmesi
Determining the predictors of teachers' attitudes towards distance educati̇on process i̇n the context of lifelong learning and basic technology competence
REŞAT KOCABIYIK
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Eğitim ve ÖğretimAydın Adnan Menderes ÜniversitesiEğitim Programları ve Öğretimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MELTEM ÇENGEL SCHOVILLE
- COVID-19'un gıda satın alma, yeme davranışı ve gıda güvenliği algısı üzerine etkisi
The effect of COVID-19 on food purchasing, eating behavior and food safety perception
YUSUF PİLAVCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Gıda MühendisliğiBitlis Eren ÜniversitesiGıda Güvenliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SEDA OĞUR
- Uzaktan eğitim sürecinde öğretmenlerin teknolojik yetkinliklerinin değerlendirilmesi
Evaluation of teachers' technological competencies in the process of distance education
NAGİHAN AÇIKGÖZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve ÖğretimMersin ÜniversitesiTemel Eğitim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. KÜRŞAT KURTULGAN
- Tüketim kültürü değişimi bağlamında işlevini yitiren/ölü alışveriş merkezlerinin değerlendirilmesi
Evaluation of dead malls in the context of consumption cultural change
EDA VELİBAŞOĞLU
Doktora
Türkçe
2022
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLÇİN PULAT GÖKMEN