İstanbul tekkeleri mimarisi, eklentileri ve restorasyonu
The Architecture, annexed buildings and restoration of Istanbul tekkes
- Tez No: 79299
- Danışmanlar: DOÇ. DR. CAN BİNAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1998
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 464
Özet
İslamiyet'in ortaya çıktığı ilk yıllardan itibaren, zikrin de (Allah isminin anılması) yapıldığı bilinmektedir. Hira Mağarası'nda Hz Muhammed ile, Ebu Bekir arasında Allah'ın sessiz olarak zikredilmesi, ilk zikir olarak kabul edilmiştir. Sonraki yıllarda Hicri II. yüzyıldan itibaren ortaya çıkan tarikatlar, daha sonra bunlardan ayrılan kollar, zamanla İslamiyet'in yayıldığı coğrafyaya yayılarak, faaliyetlerini sürdürmüştür. Tarikat Arapça“yol”anlamına gelen“tarik”kelimesinin çoğul şeklidir. Tasavvuf terimi olarak,“Allah'a ulaşmak gayesiyle, özel bir davranış, hareket şekli anlamına gelmektedir. Her tarikatın bir kurucusu, ”Pir“ i vardır. Bu pirler zamanında veya ölümlerinden sonra, tarikatın ayin, usul ve davranış şekilleri, belli bir düzen içinde gelenekselleşerek, yüzyıllarca devam etmiştir. Türkler'in Anadolu'ya gelip yerleşmeleri ve sonrasında gelişen siyasi olaylar ve özellikle Osmanlı Beyliği'nden imparatorluğa geçiş yılları süresince, tarikatların geniş teşkilatları ile fetihlerde ve Hıristiyan halkın İslamiyeti benimsemesinde büyük rol oynadıkları bilinmektedir. Anadolu'nun ilk tarikatları Bayramilik, Mevlevilik ve Bektaşilik'in engin hoşgörü, kardeşlik, paylaşma, vicdan temizliği, insanlık anlayışları Hıristiyan ve Müslüman halkın yakınlaşıp kaynaşmasına ve sonucunda İslamlaşmasına hizmet etmiştir. İstanbul'un fethine katılan, büyük hizmetlerde bulunan tarikat ehli derviş grupları, şehrin alınmasından sonra, devletin kendilerine tanıdığı imkanlarla, faaliyetlerini kent içinde yerleşik olarak sürdürmüşlerdir. Bir Bizans kilisesi olan Kalenderhane Camii ilk Mevlevi tekkesi olmuştur. İstanbul'un alınmasını takip eden yıllar içinde, binaya olan ihtiyaçla birlikte, özellikle kiliseler hızla camiye dönüştürülmekte ve içlerinde tarikat ayini yapılacak şekilde vakıflar düzenlenmektedir. Fatih ve II. Beyazıt devirlerinde tesis edilen tekkelerin toplam sayısı 20 ye varmıştır. Sonraki yüzyıllarda bu sayı hızla artmış, 20. yüzyılın başında gayriresmi olanlar da hesaba katılırsa 400 e yaklaşmıştır. Tekkelerin bir kısmı, mevcut camiler içinde tesis edilirken, büyük bir kısmı yeni yapılan tekke binalarında tesis edilmişlerdir. Kişilere ait evlerin de tekkeye dönüştürüldüğü görülmüştür. Tekkelerin resmiyet kazanması için ”vakfiye“ ile kurulmuş olmaları gerekmektedir. Bu şekilde düzenlenmiş yüzlerce vakfiye ve ekleri vardır. Tekkeler, içinde her hafta belli bir günde zikir yapılan, şeyhin ailesiyle oturduğu, derviş ve konukların her türlü ihtiyaçlarının giderilerek iskan edildiği, hergün yemek pişirilen, fakir halkın doyurulduğu, kutsal gün ve gecelerde yapılması gereken ibadet, ayin, yemek vs. nin yapıldığı ve bunların, Osmanlı Türk adet ve geleneklerine uygun bir düzen içinde yerine getirildiği yerlerdir. Tekke mimarisi bu fonksiyon çeşitliliği nedeniyle, bir çok bina ve bölümden meydana gelen geniş bir programa sahiptir. Bu program, büyük külliye haline gelmiş tekkelerde de, tek bir bina içinde her türlü fonksiyonun karşılanacağı şekilde düzenlenmiş küçük boyutlu tekkeler de ihtiyaç ölçüsünde bulunmaktadır. Her tekkenin faaliyet alanının çeşitliliğine göre bu bölümler, binalar ve ilişkileri farklı çözümlerle ortaya çıkmıştır. Osmanlı toplumundaki kadın erkek ayrımının, tarikatlardaki yaşam ölüm anlayışının, tekkelerdeki mimari düzenlemede önemli rol oynadığı görülmektedir. Tekke planları çok çeşitli çözüm zengiliklerini içerirler. Buvıı nedenle tekke mimarisinin temel mekan elemanları olan tevhidhane, türbe ve meşrutahanenin planları ve birbirleriyle olan ilişkileri, malzemenin kullanılışı, stürüktür ve cephe durumları incelenerek, bu çeşitlilik ortaya konulmuştur. Tekkelerin korunamama konusunun geçmişte ve son 70 yıllık dönemdeki sorunu örneklerle incelenmiş, yapılan restorasyonlardaki doğru ve yanlışlar ortaya konularak, korunabilmeleri yönünde yapılması gerekenler tesbit edilmeye çalışılmıştır. Özellikle tekkelerin fonksiyonu gereği yapılmış, ek ve bölümlerinin ”muhdes" kabul edilerek kaldırılmasının, tekke mimarisinin, belgesel yönüyle geleceğe aktarılmasında büyük sakınca taşıdığı saptanmıştır.
