Bireylerin depreme hazırlık davranışlarına yönelik tutum ve inançlarının sağlık psikolojisi kuramları çerçevesinde incelenmesi
Investigation of individuals' attitudes toward and beliefs about earthquake preparedness behaviors in the framework of health psychology theories
- Tez No: 792750
- Danışmanlar: PROF. DR. NURAN AYDEMİR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Halk Sağlığı, Psikoloji, Public Health, Psychology
- Anahtar Kelimeler: Sağlık İnanç Modeli, Planlı Davranış Kuramı, Önlemleri Benimseme Süreci Modeli, depreme hazırlık niyeti, depreme hazırlık davranışları, Health Belief Model, Theory of Planned Behavior, Precaution Adoption Process Model, intention to prepare for earthquake, earthquake preparedness
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 241
Özet
Depremler, Türkiye'de ve tüm dünyada fiziksel, ekonomik, psikolojik ve sosyal olmak üzere birçok farklı boyutta ağır kayıpların meydana gelmesi ile sonuçlanan doğa olaylarıdır. Ancak doğru afet risk yönetimi ile doğal tehlikelerden biri olan depremin afete dönüşmesini ve söz konusu olumsuz sonuçların meydana gelmesini önlemek mümkündür. Doğru ve etkili bir afet risk yönetimi ise müdahale ve iyileştirme evrelerine ek olarak zarar azaltma ve hazırlık evrelerine yönelik gereken önemin verilmesini gerektirmektedir. Bu bağlamda, afet risk yönetiminin zarar azaltma ve hazırlık evrelerinin bileşenlerinden biri olan bireysel depreme hazırlık davranışları önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı, depreme hazırlık davranışlarına yönelik tutum ve inançların Sağlık İnanç Modeli (SİM), Planlı Davranış Kuramı (PDK) ve Önlemleri Benimseme Kuramı Modeli (ÖBSM) olmak üzere üç farklı sağlık psikolojisi kuram ve modeli çerçevesinde incelenmesidir. Çalışmanın amacı doğrultusunda öncelikle, SİM yapılarını ölçmek amacıyla Depreme Hazırlık İnançları Ölçeği (DHİÖ), PDK yapılarını ölçmek amacıyla Depreme Hazırlık Tutum ve İnançları Ölçeği (DHTİÖ) ve depreme hazırlığa yönelik sorumluluk atıflarını ölçmek amacıyla Sorumluluk Atıfları Ölçeği (SAÖ) geliştirilmiştir. Türkiye'nin farklı illerinde ikamet eden 152 ve 176 katılımcıdan oluşan iki farklı örneklemde yürütülen analizler sonucunda DHİÖ, DHTİÖ ve SAÖ olmak üzere geliştirilen ölçeklerin model sınama aşamasında kullanılabilecek, geçerli ve güvenilir ölçekler olduğu yönünde bulgulara ulaşılmıştır. Çalışmanın model sınama aşamasında toplamda 577 katılımcıdan veri toplanmıştır. Elde edilen veriler, Yapısal Eşitlik Modellemesi kullanılarak yürütülen yol analizinde (path analysis) ve ÖBSM'ye göre farklı evrelerde yer alan katılımcıların karşılaştırılması amacıyla yürütülen gruplar arası fark analizlerinde kullanılmıştır. Oluşturulan depreme hazırlık modelinin test edilmesi amacıyla yürütülen yol analizi bulgularına göre, kadercilik, öz denetim kişilik özelliği, sürekli kaygı, devlete ve uzmanlara güven, iyimserlik önyargısı, tutum, öznel normlar, algılanan davranışsal kontrol, algılanan tehdit ve eylem ipuçlarının, hazırlık niyeti ve hazırlık davranışları bakımından önemli değişkenler olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yapı modeli bulguları, modelin depreme hazırlık davranışları niyetinin %58'ini ve depreme hazırlık davranışlarının %26'sını açıkladığını göstermektedir. Model sınama aşamasında ÖBSM temelli hipotezleri test etmek amacıyla yürütülen gruplar arası fark analizlerinin bulgularına göre, ÖBSM'nin farklı evrelerinde bulunan katılımcılar arasında, deprem deneyimi, kadercilik, dışsal sorumluluk atfı, depreme hazırlık yapabilmek için yeterli maddi gücün olmaması yönündeki algılanan engel inancı, depreme hazırlık davranışlarını anlamakta zorlanma yönündeki algılanan engel inancı, algılanan yararlar, öznel normlar ve sürekli kaygı değişkenleri bakımından anlamlı farklar tespit edilmiştir. Çalışmanın bulguları literatür doğrultusunda tartışılmış ve depreme hazırlık davranışlarına yönelik yürütülecek olan çalışmalara önerilerde bulunulmuştur.