Özet (Çeviri)
It was known from the begging of Islam, God's name is reported as a zikr, In Hira, the silient zikr.between Hz. Muhammed and Ebubekir was accepted as a first zikr. The fallowing years from the secont centry of Hira, the sects and it's branches were appeared and had been acting by time where Islam Spreaded out. The word of“tarikat”is plural of“tarik”means roda in Arabic. As a mistic term, it means some special behavior and activities. Every tarikat has a founder that is Pir. In this Pir time or after him, the rite of tarikat and it's rule and it's spacial behaviors have continued in a traditional order. It was known that with the large organazition sects had pleyed great role for conquests and on conversion of Cristian people to Islam, after Turkish came and sattle down to Anatolia, and after word, some politics went were progressing and espacialy during the transphormation of the Ottoman province to the empire. The first sects of Anatolia, like Maylavi, Bayrami and Bektashi has deepless tolerant, brodherhood, sharing things, clearance of conscience, and humanities; that to these charateristic two sociaty Cristians and Muslims made more closer and friendly to each other and finally these sects help them their Islamization. The dervish grubs in sect, who had joined to conquerd of Istanbul and help with huge work, after conquest of city they had continued to their activities in the city as settled with given oppurtunities from the government. Kalanderhane mosque that was a Beizantium churh was the first Mevlevi tekke During the following days after conquest of Istanbul, because of neeeds of the new buildings, espacially some foundation to make rite in these buildings. The total of takkes which built up in Fatih end Bayazit II.'s era reached up to 20. Following centuries this figur was up fast, the bigginning of twenty centery, if it was count unofficial, this figur has reached to 400. Some of takkes either had been established in the mosque which built before, but most of takke's builedings had been founded as brand-new. Also, it was seen some privaite houses have converted to the takke. To have official status, takkes need to found with wakfiyye (means regulation text of takke). There are hundred-thousant wakfiyye and its supplement has put in order. Takkes are that where zikr is done a certain day in a week, and where shiekh lives with his family and where the dervishes and visitor's any kind of needs have been solved and stay in, and where the food is cooked everyday for the poor people, and whrere rite, pray and eating is organized in the holy days and nights. All these kind of activitties based on according to the Turkish tradation and custom. Because of these fonction variety architecture of takke consist on many different buildings and unites, it has also large program. This program and their needs have been solved either in the big takke (like compus takke) or either in the small takke (built as a one bulding). A person can do or solve every kind of needs and activities in the takke. Unites and buildings in the takke created according to diversities of its activity. Every takke also put its regjulation in a different understanding. ItIX was seen that, Difference of men and women in Ottoman sociaty and understanding of live and daeth played important role to build up takke's architecture. The plan of takke contain of rich veriaty of solution. That is way this veriaties are showed when you analyse the main construction of the takke's architecture that tevhidhane (the place of zikr), tomb and its habitation's plan and the relationship of the buildings, used items in the building, structure and its side wall's position. The problem was examined with examples last 70 years and in the past about unprotection of the takkes. It is also found out what is needed to protect and which is right and wrong in restored building. Especially it was proved to remove some part of the takkes unite built as addition for functional needs called“muhdes”. It was also proved that the transformation of the architecture of the takke as documentary to the next future has great inconvenience
Benzer Tezler
- Beyoğlu bölgesi tekke yapılarının mevcut durumunun saptanması ve Turabi Baba Tekkesi'nin günümüz şartlarında değerlendirilmesi
Exist sitnation on today of tekke buildings of Beyoğlu isfixed and Turabi Baba Tekke is appreciate on clause of naw
SEMA ÖZEN
- Divan edebiyatında Mevlevilik etkisi ve Mevlevi şairler
Impression of Mawlawiyya in the Turkish classical poetry
NİLGÜN AÇIK
Doktora
Türkçe
2002
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA İSEN
- Debre'deki tekke yapılarının mimarlık özelliklerinin değerlendirilmesi (19. yüzyıl sonu-20. yüzyıl başı)
An assessment of the architectural features of the dervish lodge structures in Debre (Late 19th and early 20th century)
BEYZA AFŞAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Sanat Tarihiİstanbul ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TARKAN OKÇUOĞLU
- Sokollu Mehmed Paşa'nın İstanbul'daki imar faaliyetleri
Building activities in Istanbul of Sokollu Mehmed Pasha
FATMA ZEHRA POLATTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA İLKNUR KOLAY
- Alçak yörünge koşullarında güç yedeklilik mimarisi
Power redundancy architecture for low orbit conditions
YAREN EMRE
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Savunma ve Savunma Teknolojileriİstanbul Teknik ÜniversitesiSavunma Teknolojileri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ALPTEKİN YILDIZ
DR. ÖĞR. ÜYESİ HAKAN AKÇA