Özet (Çeviri)
Earthquakes are natural events that result in serious losses in many different dimensions, including physical, economic, psychological, and social both in Türkiye and all over the world. However, with the correct disaster management, it is possible to prevent an earthquake from turning into a disaster and occurrence of negative consequences. Correct and effective disaster management requires attention to be given to the mitigation and preparedness phases in addition to the response and recovery phases. In this context, individual earthquake preparedness behaviors, which are one of the components of the mitigation and preparedness phases of disaster management, are important. The current study aims to examine the attitudes and beliefs towards earthquake preparedness behaviors within the framework of three different health psychology theories and models: The Health Belief Model (HBM), the Theory of Planned Behavior (TPB), and the Precaution Adoption Process Model (PAPM). First, in line with the purpose of the study, the Beliefs About Earthquake Preparedness Scale (BAEPS) was developed to measure the HBM consruct, the Attitudes Toward and Beliefs About Earthquakes Preparedness Scale (ATBAEP) was developed to measure the TPB consruct, and the Responsibility Attribution Scale (RAS) was developed to measure responsibility attributions towards disaster preparedness behaviors. As a result of the analyses carried out during the scale development phase, it was found that the developed scales BAEPS, ATBAEP, and RAS are valid and reliable measurement tools that can be used in the model testing phase. In the model testing phase of the study, data were collected from a total of 577 participants. The data obtained were used in the path analysis carried out using Structural Equation Modeling and in the between-groups difference analyses carried out to compare the participants in different stages according to the PAPM. The path analysis conducted to test the earthquake preparedness model concluded that fatalism, conscientiousness personality trait, trait anxiety, trust in goverment and trust in experts, optimistic bias, attitudes, subjective norms, perceived behavioral control, perceived threat and cues to action are important variables in terms of preparedness intention and preparedness behaviors. The model explains 58% of earthquake preparedness intentions, and 26% of earthquake preparedness behaviors. In model testing phase, the findings of between-groups analyses, which were carried out to test PAPM-based hypotheses showed that, there are significant differences between groups in terms of eartquake experience, fatalism, external responsibility attribution, perceived barrier about having sufficient financial resources to prepare for an earthquake, perceived barrier about understanding earthquake preparedness behaviors, perceived benefits, subjective norms, and trait anxiety. The findings of the study were discussed in the light of the literature and suggestions were made for upcoming studies that will be carried out on earthquake preparedness behaviors.
Benzer Tezler
- Korunma motivasyonu teorisinin genişletilmiş modeline dayalı depreme hazırlık davranışlarını etkileyen faktörler ölçeği geliştirme çalışması
Developing a scale of factors affecting earthquake preparedness behaviors based on the extended model of the protection motivation theory
HASAN YÜCEL
Doktora
Türkçe
2024
Kamu YönetimiGümüşhane ÜniversitesiAfet Yönetimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SEVİL CENGİZ
- Stratejik bilgisizlik ve deprem tutumu: Davranışsal paradigmadan bir bakış
Strategic ignorance and earthquake attitude: A look from the behavioral paradigm
FATİH BOYAR
- Erbaa/(Tokat) halkının depreme hazırlık düzeyleri
Earthquake preparedness levels of Erbaa/(Tokat) residents
MEHMET TEMİR
Doktora
Türkçe
2021
Eğitim ve ÖğretimGiresun ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA CİN
- Engelli bireylerin afet deneyimleri: Van örneği
Disaster experiences of disabled individuals: Van case
SERHAT KAÇAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
SosyolojiVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiSosyoloji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜLSEVİM EVSEL
- İstanbul çevresinde beklenen büyük depreme yönelik kişilerin tutumlarının kişilik özellikleri (Beş faktör kişilik kuramı üzerinden) ve deprem stresi ile baş etme stratejileri açısından incelenmesi
Examination of people's attitudes towards the expected major earthquake around Istanbul in terms of personality traits (Through the five factor personality theory) and earthquake stress coping strategies
ŞEVVAL NUR PAŞAOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Psikolojiİstanbul Gedik ÜniversitesiPsikoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BURCU RAHŞAN ERİM